Η ελληνική πολιτική ζωή έχει να επιδείξει κάποιες επιδόσεις που ίσως αποτελούν παγκόσμια ρεκόρ. Το ΚΚΕ, φέρ’ ειπείν, όπως γράφω στο τελευταίο μου βιβλίο («Στη σκιά του Στάλιν, μια παγκόσμια ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού», Αλεξάνδρεια, 2023), διεκδικεί το παγκόσμιο ρεκόρ στις δραματικές αλλαγές της κομματικής ηγεσίας του. Από την ίδρυσή του μέχρι το 1957, όλοι οι ηγέτες του κόμματος, καμιά δεκαριά στον αριθμό, καθαιρέθηκαν και αποπέμφθηκαν. Οι δύο τελευταίοι, μάλιστα, ο Ανδρόνικος Χαϊτάς και ο Νίκος Ζαχαριάδης, γνώρισαν τραγικό τέλος. Ο μεν πρώτος υπήρξε θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων στην ΕΣΣΔ, ενώ ο δεύτερος αυτοκτόνησε εκτοπισμένος στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.
Η Ν.Δ., πάντως, μπορεί να «καμαρώνει» για ένα άλλο παγκόσμιο ρεκόρ. Πρέπει να είναι το μοναδικό κεντροδεξιό κόμμα στην ιστορία της χώρας, και ίσως το μόνο κόμμα στην ιστορία του ευρωπαϊκού κοινοβουλευτισμού, που ο πρόεδρός του εξελέγη χωρίς να έχει αρχικώς την υποστήριξη σχεδόν κανενός από τους βουλευτές του κόμματος.
Οι κακές γλώσσες λένε πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη διαδικασία για την ανάδειξη προέδρου στη Ν.Δ. το 2015-2016 είναι ζήτημα εάν διέθετε, αρχικώς, τη στήριξη 1-2 από τους 76 βουλευτές του κόμματος. Ακόμη κι αν αυτό είναι υπερβολή, οι υποστηρικτές του αποκλείεται να υπερέβαιναν σημαντικά αυτόν τον αριθμό. Σε κάθε περίπτωση, η απόσταση ανάμεσα στις επιλογές της κοινοβουλευτικής ομάδας και στο ετερόκλητης προέλευσης σώμα που ψήφισε για πρόεδρο της Ν.Δ., φάνηκε πως ήταν μεγάλη. Αν θεωρήσουμε πως οι βουλευτές απηχούν σε γενικές γραμμές τις απόψεις των ψηφοφόρων τους, τότε είναι σαν ψηφοφόροι άλλων κομμάτων να επέλεξαν τον πρόεδρο της Ν.Δ.
Για να πούμε την αλήθεια, αυτή η απόσταση ανάμεσα στο εκλογικό σώμα και στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος είχε ήδη παρατηρηθεί και στην εκλογή του Αντώνη Σαμαρά στην ηγεσία της Ν.Δ., το 2009. Η κύρια αντίπαλός του, Ντόρα Μπακογιάννη, διέθετε μεγαλύτερη υποστήριξη στην κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος από τον αντίπαλό της.
Ομως αυτό που έγινε στις εσωκομματικές εκλογές του 2015 δεν έχει προηγούμενο. Πρόκειται για τόσο εξαιρετικό γεγονός, που όταν ρώτησα ένα παλιό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ αν θα μπορούσε να είχε ποτέ συμβεί κάτι παρόμοιο στο ΚΚΕ, αυτός μου απάντησε με απόλυτη σιγουριά, αρνητικά. Ακόμη, δηλαδή και για ένα κόμμα σαν το ΚΚΕ, που η κοινοβουλευτική ομάδα δεν έχει την ίδια βαρύτητα με αυτήν που έχει σε άλλα κόμματα, η σκέψη πως ο ηγέτης του κόμματος δεν θα είχε την εκ των προτέρων υποστήριξη της πλειοψηφίας της κοινοβουλευτικής ομάδας, δείχνει εξωφρενική.
Τι συμβαίνει λοιπόν και η Ν.Δ. απομακρύνεται από κοινοβουλευτικές παραδόσεις της, που διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της Κεντροδεξιάς τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς; Γιατί ένα κόμμα που λίγες δεκαετίες νωρίτερα αντιμετώπιζε την κοινοβουλευτική ομάδα ως το μόνο σώμα που μπορούσε να αποφασίσει για την εκλογή του ηγέτη, αναπτύσσει μια τέτοια κουλτούρα όπου οι κοινοβουλευτικοί αντιμετωπίζονται σχεδόν ως «άσχετοι»; Γιατί αναπτύχθηκαν στη Ν.Δ. «βοναπαρτικοί πειρασμοί» και η εξουσία συγκεντρώθηκε σε ένα πρόσωπο με λαϊκή αποδοχή και στον στενό του κύκλο χωρίς ουσιαστικά αντίβαρα;
Οι αιτίες του φαινομένου είναι σύνθετες. Το μπόλιασμα της Ν.Δ. με διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας είχε αντιφατικά αποτελέσματα, και οι βοναπαρτικού χαρακτήρα πειρασμοί ενισχύθηκαν. Σε αυτό συνέβαλε μια σειρά παράγοντες: η γενικότερη υποβάθμιση του Κοινοβουλίου, η προσέλευση στο κόμμα στελεχών που προέρχονταν από την Ακροδεξιά και είχαν δυσανεξία στις καθιερωμένες συμπεριφορές του κοινοβουλευτισμού ενώ επικοινωνούσαν καλύτερα ως «τηλε-πολιτικοί», καθώς και η περιφρόνηση της νέας ηγεσίας στις δομές του κόμματος που τις θεωρούσε ταυτόσημες με τον παλαιοκομματισμό και τον πελατειασμό.
Το «επιτελικό κράτος» συνιστά τη χαρακτηριστική αποτύπωση της απόστασης που χωρίζει τον πρόεδρο της Ν.Δ. από τους βουλευτές του. Αποτυπώνει θεσμικά τους βοναπαρτικούς πειρασμούς που θέλγουν τον πρωθυπουργό. Ιδιας βοναπαρτικής προέλευσης είναι και ο τελευταίος πειρασμός του πρωθυπουργού: η επιθυμία του να κυβερνά αυτοδύναμος, μόνος. Η μόνιμη επωδός, πως χωρίς αυτοδυναμία δεν μπορεί να υπάρχει κυβέρνηση, οφθαλμοφανώς δείχνει πως η ηγεσία της Ν.Δ. απομακρύνεται σταδιακά από την κουλτούρα του κοινοβουλευτισμού, των συνεργασιών και των συναινέσεων που αυτός παράγει. Είναι χρέος του κοινοβουλευτισμού να αμυνθεί απέναντι σε αυτήν τη διάθεση ακύρωσής του.
Τη 2α Δεκεμβρίου 1804, που ο Ναπολέων στέφθηκε αυτοκράτορας, η μητέρα του Λετίτσια, όταν τη συνεχάρησαν για τον γιο της, απάντησε σκωπτικά: «Αρκεί να διαρκέσει»!
Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.