Οι καιροί αλλάζουν. Η αγάπη; «Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την υπομονή, τη διάθεση για δουλειά και την τέχνη του συμβιβασμού που χρειάζονται για να αντέξει μια σχέση. Το “εγώ” έχει αποκτήσει προτεραιότητα έναντι του “εμείς” στην “εποχή του ακραίου εαυτού”». Προλογίζοντας στον κατάλογο την έκθεση «Modern Love – Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας», ως επιμελήτρια, η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου αναδεικνύει την ουσία των ελλειμμάτων, των αισθήσεων και των ψευδαισθήσεων στον 21ο αιώνα της ψηφιακής αλληλεπίδρασης(;), της συνδεσιμότητας(;), των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στο κείμενό της εξετάζει, μελετάει, αναρωτιέται. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι όλοι οι άνθρωποι λαχταρούν την αγάπη. Είναι κοινός τόπος πως μπορεί να κινήσει βουνά και να μας μεταμορφώσει έτσι που καμία άλλη δύναμη δεν μπορεί. Κι όμως· στις μέρες μας «μοιάζει να έχει υποβαθμιστεί προοδευτικά είτε σε ένα ασταθές ανερμάτιστο, αναξιόπιστο συναίσθημα, είτε σε εκείνο το γλυκανάλατο, επικεντρωμένο στις συγκινήσεις, ανεπεξέργαστο πάθος».
Είκοσι τέσσερις καλλιτέχνες, με εγκαταστάσεις, βίντεο, φωτογραφίες, διερευνούν με επινοητικότητα, απρόβλεπτους τρόπους, χιούμορ και ποικιλία, αδιέξοδα και διεξόδους, τρόπους (μη) επικοινωνίας, μια «αγάπη» αναγνωρίσιμη αλλά και διαφορετική, οικεία και ξένη.
Σε αυτό το αιφνιδιαστικό εικαστικό τοπίο (η έκθεση ολοκληρώνεται σήμερα), αναρωτήθηκα, αν θα είχε θέση μια ταινία που μιλάει για την αγάπη. Το «Μπλε καφτάνι» από το Μαρόκο, της Μαριάμ Τουζανί, προβάλλεται ήδη δύο μήνες στις αίθουσες, και αποτελεί, μάλλον, την κινηματογραφική έκπληξη της φετινής χρονιάς. Από τη μια, μια κοινωνία οπισθοδρομική, εγκλωβισμένη σε προκαταλήψεις και ανισότητες. Από την άλλη, ο δεξιοτέχνης ράφτης Χαλίμ, η γυναίκα του Μίνα, ο νεαρός μαθητευόμενος Γιουσέφ. Eνα δικό τους σύμπαν, στο οποίο αυτά που λέγονται είναι πολύ λιγότερα από αυτά που δεν λέγονται. Η ανομολόγητη ομοφυλοφιλία του Χαλίμ αφήνεται να εκδηλωθεί –με προσοχή– μέσα στο χαμάμ, ενοχικά και μετρημένα. Τρία πρόσωπα σε μια χορογραφία επιθυμιών και βλεμμάτων, όπου τον ρυθμό δίνει, λες, η βελόνα που κεντάει, μπαίνει αποφασιστικά στο ύφασμα και στερεώνει τη χρυσή κλωστή. Το αποτέλεσμα πρέπει να μπορεί να επιβιώσει από εκείνον που το φοράει, να περάσει από τη μάνα στην κόρη, όπως συμβουλεύει ο Χαλίμ τον Γιουσέφ. «Να σταθεί στη δοκιμασία του χρόνου».
Σαν την αγάπη. Η ρευστότητα της ταινίας δεν είναι επίπεδη. Εξάλλου πώς μπορεί το «ανομολόγητο» να μην έχει εξάρσεις; Να μη συναντάει το κρυφό πάθος, την αισθαντικότητα αλλά και το τραγικό. Οι επιθυμίες εγκιβωτισμένες σε μια κοινωνία χωρίς ανοχή, προσπαθούν να βρουν διεξόδους. Στιγμές, όπως αυτή του χορού των τριών τους μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο, με «δανεική» μουσική, που εισβάλλει από κάποιο φασαριόζο γείτονα, δίνουν το μέτρο του βίου τους. Δεν ξέρεις αν είναι στερημένος ή ανεόρταστος. Ζουν λιτά αλλά με επάρκεια, η ανατροπή δεν έρχεται από τα κρυμμένα μυστικά αλλά από την ασθένεια της γυναίκας.
Ο πιο ασφαλής χώρος είναι την ίδια στιγμή και ο πιο ευάλωτος· αυτός που δημιουργείται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.
Η αυτοσυγκράτηση του Χαλίμ δεν στερεί από τη Μίνα την αγάπη. Τίποτα δεν είναι φτηνό ή επιφανειακό. Τα συναισθήματα τυλίγουν τα σώματα όπως το εκλεκτό ύφασμα για το καφτάνι, τα περίτεχνα σχέδια κεντρίζουν τα βλέμματα αλλά δίνουν και διάρκεια στο ρούχο, συντηρούν μια τέχνη που χρειάζεται πολλή δουλειά για να δώσει το θαυμαστό αποτέλεσμα. Η ταινία είναι μια συνηγορία υπέρ της αγάπης.
Oπως και η έκθεση στο ΕΜΣΤ. Η εκκεντρικότητα και η παραδοξότητα της σύγχρονης τέχνης (όσο conceptual κι αν είναι) προσεγγίζει, εντέλει, με αμεσότητα την ίδια ανάγκη. Η απουσία της αγάπης δεν καταργεί την ανάγκη της. Ο πιο ασφαλής χώρος είναι την ίδια στιγμή και ο πιο ευάλωτος: αυτός που δημιουργείται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.