Το πολιτικό τοπίο που προέκυψε από τις εκλογές έχει αναλογίες με την πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης. Οπως και τότε, κυριαρχεί μια ισχυρή προσωπικότητα, η οποία συσπειρώνει έναν ευρύτατο πολιτικό χώρο. Με απόσταση σχεδόν μισού αιώνα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξέφρασαν το Rassemblement, το πολιτικό ιδανικό του στρατηγού Ντε Γκωλ.
Η δεύτερη αναλογία αφορά την απότομη και ριζική ιδεολογική ανατροπή. Το 1974 κατέρρευσε το αφήγημα «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»· μόνο «σταγονίδια» και γραφικοί νοσταλγοί παρέμειναν στα καταρρέοντα οχυρά. Σήμερα, ο ακροαριστερός λόγος δεν έχει απήχηση. Το 1974 σηματοδότησε την επερχόμενη άνοδο της αριστερής ατζέντας. Σήμερα, διακρίνονται τα πρώτα ανησυχητικά σημεία ενός, έστω αδέξιου, ακροδεξιού πολιτικού σχεδίου.
Το αριστερό δυναμικό το οποίο εμφανίστηκε στην αρχή της Μεταπολίτευσης αξιοποιήθηκε. Ο outsider Αντρέας Παπανδρέου ενσωμάτωσε ένα μεγάλο μέρος από την αριστερή ατζέντα στην «Αλλαγή», αμβλύνοντας, ταυτοχρόνως, τις μη ελέγξιμες πλευρές της. Ενδέχεται σε πέντε-δέκα χρόνια να βρεθεί κάποιος άλλος outsider, άγνωστος ακόμη, για να εκφράσει μια «πραγματιστική» εκδοχή των ακροδεξιών ιδεών. Αυτό συνέβη ήδη στην Ιταλία· αυτό προβάλλει ως προοπτική στις επόμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές.
Η Ελλάδα εισέρχεται στο σύγχρονο κύμα, στην αναστροφή του ιδεολογικού εκκρεμούς. Καθώς πρόκειται για γενικό φαινόμενο, οι εξηγήσεις πρέπει να αναζητηθούν σε ευρύτερες πρόσφατες εξελίξεις – αντί να εστιάζονται στις μικροπολιτικές αστοχίες των ελληνικών κομμάτων και ηγεσιών.
Βεβαίως, ισχύουν οι αναλύσεις οι οποίες αποδίδουν την άνοδο του αντισυστημισμού σε οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες: φτωχοποίηση, εξαφάνιση της μεσαίας τάξης, ποικίλες μορφές ανασφάλειας. Ομως, οι αναλύσεις αυτές δεν εξηγούν τη στροφή προς την Ακροδεξιά. Η απορία οφείλεται στην αναλυτική ημιανοψία η οποία κυριάρχησε διεθνώς· και στην Ελλάδα. Αναγνωρίζεται η επίδραση του υλικού παράγοντα, αγνοείται, όμως, η καταλυτική σημασία του συμβολικού.
Η κομμουνιστική ιδεολογία δεν ενεργούσε μέσω του ορθού λόγου, όπως ισχυρίζονταν οι οπαδοί της. Συγκροτούσε κοινωνικά δίκτυα δημιουργώντας μια κοινή ταυτότητα, έναν κοινό ιδεατό στόχο, χάρη στην ευφυή διαχείριση των συμβόλων. Οσο λειτουργούσε, κάλυπτε ένα μεγάλο μέρος από το κενό το οποίο άφηναν οι πνευματικά οκνηρές συντηρητικές δυνάμεις, κυρίως την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Καθώς η Αριστερά έχασε το έδαφος, ο χώρος των συμβόλων έχει καταστεί διαθέσιμος. Η άκρα Δεξιά εισβάλλει, αξιοποιώντας ένα έτοιμο κληρονομημένο υλικό: ξενοφοβία, κοντόφθαλμος εθνικισμός, θρησκοληψία.
Οι δυνάμεις της λογικής πρέπει να επανεπεν- δύσουν στο πεδίο των συμβόλων.
Η Ιστορία δεν είναι αναγκαίο να επαναληφθεί. Η άνοδος της Ακροδεξιάς μπορεί ακόμη να ανασταλεί ή, έστω, να ελεγχθεί. Απαιτούνται, ωστόσο, καθοριστικές αναθεωρήσεις. Οι δυνάμεις της λογικής πρέπει να επανεπενδύσουν στο πεδίο των συμβόλων. Χρειάζεται να αναδιατυπωθεί η «μυθιστορία» μας, ώστε να ενσωματώσει τα αποτελέσματα της πρόσφατης ιστορικής έρευνας· να ανατραπούν οι υπερβολές του εθνικού αφηγήματος, οι οποίες αντιστοιχούσαν στις γεωπολιτικές ανάγκες του περασμένου αιώνα. Ταυτοχρόνως, όμως, η κατεδαφιστική στάση απέναντι στα πατριωτικά, εθνικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά σύμβολα πρέπει να υποβληθεί στον έλεγχο της κριτικής σκέψης.
Κάθε εθνική κοινότητα διαθέτει μηχανισμούς αυτοάμυνας απέναντι στην αποσταθεροποίηση από τις έξωθεν επιδράσεις και αλλαγές. Πρόκειται για δυνάμεις με μεγάλο δυναμικό, δημιουργίας αλλά και καταστροφής, όπως είδαμε στην τρέχουσα πορεία της Ρωσίας. Η γεωπολιτική θεωρία εξηγεί και αναλύει αυτήν τη διαλεκτική.
Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η επιτυχής διαχείριση του συμβολικού κεφαλαίου μπορεί να την ενισχύσει· αν, όμως, αυτό παραμείνει διαθέσιμο σε τυχοδιώκτες, δεν μπορούν να αποκλειστούν καταστροφικές εξελίξεις – όπως συνέβη με τη δικτατορία των συνταγματαρχών.
Οι «οργανικοί διανοούμενοι», εφόσον υφίστανται, οφείλουν να κινητοποιηθούν. Η άκρα Δεξιά δεν αντιμετωπίζεται με καταγγελίες, με νομικές ή άλλες μορφές αποκλεισμού ή με την επίκληση ιδεολογημάτων τα οποία, καλώς ή κακώς, χρεoκοπούν. Μόνο με θαρραλέα, δημιουργική και καινοτόμο επαναδιατύπωση των λόγων για τους οποίους αξίζει να παραμείνει η ελληνική εθνική κοινότητα στο ιστορικό και γεωγραφικό πεδίο, μπορεί να απομακρυνθεί η απειλή από τον ακροδεξιό λόγο.
Μόνον αλλάζοντας, μπορούμε να παραμείνουμε οι ίδιοι.
Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη και συγγραφέας των βιβλίων: «Ποιοι είμαστε. Γεωπολιτική της ελληνικής ταυτότητας», Κέρκυρα, 2016, και «Τα ξύλινα τείχη. Γεωπολιτική των ελληνικών δικτύων», Κέρκυρα, 2020.