Προσοχή! Ακολουθεί κείμενο εκτός μεστής επικαιρότητας.
Ιερό τέρας των γραμμάτων, ύπατος των φιλοσόφων κατά τον 11ο αιώνα, δάσκαλος επί παντός καθώς υπήρξε νομικός, ιστορικός, φυσικός, διπλωμάτης, χαλκέντερος συγγραφέας, ερευνητής ορατών και αοράτων o οποίος αθλήθηκε ανεπιτυχώς και ως μοναχός. Ο Μιχαήλ Ψελλός αξιολογήθηκε –όχι μόνο από τους συγκαιρινούς του– ως κορυφαία πνευματική μορφή των βυζαντινών χρόνων. Μαζί κατέλιπε ανυπόγραφη κοινή διαθήκη για το πώς στον ίδιο άνθρωπο μπορεί να συστεγάζονται τα υψηλότερα δυνατά χαρίσματα μαζί με εκούσια κρούσματα ποταπότητας.
Ο Γάλλος βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ (προς τιμήν του ο πασίγνωστος δρόμος της Θεσσαλονίκης) έπληξε βαριά την υστεροφημία του θαυμαστού λογίου. Αρχικώς υμνολογεί γράφοντας ότι ο Ψελλός ήταν από τους πιο αξιοπρόσεκτους ανθρώπους που γέννησε το Βυζάντιο με την ποικιλία ταλέντων, την ευφυΐα, την ευρύτητα παιδείας. Είχε μάθει τα πάντα, φάνταζε σαν πρόδρομος τιτάνας της Αναγέννησης, με προεξάρχον το πάθος του για τον Πλάτωνα. Ο ιστορικός διακρίνει επίσης έναν θαυμάσιο συζητητή, ακαταμάχητο ρήτορα με χιούμορ, πολύ ανοιχτό και ελεύθερο πνεύμα. Ο Ντηλ, αλλάζοντας τροπάριο, αποφαίνεται ότι ήταν η πολιτική που κατέστρεψε τον φύσει διανοούμενο. Ετσι, θυμίζει ότι «επί είκοσι χρόνια υπήρξε υπουργός τεσσάρων αυτοκρατόρων και στα ανώτερα αξιώματά του φάνηκε πρόθυμος για οποιαδήποτε δουλειά, παλινωδία, για κάθε προδοσία». Ακόμα χειρότερα, παράλληλα με την άσκηση των φιλοσοφικών του καθηκόντων «ενθουσιασμένος από τη συναναστροφή με την αυλή, βυθίστηκε σε κόσμο δολοπλοκιών γράφοντας κατά παραγγελία κατηγορητήρια εναντίον παλιών φίλων» και δίνοντας διαπιστευτήρια ως εθελόδουλος πολλών αφεντάδων, δειλός και μικροπρεπής. Δείγμα ελεεινότητας: Αφού κολάκευε τον (σ.σ.: τραγικό) Ρωμανό Δ΄ Διογένη, έγινε μέλος της παράταξης που τον ανέτρεψε και στη συνέχεια έγραφε συγκινητικές επιστολές παρηγοριάς προς αυτόν που πρόδωσε.
Ο Γερμανός συνάδελφος του Γάλλου Καρλ Κρουμπάχερ στον ίδιο άξονα απεφάνθη ότι «η αναρριχητική δουλοφροσύνη, η έλλειψη ηθικών δισταγμών, η αχόρταγη φιλοδοξία, η τεράστια ματαιοδοξία είναι τα κυρίαρχα συστατικά της προσωπικότητάς του».
Ούτε ο δικός μας Κων. Παπαρρηγόπουλος εφείσθη μύδρων: «Η εσχάτη παραλυσία εις ην έφερε τα πράγματα η μερίς Δουκών και συντροφίας […] υπό ηγεμόνος αθλίου, του Μιχαήλ Ζ΄ και του έτι αθλιωτέρου διδασκάλου και συμβούλου Ψελλού».
Πάντως οι αναγνώστες –προσμετρώντας όσα του καταλογίζουν οι παραπάνω ειδήμονες– του οφείλουμε ευγνωμοσύνη για τη «Χρονογραφία» του, ένα εγχειρίδιο ανθρωπογνωσίας που (ξανα)διαβάζεται οποιαδήποτε εποχή. Μέσα από το εκπληκτικό μετά γνώσεως ξεψάχνισμα βίου και πολιτείας αυτοκρατόρων επιχειρεί υπόρρητα σαν κοινός θνητός να κερδίσει κατανόηση ο σοφός Ψελλός για τον άλλο του εαυτό.