Τα κράτη αντιμετωπίζουν συνεχώς κρίσεις και οι δυνατότητες διαχείρισής τους δοκιμάζονται. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει εδώ να κάνουμε στο φαινόμενο των πολυ-κρίσεων (polycrisis). Μια χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί για την Ελλάδα η περίοδος Φεβρουαρίου – Μαρτίου του 2020, με το πρώτο κύμα της πανδημίας και τη συνοριακή κρίση στον Εβρο. Οι πολυ-κρίσεις εντείνουν την πιθανότητα ένα κράτος να μην μπορεί να τις διαχειριστεί με επιτυχία. Αλλωστε, η διαχείριση κρίσεων ως διαδικασία έχει και αυτή τα όριά της.
Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα ο σερ Ντέιβιντ Ομαντ, στο οποίο προτείνει πως το κέντρο βάρους πρέπει να μετακινηθεί από τη δια-χείριση στην επιβίωση από μια κρίση. Επί της ουσίας, είναι ο περιβόητος όρος της ανθεκτικότητας. Ο Ομαντ υποστηρίζει αυτή την αναγκαιότητα γιατί τονίζει πως στις περισσότερες των περιπτώσεων οι υπηρεσίες νομίζουν ότι διαχειρίζονται την κρίση, αλλά επί της ουσίας τούς διαχειρίζεται αυτή, δηλαδή ακολουθούν την εξέλιξή της.
Η περίπτωση των φυσικών καταστροφών είναι αυτή που επιβεβαιώνει σε σοβαρό βαθμό τον Ομαντ. Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης έχουν καταστήσει τις φυσικές καταστροφές και κυρίως τις πυρκαγιές συχνότερες και δριμύτερες. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον καιρό, το διαπιστώσαμε αυτό φέτος με τον θερμότερο Ιούλιο και τις πολλές ημέρες καύσωνα, που συνθέτουν τις τέλειες συνθήκες για μια πυρκαγιά. Είναι πλέον σχεδόν βέβαιο πως κάθε καλοκαίρι θα αντιμετωπίζουμε πυρκαγιές.
Υπάρχει, όμως, και ένα δεύτερο στοιχείο που σημειώνει ο Ομαντ και είναι εξόχως κρίσιμο. Η ανάγκη τα κράτη να αποτρέψουν την κλιμάκωση ενός έκτακτου γεγονότος και τη μετατροπή του σε κρίση. Ενα τέτοιο περιστατικό είναι αυτό των επεισοδίων που προκάλεσαν οι Κροάτες χούλιγκαν, που τελικά οδήγησαν στον τραγικό θάνατο του φιλάθλου της ΑΕΚ. Ενα περιστατικό, που αν είχαν αξιοποιηθεί σωστά οι πληροφορίες, θα μπορούσε να μην είχε κλιμακωθεί και η τραγική κατάληξη να είχε αποτραπεί.
Η Ελλάδα, μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη υστέρηση στον μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων και καταστροφών, έχει κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα της διαχείρισης τα τελευταία χρόνια. Οπως όμως διαπιστώσαμε για μία ακόμη φορά, και μάλιστα με τραγικό τρόπο, πρέπει να γίνουν και άλλα βήματα και κυρίως στην κατεύθυνση της ανθεκτικότητας, η οποία περιλαμβάνει και την πρόληψη.
Υπάρχουν επτά δέσμες αλλαγών που μπορούν να καταστήσουν την Ελλάδα περισσότερο ανθεκτική απέναντι σε κρίσεις και καταστροφές.
1. Θεσμοθέτηση μιας επιτελικής διαδικασίας διακυβέρνησης ασφαλείας. Οι περισσότερες κρίσεις και πολλές καταστροφές χρειάζονται την εμπλοκή πολλών και διαφορετικών υπουργείων και υπηρεσιών.
2. Εμφαση στην πρόγνωση, την πρόβλεψη και την επεξεργασία σεναρίων για τις μελλοντικές κρίσεις και απειλές, αλλά και στις μεγα-τάσεις του μέλλοντος, που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις συνθήκες.
Να δώσουμε έμφαση στην πρόγνωση, την πρόβλεψη και την πρόληψη, η οποία μαζί με την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής είναι ο κρίσιμος κρίκος της ανθεκτικότητας.
3. Επένδυση στη χρήση νέων τεχνολογιών. Οι τεχνολογικές δυνατότητες, από τα drones και τους πολλαπλούς αισθητήρες μέχρι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης για τη λήψη αποφάσεων, αλλάζουν δραστικά τη δυνατότητα ενός κράτους.
4. Ευαισθητοποίηση και εξοικείωση των πολιτών και των δημοσίων υπαλλήλων με τις κρίσεις και τις καταστροφές. Εκπαιδεύσεις, ενημερώσεις, ασκήσεις ετοιμότητας και κάθε μαθησιακή δυνατότητα που μπορεί να μας εξοικειώσει με μια καταστροφή και το πώς αντιδρούμε κατά τη διάρκειά της.
5. Σχεδιασμός και υλοποίηση πολιτικής και μέτρων ασφαλείας για όλες τις κρίσιμες υποδομές.
6. Εμφαση στην πρόληψη. Από τους καθαρισμούς δασών και οικοπέδων μέχρι την προστασία ευάλωτων ανθρώπων και ομάδων και την αντιμετώπιση της οπαδικής βίας, η πρόληψη και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής είναι ο κρίσιμος κρίκος της ανθεκτικότητας.
7. Υιοθέτηση ενός σχεδίου στρατηγικής επικοινωνίας.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε πως ανθεκτικό κράτος είναι αυτό που μπορεί να δει τις τάσεις και τους κινδύνους του μέλλοντος, να εντοπίσει τα σημάδια προτού ένα έκτακτο περιστατικό μετατραπεί σε κρίση, να δημιουργήσει ένα πλέγμα προστασίας και δράσεων πρόληψης έναντι των απειλών και των καταστροφών, να θωρακίσει τις κρίσιμες υποδομές και λειτουργίες του, και να αξιοποιήσει την τεχνολογία για να αποτρέψει, περιορίσει και να διαχειριστεί μια κρίση και καταστροφή. Δεν αποτελεί επιλογή, αλλά υποχρέωση να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση.
Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, κύριος ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.