Τον Αύγουστο του 2023 τα δάση του νότιου Έβρου κάηκαν. Ήταν η μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά στην ελληνική ιστορία. Λίγες εβδομάδες μετά, επισκέφτηκα την περιοχή για να δω από κοντά την καταστροφή. Ήθελα κυρίως να συλλάβω το μέγεθος: πώς μοιάζει “η μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά στην ελληνική ιστορία”; Στο παρελθόν έχω περιηγηθεί στην πολλάκις καμμένη Πάρνηθα, είχα πάει και την επόμενη μέρα της πυρκαγιάς στο Μάτι. Αλλά εκείνες ήταν σχετικά μικρής έκτασης πυρκαγιές. Ήθελα να δω πώς μοιάζει να καίγεται μισός νομός της χώρας.
Άνθρωποι της περιοχής μου πρότειναν να ακολουθήσω μια διαδρομή που διέσχιζε τα δάση που κάηκαν, η οποία ξεκινούσε από το χωριό Λουτρό, 15 λεπτά ανατολικά της Αλεξανδρούπολης, και κατέληγε στη Δαδιά. Η διαδρομή ήταν ασφαλτοστρωμένη, περίπου 40 χιλιόμετρα. Οι άνθρωποι που μου την πρότειναν της έβγαλαν όνομα: “ο δρόμος της κατάθλιψης”.
Κάτι που ίσως δεν έγινε καλά κατανοητό ήταν το ότι στον Έβρο τον περασμένο Αύγουστο κάηκαν δύο δάση, όχι ένα. Η φωτιά ξεκίνησε σε ένα δάσος τόσο άσημο και καταφρονημένο που το επίσημο όνομά του είναι απλά ”Νότιο Δασικό Σύμπλεγμα Έβρου”. Ξεκίνησε από κεραυνό τη νύχτα της 19ης Αυγούστου, και σύντομα επεκτάθηκε μέχρι που άρχισε να απειλεί το πανεπιστήμιο και το νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης, που εκκενώθηκαν. Καθώς όλες οι δυνάμεις είχαν πέσει στην προστασία της πόλης και των οικισμών γύρω της, λίγες ημέρες μετά μια δεύτερη φωτιά άναψε πιο βόρεια, στο πολύ πιο διάσημο δάσος της Δαδιάς (επίσημη ονομασία: Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου). Εκεί υπάρχουν ενδείξεις ότι η πυρκαγιά ξεκίνησε από φωτιά που είχαν ανάψει πρόσφυγες που κρύβονταν στο δάσος. Με όλες τις πυροσβεστικές δυνάμεις συγκεντρωμένες στην Αλεξανδρούπολη, η φωτιά συνέχισε να καίει για πολλές ημέρες, μέχρι που συνάντησε τη νοτιότερη πυρκαγιά, η οποία συνέχιζε να καίει μακριά από πόλεις και χωριά, και ενώθηκαν. Στο τέλος είχαν καεί πάνω από 950.000 στρέμματα κυρίως από πουρνάρια, πεύκα και βελανιδιές. Το προηγούμενο ρεκόρ, της πυρκαγιάς στη Βόρεια Εύβοια το 2021, έγινε στάχτη.
Χρειάζεται μία ώρα για να διασχίσει κανείς το “δρόμο της κατάθλιψης”. Λίγο έξω από το χωριό Λουτρό το τοπίο αρχίζει να αλλάζει χρώμα. Η βλάστηση είναι χαμηλή στην περιοχή, αλλά τα πάντα είναι κίτρινα ή καφέ, τα δέντρα καψαλισμένα, οι θάμνοι ξεραμένοι. Καθώς αρχίζει κανείς να ανηφορίζει προς τους λόφους, το τοπίο γίνεται πιο γυμνό και σκληρό και, σιγά σιγά, αποκτάς μια αίσθηση για το μέγεθος. Η θέα, ειδικά προς τη δύση, είναι αποκαρδιωτική. Τα πάντα μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι είναι μαύρα: οι γυμνοί κορμοί, το χώμα. Έτσι κατάλαβα το μέγεθος της καταστροφής -οδηγούσα για μια ώρα, και καθ’ όλη τη διάρκεια σχεδόν τα πάντα γύρω μου ήταν καμένα. Η αίσθηση ήταν απόκοσμη, σαν να βρίσκεσαι σε ένα λάθος μέρος, σε έναν ξένο πλανήτη. Έχω ανεβάσει ολόκληρη τη διαδρομή σε βίντεο στο YouTube, για την περίπτωση που θέλετε να πάρετε μια ιδέα.
Τι μου έμαθε, λοιπόν, ο “δρόμος της κατάθλιψης”; Τρία πράγματα. Πρώτον, ότι οι πυρκαγιές στην Εύβοια και τον Έβρο ήταν τόσο μεγάλες και έκαψαν τόσο μεγάλες εκτάσεις επειδή τα δάση αυτά βρίσκονται σε αραιοκατοικημένες περιοχές που διαθέτουν λίγα χωριά, λίγους δρόμους και περιορισμένες καλλιεργημένες εκτάσεις. Βρίσκονται, επίσης, σε σχετικά χαμηλό υψόμετρο. Ο κυριότερος λόγος, όμως, είναι ότι εκεί η ανθρώπινη παρουσία είναι πολύ διακριτική. Ρώτησα να μου πουν πόσοι κτηνοτρόφοι καταστράφηκαν από την γιγάντια πυρκαγιά στη Δαδιά και η απάντηση ήταν “περίπου δέκα”. Τη δεύτερη φορά που οδήγησα στη διαδρομή αυτή, δεν συνάντησα ούτε ένα άλλο όχημα. Οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας είναι πιο μικρές σε έκταση επειδή η Ελλάδα έχει ανοικοδομηθεί σε τρομερό βαθμό, και τα μεγάλα δάση είτε έχουν κατακερματιστεί, είτε παραμένουν κυρίως σε ψηλά βουνά όπου οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλότερες. Οπότε αν θέλετε να προβλέψετε πού θα γίνει το επόμενο ρεκόρ στην Ελλάδα, λοιπόν, αναζητήστε στους χάρτες του ΟΦΥΠΕΚΑ τις δασικές εκτάσεις σε αραιοκατοικημένες περιοχές με χαμηλό υψόμετρο.
Το δεύτερο πράγμα που παρατήρησα είναι ότι τα δάση του νότιου Έβρου δεν έχουν εξαφανιστεί τελείως. Μολονότι η διαδρομή είναι καταθλιπτικά μαύρη, υπάρχουν σε πολλά σημεία θύλακες δάσους που έχουν επιβιώσει. Αλλού, καινούργια βλαστάρια έχουν ήδη ξεπεταχτεί απ’ το μαυρισμένο χώμα. Στη διαδρομή είδα συνολικά έξι ζαρκάδια να περνούν το δρόμο τρέχοντας και κάμποσες αγελάδες να σουλατσάρουν αγέρωχα. Προς το τέλος της διαδρομής, μέσα στο δάσος της Δαδιάς, το μαντρί του κτηνοτρόφου Κ. Πιστόλα είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Επτά από τα κατσίκια, όμως, είχαν επιβιώσει από τη φωτιά (όπως και σχεδόν όλες οι αγελάδες) οπότε ο άνθρωπος σκοπεύει να το ξαναχτίσει από την αρχή. Στα γραφεία της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης στη Δαδιά, δε, μου εξήγησαν ότι οι μαυρόγυπες (το αρπακτικό-σύμβολο αυτού του δάσους) μπορούν να φτιάξουν τις φωλιές τους ακόμα και σε καμένα δέντρα. Τέτοια Μεσογειακά οικοσυστήματα, μαθημένα στη φωτιά, μπορούν να αντέξουν ακόμα και καταστροφές τέτοιου μεγέθους και μετά από λίγα χρόνια να αναγεννηθούν. Δύο αστερίσκοι χωρούν εδώ, όμως: αφενός, το δάσος αυτό θα χρειαστεί δυο δεκαετίες για να ξαναμοιάσει σ’ αυτό που ήταν πριν, πράγμα που στο γεωλογικό χρόνο μοιάζει λεπτομέρεια, αλλά για τα ανθρώπινα δεδομένα είναι τεράστιο. Κι αφετέρου, η αναγέννηση αυτή θα πετύχει μόνο στην περίπτωση που το δάσος δεν ξανακαεί. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα με την κλιματική αλλαγή. Γιατί δεν είναι η κλιματική αλλαγή που βάζει τις φωτιές, φυσικά. Πυρκαγιές συνέβαιναν πάντα. Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, όμως, έχουμε πιο συχνές ξηρασίες, πιο συχνά καύσωνες και άρα πιο συχνά συνθήκες που ευνοούν μεγάλες πυρκαγιές. Ένα άλλο μέρος τους δάσους στη Δαδιά είχε καεί μόλις πέρυσι. Αν το νέο δάσος που θα ξεπεταχτεί ξανακαεί σε δύο, πέντε, ή δέκα χρόνια, τότε θα έχουμε μεγάλο πρόβλημα. Η ανθεκτικότητα αυτών των οικοσυστημάτων είναι μεγάλη, αλλά όχι απεριόριστη.
Το τελευταίο πράγμα που έμαθα είναι σε ότι αφορά τις φυσικές καταστροφές, η γνώση και η ορατότητα έχουν πεπερασμένη αξία. Υπάρχει ένα όριο στο πόση καταστροφή μπορεί να καταναλώσει κάποιος και στο πόση μαυρίλα χωράει η ψυχή. Είναι χρήσιμες οι εικόνες αυτές; Είναι χρήσιμα τα βίντεο; Ευαισθητοποιούν; Και αν ναι, και τι έγινε; Σε τι μεταφράζεται η ευαισθητοποίηση του ενημερωμένου πολίτη που κοιτάζει με συμπόνοια τις εικόνες από τη Δαδιά, τη Θεσσαλία ή τον καταπέλτη του Blue Horizon; Πριν από τον Έβρο, είχα πάει να δω και την πλημμυρισμένη Θεσσαλία. Ποιο το αποτέλεσμα; Ποιο είναι το επόμενο βήμα μετά από την ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση, την πυροδότηση της ενσυναίσθησής μας; Κινητοποιούμαστε με κάποιον τρόπο; Προχωράμε σε δράση; Ψηφίσαμε αλλιώς στις περιφερειακές και δημοτικές εκλογές μετά από όσα είδαμε και διαβάσαμε αυτό το καλοκαίρι; Αναλάβαμε κάποια πρωτοβουλία, ενταχθήκαμε σε κάποια ομάδα, ξεκινήσαμε κάποιας μορφής ακτιβισμό, αφιερώσαμε κάπως κάπου χρόνο και ενέργεια για να προκαλέσουμε μια αλλαγή, μια πρόοδο; Αν ναι, καλώς. Θα το δούμε εκ του αποτελέσματος τα επόμενα δύσκολα καλοκαίρια. Αλλιώς, είμαστε καταδικασμένοι να υποφέρουμε τα ίδια, και ολοένα και λίγο χειρότερα. Μέχρι που όλοι οι δρόμοι της Ελλάδας θα έχουν γίνει “δρόμοι της κατάθλιψης”.
