Α. Τόσο τρομερή σφαγή δεν έχει υπάρξει ποτέ στην Ιστορία. Οσοι θανατώνονταν από πυροβολισμό αμέσως λυτρώνονταν. Οσοι όμως πληγώνονταν, γυναίκες και άνδρες, έτρεχαν στη θάλασσα μισοπεθαμένοι, και καθώς έπλεαν, τους θανάτωναν με αλλεπάλληλους πυροβολισμούς. Γυναίκες με μωρά στην αγκαλιά ρίχνονταν στη θάλασσα ολόγυμνες – γιατί τις έγδυναν. Τους πυροβολούσαν κι εκεί, μέχρι που τα νερά έγιναν κατακόκκινα από το αίμα των δύστυχων ανθρώπων. Αρπαζαν τα βρέφη, τα τρίχρονα και τα πεντάχρονα παιδιά, και άλλα τα πετούσαν στα βράχια και τα σκότωναν, ενώ άλλα, αφού τα έριχναν στη θάλασσα τα πυροβολούσαν μες στο νερό, ώστε τα δυστυχισμένα πλάσματα να τρώνε τις σφαίρες ακόμα και τη στιγμή που πνίγονταν. Είναι απερίγραπτα όλα όσα έγιναν. Δεν ήταν έργα εκδίκησης, ήταν έργα θηριωδίας.
B. Από μακριά τούς είδαμε να βγαίνουν από το σπίτι, φορτωμένοι λάφυρα. Ενας τους τίναζε το σπαθί και το ματωμένο χέρι του. Μου φάνηκε σαν να είδα μια αγριόγατα να βγαίνει από μια αυλή για να γυρίσει στο βουνό, έχοντας ξεσκίσει τα πάντα, και γλείφοντας τα μουστάκια της που έσταζαν αίμα. Μπήκαμε μέσα. Ολοι εκείνοι οι δύστυχοι, κείτονταν ξεγυμνωμένοι, κολυμπώντας στο αίμα τους. Η μεγαλύτερη από τα κορίτσια, που η ομορφιά της με είχε καταπλήξει λίγα λεπτά νωρίτερα, ανάσαινε ακόμα, παρόλο που στο πλευρό της έχασκε μια μεγάλη πληγή, αφήνοντας εκτεθειμένα τα σπλάχνα της. Μας πλησίασε με πόνο, σερνάμενη με την πλάτη, και μας ζήτησε «νερό, νερό!» Είχε τα μάτια της μισόκλειστα, ενώ πού και πού έβγαιναν από το στόμα της σπασμωδικές ανάσες, για να διώξει τις μύγες που ενοχλούσαν τον επιθανάτιο ρόγχο της. Εμεινα ακίνητος, αποσβολωμένος από το φρικτό θέαμα. Το νεότερο απ’ αυτά τα θύματα, το μοναδικό που του είχαν αφήσει κάποια από τα ρούχα του, ήταν το αγόρι, που το είχαν σκοτώσει με μια σφαίρα εξ επαφής. Η μητέρα τους ήταν ακρωτηριασμένη, με το γόνιμο στήθος της, που ‘χε δώσει ζωή σ’ όλα εκείνα τα δύσμοιρα πλάσματα, εκτεθειμένο, απόλυτα γυμνό. Βγήκαμε άρον άρον, τρομοκρατημένοι.
Γ. Η σφαγή, η αιχμαλωσία και η καταστροφή κράτησαν τρεις μέρες. Ολόκληρη η πόλη μετατράπηκε σε σφαγείο. Από το πολύ αίμα, το χώμα της άλλαξε χρώμα. Τα προαύλια, οι λεωφόροι και οι πλατείες σκεπάζονταν από πτώματα. Σε πολλά σημεία το αίμα σχημάτιζε ρυάκι κόκκινου υγρού. Γυναίκες, που ακόμα και το χιόνι θα ζήλευε τη λευκότητα της επιδερμίδας τους· νεαρές κοπέλες, που ούτε ο θάνατος δεν μάρανε την ομορφιά τους· μωρά που είχαν ακόμα το στοματάκι τους κολλημένο στο στήθος της αιμόφυρτης μητέρας τους· νέοι, γέροντες, άνδρες ανακατωμένοι, όλοι νεκροί.
Τι προσφέρουν οι εικόνες της λιπόθυμης 22χρονης Σάνι Λουκ, λίγο πριν την αποκεφαλίσουν; Πρόκειται για εικόνες που θα μας στοιχειώνουν για πάντα.
Αυτές οι περιγραφές δεν προέρχονται από τη Γάζα. Οι θύτες είναι χριστιανοί ορθόδοξοι, Ελληνες. Τα θύματα, μουσουλμάνοι και Eβραίοι, κάτοικοι του Νεόκαστρου και της Τριπολιτσάς. Οι τρεις συγγραφείς των κειμένων είναι αυτόπτες μάρτυρες: ο 43χρονος (το 1821) κληρικός Αμβρόσιος Φραντζής· ο 26χρονος Γάλλος φιλέλληνας στρατιωτικός Μαξίμ Ρεμπώ· ο 23χρονος διανοούμενος Ιωάννης Φιλήμων.
Οι σκηνές αυτές μας είναι άγνωστες, δεν τις μαθαίνουμε στο σχολείο, ακόμα και η ιστοριογραφία συνήθως τις αποφεύγει. Τι θα προσέφερε, άραγε, τόσος ρεαλισμός; Το ίδιο ερώτημα ας θέσουμε και σήμερα. Τι προσφέρουν οι εικόνες της λιπόθυμης 22χρονης Σάνι Λουκ, λίγο πριν την αποκεφαλίσουν; Τι προσφέρουν οι εικόνες των αιμόφυρτων ετοιμοθάνατων παιδιών, μετά τον βομβαρδισμό σε στρατόπεδο προσφύγων; Πρόκειται, όμως, για εικόνες που θα μας στοιχειώνουν για πάντα, όπως τον 23χρονο υπασπιστή του Κολοκοτρώνη, Φωτάκο Χρυσανθόπουλο, ο οποίος θα γράψει 40 χρόνια μετά: «Ακόμα και τώρα έρχονται στη θύμησή μου το λιάνισμα και το τρίξιμο των κοκάλων, κι ανατριχιάζω».
Δεν πρέπει να κλείσουμε τα μάτια μας. Οφείλουμε να τολμήσουμε να αντικρίσουμε τον άνθρωπο που γίνεται θηρίο, να αποτελέσει μέρος της εμπειρίας μας, να γίνουμε αυτόπτες μάρτυρες, για να μας στοιχειώσει η φρίκη του πολέμου. Γιατί, όπως γράφει ο Φιλήμων, «αυτό το ζοφερό θέαμα αποτελεί διαμαρτυρία κατά της πολιτικής τυραννίας και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας που διαιρούν την ανθρωπότητα».
Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο ΕΚΠΑ. Το βιβλίο του «Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821» (2021) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.