Πότε ακριβώς εξέπνευσε ο ΣΥΡΙΖΑ; Η απάντηση εξαρτάται από την οπτική που προκρίνει κανείς. Μια οπτική μακράς διαρκείας θα τοποθετούσε την αρχή του τέλους στο καλοκαίρι του 2015, τότε που έσκασε η αντιμνημονιακή μπλόφα του Αλέξη Τσίπρα. Ο ΣΥΡΙΖΑ συνέχισε για τέσσερα χρόνια στην κυβέρνηση, δίχως όραμα και ιδέες και με το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν. Σε μια οπτική μεσαίας διαρκείας, το τέλος φθάνει το 2019, τη στιγμή δηλαδή που χάνει την εξουσία και αρχίζουν οι διαδοχικές ήττες. Τέλος, μια οπτική βραχείας διαρκείας εστιάζεται στην παραίτηση του Τσίπρα, την εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη και την αποχώρηση των αντιπάλων του. Ανεξάρτητα όμως από το τι προκρίνει κανείς, το καίριο ερώτημα παραμένει: ποιο είναι το μέλλον του πολιτικού αυτού χώρου;
Οσοι αποχώρησαν δεν το έκαναν για λόγους ιδεολογικής καθαρότητας (αυτή θυσιάστηκε εδώ και χρόνια) αλλά εξαιτίας της ταύτισής τους με τις παραδόσεις του κόμματος – γι’ αυτό και η κυριαρχία ενός έντονου και ρομαντικού συναισθηματισμού. Ακούγοντας, π.χ., τη Σία Αναγνωστοπούλου να μιλάει για «μέρα πένθους» και για το «σπίτι» της που «αναγκάζεται να εγκαταλείψει», αντιλαμβάνεται κανείς πως η αγωνία των ανθρώπων αυτών είναι ταυτοτική, όχι ιδεολογική ή στενά πολιτική. Το πρόβλημα, όμως, είναι πως οι παραδόσεις της φτωχής πλην τιμίας Αριστεράς δεν είναι εκλογικά ελκυστικές, τουλάχιστον όχι σε συνθήκες κανονικότητας, όπως είχε εύστοχα επισημάνει η Εφη Αχτσιόγλου. Η κίνησή τους αυτή προκρίνει την αυτοϊκανοποίηση ενός πολιτικού πουριτανισμού και μιας αδιέξοδης μεμψιμοιρίας, που οδηγεί αναπόφευκτα στο εκλογικό περιθώριο.
Οσοι παρέμειναν, από την άλλη, θα πορευθούν, τουλάχιστον ώς τις ευρωεκλογές, με πρόεδρο τον Στέφανο Κασσελάκη. Η στρατηγική του έχει ορθή πολιτική βάση: απομάκρυνση από τις αριστερές παραδόσεις, στροφή προς το Κέντρο, άρθρωση μιας ελκυστικής, δυναμικής και εξωστρεφούς πολιτικής πρότασης που ταυτόχρονα θα μοχλεύει την αναπόφευκτη δυσαρέσκεια των πολιτών με εργαλείο έναν ευρύχωρο λαϊκισμό. Από την άποψη αυτή, η αποχώρηση των «παραδοσιακών» από το κόμμα λειτουργεί ως θεόσταλτο δώρο, αφού τον απαλλάσσει από ένα μεγάλο βάρος. Ολα καλά δηλαδή; Οχι ακριβώς.
Ο Κασσελάκης πρέπει να λύσει τρία προβλήματα:
Το πρώτο είναι πως διαθέτει ένα φθαρμένο πολιτικό όχημα: το brand ΣΥΡΙΖΑ έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη. Αυτό πλέον διορθώνεται με μια επανίδρυση του κόμματος.
Το brand ΣΥΡΙΖΑ έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη. Αυτό πλέον διορθώνεται με μια επανίδρυση του κόμματος.
Το δεύτερο είναι οι συνεργάτες του, ένα μείγμα τοξικών και καιροσκόπων πολιτικών χωρίς όραμα αλλά ούτε τεχνοκρατική επάρκεια. Θα πρέπει, λοιπόν, να δημιουργήσει ένα νέο στελεχικό δυναμικό υψηλής ποιότητας εκ του μηδενός. Αν στον χώρο των επιχειρήσεων αυτό γίνεται με μεταγραφές, στην πολιτική απαιτεί μακροχρόνιες και επίπονες διαδικασίες. Θα πρέπει, παράλληλα, να απαλλαγεί από τους ανίκανους και τοξικούς που τον στήριξαν έως τώρα μέσα στο κόμμα. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο πολιτικός χρόνος τρέχει με μεγάλη ταχύτητα. Δύσκολο.
Το τρίτο πρόβλημα του Κασσελάκη είναι ο ίδιος του ο εαυτός, ένα σουρεαλιστικό κράμα αλαζονείας και ανεπάρκειας. Ο δημόσιος λόγος του, που έχω την αίσθηση πως μάλλον δεν διαφέρει πολύ από τον ιδιωτικό του, ξεχωρίζει για την πυκνότητα της σαχλαμάρας. Πραγματικά, δυσκολεύεται κανείς να καταλάβει πού σταματά η παρωδία και πού ξεκινά η πραγματικότητα. Σταχυολογώ τυχαία: «Αυθεντικότητα σημαίνει πως δεν θα σας προδώσω ποτέ», «ο λαός είναι σοφός, ο λαός ξέρει όταν κάτι είναι αυθεντικό και αληθινό», «χθες είχαμε την πρώτη μεταπολιτική διάσπαση στην ιστορία της χώρας» κ.λπ. Ευτυχώς, η απίθανη αυτή μπουρδολογία γίνεται ευρύτερα αντιληπτή, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως ο λόγος του Κασσελάκη δεν περιλαμβάνει και εύστοχες παρατηρήσεις (π.χ. «η εκλογή μου είναι απόδειξη της αποτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ ως πολιτικής και ως κόμματος»). Ομως, το συνολικό αποτέλεσμα παραμένει απογοητευτικό. Για όλους αυτούς τους λόγους, η μετεξέλιξη του Στέφανου Κασσελάκη σε αξιόπιστο πολιτικό ηγέτη θα αποτελούσε μια τεράστια έκπληξη.
*O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.