Σύμφωνα με μία κάπως libertarian φαντασίωση, η αγορά είναι μια μικρή δημοκρατία όπου ο καθένας εκδηλώνει προτιμήσεις και κάνει επιλογές. Η υπερσυγκέντρωση δύναμης είναι κακό πράγμα και οι δυνάμεις του ανταγωνισμού πρέπει να αφεθούν να φέρουν την ισορροπία. Θα πειθαρχήσουν αυτούς που συγκεντρώνουν υπερκέρδη κάνοντας κι άλλους να πουλήσουν το ίδιο, κερδοφόρο πράγμα. Η αγορά κάνει θαύματα (αν το λεκτικό σάς φαίνεται κάπως θρησκευτικό, είναι επειδή είναι).
Το πόσο αφελής/παραπλανητική είναι μια τέτοια θέαση του κόσμου μπορεί να το κρίνει κανείς, ανάλογα με την ιδεολογία του, όμως, ας δούμε πάλι την περίπτωση Ελον Μάσκ-Μπέζος-Ζούκερμπεργκ και γενικώς την ιδέα μίας ισχύος τόσο συντριπτικής που ξεπερνά κράτη. Βλέποντας τον Μασκ με αλεξίσφαιρο γιλέκο, ηγέτη ενός αθέατου βασιλείου, να επιθεωρεί καταστροφές στο Ισραήλ αναρωτιόμουν: Ποιος είναι και πηγαίνει στην εμπόλεμη ζώνη; Ποιος είναι και οραματίζεται μία Γάζα που θα ευημερεί;
Ιδιοκτήτης του μέλλοντος της πράσινης μετακίνησης και μίας πλατφόρμας αλληλοφαγώματος. Εχει δικές του διαστημικές αποστολές και δορυφόρους, δίκτυα και άλλα που δεν καταλαβαίνω, όμως, από τα λίγα που καταλαβαίνω, ξέρω πως είναι ισχυρότερος από κάμποσους ηγέτες δημοκρατικά εκλεγμένους κι αυτό με φρικάρει, γιατί με κάνει κυνική και να μη θέλω να ψηφίσω.
Αν πάρουμε την πιο ακραία θέση υπέρ του, πως η αγορά τού χάρισε τη δύναμή του, τα νούμερα δεν βγαίνουν. Κι ως προς την καινοτομία, υπάρχει το πλαίσιό της, όπως έχει δείξει ο Τομά Πικετί στο Κεφάλαιο και Ιδεολογία: η καινοτομία πατάει στη γνώση που έχει ήδη παραχθεί από πλήθος ατόμων, αποτυχημένων επιχειρηματιών, από πανεπιστήμια, ινστιτούτα και ερευνητές. Οι CEOs ζουν μέσα σε μία κοινωνία και μερικές φορές φέρονται ακοινώνητα – βλ. καταστροφή πόρων.
Η δουλειά τους πλέον είναι, εν πολλοίς, η πολιτική. Σχεδιάζουν το τοπίο αλληλεπίδρασης εκατομμυρίων ανθρώπων. Χαϊδεύουν τα χαμηλότερα ένστικτά μας (την ανάγκη μας ν’ ανήκουμε σ’ αγέλες) και επενδύουν σε νέα γνώση (βλ. AI) που θα τους εξασφαλίσει προβάδισμα στον έλεγχο των πληθυσμών και του νέου πλούτου που προβλέπεται να παραχθεί.
Παρουσιάζουν τη γνωστή αφήγηση: Αυτό που είναι καλό για μας είναι καλό και για σας, όσο πλουτίζω σ’ έναν καταρράκτη χρημάτων, θα «βρέχει» και προς τα κάτω, κι αυτή η οικονομία της σταγόνας θα σας ξεδιψάσει. Ελάχιστοι μη αιρετοί θνητοί καθορίζουν πώς συζητούν οι άνθρωποι, πώς αντιδρούν, τι βλέπουν, ενώ ταυτόχρονα καθορίζουν πώς θα ζούμε με το AI και μπλέκονται και σε γεωπολιτικά ζητήματα.
Τα κράτη θα παραγάγουν κάποιο αντίβαρο σε όλο αυτό; Οι εκλογείς τους, που αγωνιούν για ένα σύστημα Φρανκενστάιν και για την υπερσυγκέντρωση δύναμης, μπορούν άραγε να δουν πως από την ανταπόκριση στην πανδημία, μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη, την πληροφορική, τη φορολογία, τα δίκτυα και την κλιματική κρίση, το κέντρο βάρους έχει κάπως μετατοπιστεί κι έξω απ’ τα Κοινοβούλια; Το έργο παίζεται εν πολλοίς σε δωμάτια χωρίς θεσμικές εγγυήσεις διαφάνειας, όπου τη «βαρετή» ενημέρωση έχουν αντικαταστήσει κουλ σόου με τον Μάσκ να επιδεικνύει τη χημική νεότητά του και τον Ζούκερμπεργκ να μιλάει σαν κακός γκουρού που πήρε ψυχεδελικά και πιάνει σήμα με το μέτα-. Σχεδόν μας ανακοινώνουν τι θα μας συμβεί.
Οταν μασκαρεύονται φυτά με κοντομάνικα για να μιλήσουν σε στυλ TED, κάνουν πολιτική. Οταν βιντεοσκοπούνται ν’ αθλούνται ή απαντούν σε κακομοίρηδες-υπηκόους στις πλατφόρμες τους, όταν μας ενημερώνουν αυτοί και όχι τα κράτη ή τα υπερεθνικά μπλοκ συμμαχιών για τεχνολογίες κρίσιμες για την επιβίωση της ανθρωπότητας ή όταν κράτη έχουν ΑΕΠ μικρότερο από τον προσωπικό τους πλούτο, το παιχνίδι είναι σκληρά πολιτικό. Οταν μιλούν σε πόντκαστ, επενδύουν σε σκοπούς/θινκ τανκς, ξεδιπλώνουν τις σκέψεις τους σε βιβλία κι όταν φτάνουν στην εμπόλεμη ζώνη, για να εξετάσουν τις ζημιές, με τι μοιάζουν; Με επιχειρηματίες που πουλάνε κάτι ή με μη εκλεγμένους ηγέτες της ψηφιακής επικράτειας;
Παρά τις libertarian φαντασιώσεις τους, είναι ακαταμάχητα σταλινικοί στην πράξη. Μας παρακολουθούν νύχτα μέρα σε μία κλίμακα αδιανόητη, και μεταξύ τους έχουν έναν ιδιότυπο σοσιαλισμό της παρέας. Παίρνουν όλη αυτήν την πληροφόρηση και την αυγατίζουν και τρώνε σαν πιράνχας το χαλασμένο περιβάλλον μας, ενώ εμείς κοιτάζουμε το καθρεφτάκι που μας έχουν χαρίσει. Υπό μία έννοια, είναι οι αποικιοκράτες του μυαλού μας.