Μικρό παιδί, αρχές της δεκαετίας του ’70, βρέθηκα στο Λονδίνο. Ο πατέρας μου είχε πάει για μετεκπαίδευση και με το που μπήκε το καλοκαίρι, ταξιδέψαμε με τη μητέρα μου στον εξωτικό αυτό προορισμό. Ηταν το πρώτο μου ταξίδι εκτός Ελλάδος και μάλιστα με αεροπλάνο, σε μια εποχή που αυτά τα ταξίδια ήταν ακόμη σπάνια. Θυμάμαι πολλά πράγματα που μου έκαναν εντύπωση, όπως τα περίεργα τούβλινα σπιτάκια με τις εσωτερικές σκάλες και τις παχιές μοκέτες. Δεν θα ξεχάσω, όμως, ποτέ την επίσκεψή μας στο Βρετανικό Μουσείο. Στην αίθουσα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα, ο πατέρας μου δάκρυσε και έκανε ώρα να μας μιλήσει από τη συγκίνηση. Αυτό μου έκανε τεράστια εντύπωση και αντιλήφθηκα πόσο έντονη ήταν η συναισθηματική διάσταση του θέματος αυτού.
Η διεκδίκηση της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα έχει περάσει από πολλά κύματα και μοιάζει να ανήκει στα ζητήματα που μένουν για πάντα άλυτα. Η διαφορά που χωρίζει Ελλάδα και Βρετανία μοιάζει αγεφύρωτη – κάτι που φάνηκε από την καθ’ όλα απαράδεκτη ακύρωση της συνάντησης του Ελληνα πρωθυπουργού με τον Βρετανό ομόλογό του από τον δεύτερο. Στην πραγματικότητα, όμως, η εξέλιξη αυτή δείχνει πως επιτέλους τα πράγματα έχουν αρχίσει να κινούνται. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως η επιστροφή των Γλυπτών βρίσκεται προ των πυλών, οι πιθανότητες να συμβεί έχουν πολλαπλασιαστεί.
Η εξέλιξη αυτή είναι συνάρτηση πολλών, διαφορετικών εξελίξεων. Κάποιες σχετίζονται με τις αργές αλλαγές στις αντιλήψεις και νοοτροπίες και άλλες με τη συστηματική και έξυπνη δράση στο κοινωνικό προσκήνιο και το πολιτικό παρασκήνιο της Βρετανίας.
Από τη μία πλευρά βρίσκεται σε εξέλιξη μια αργή και επίμονη διαδικασία επανεξέτασης των πρακτικών της βρετανικής αποικιοκρατίας και επομένως του βρετανικού ιστορικού παρελθόντος. Παρά τις υπερβολές του και τις αντιδράσεις που προκαλεί, ο ιστορικός αυτός αναθεωρητισμός έχει συμβάλει στη μετακίνηση της βρετανικής κοινής γνώμης υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών. Από την άλλη έχουμε τη δράση ιδιωτικών φορέων, όπως το Parthenon Project, μια πρωτοβουλία με βάση τη Βρετανία που έχει αναληφθεί και χρηματοδοτηθεί από την οικογένεια Λέφα. Πρόκειται για αυτοδημιούργητους Ελληνες της διασποράς που ξεκίνησαν από τη Θεσσαλονίκη και εργάζονται αθόρυβα και συστηματικά για την εξεύρεση μιας λύσης. Ο συνδυασμός των δύο αυτών τάσεων προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία στην ελληνική κυβέρνηση και στην ηγεσία του Βρετανικού Μουσείου να φθάσουν σε μια λύση.
Βρίσκεται σε εξέλιξη μια αργή και επίμονη διαδικασία επανεξέτασης των πρακτικών της βρετανικής αποικιοκρατίας και επομένως του βρετανικού ιστορικού παρελθόντος.
Οπως συμβαίνει σε όλες τις διαμάχες που λύνονται με διαπραγματεύσεις, η λύση απαιτεί συμβιβασμούς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ένας τέτοιος συμβιβασμός θα αφορούσε το νομικό καθεστώς της επιστροφής των Γλυπτών, με τρόπο, όμως, που να μην επηρεάζει στην πράξη την οριστική και αμετάκλητη επιστροφή τους στην Ελλάδα. Παράλληλα, θα μπορούσαμε να καταστήσουμε το Βρετανικό Μουσείο προνομιούχο εταίρο τόσο του μουσείου της Ακρόπολης όσο και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, μετατρέποντας το Λονδίνο σε τόπο περιοδικών εκθέσεων μοναδικής εμβέλειας για την κλασική (και όχι μόνον) αρχαιότητα. Τέλος, η δημιουργία ενός μη κερδοσκοπικού ελληνοβρετανικού ιδρύματος με χρηματοδότηση από την ελληνική διασπορά θα επέτρεπε την απογείωση των εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ανταλλαγών ανάμεσα στις δύο χώρες. Και οι δύο αυτές προτάσεις έχουν υπάρξει αντικείμενο επεξεργασίας από το Parthenon Project.
Καθώς το ενδιαφέρον που ελκύει το θέμα των Γλυπτών είναι παγκόσμιο, η λύση του θα είχε αυτόματα τεράστια εμβέλεια. Θα αποτελούσε υπόδειγμα του πώς μια αγεφύρωτη διαφωνία μπορεί να οδηγήσει σε μια λύση που ανοίγει εντελώς νέους δρόμους συνεργασίας. Ο παγκόσμιος συμβολισμός που θα συνόδευε μια γενναιόδωρη και φιλόδοξη συμφωνία θα είχε ακόμη μεγαλύτερη αξία από την πολύ μεγάλη αίσθηση ικανοποίησης που δικαιολογημένα θα μας δημιουργούσε η επιστροφή των Γλυπτών στον τόπο όπου γεννήθηκαν.
O κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μέλος του Δ.Σ. του Parthenon Project.