Η επικοινωνία είναι συκοφαντημένη. Συνήθως η λέξη χρησιμοποιείται ως συνώνυμη της παραπλάνησης – παρότι, από την εποχή του Επιταφίου του Περικλέους, οι τεχνικές της πειθούς, που σήμερα ονομάζουμε «επικοινωνία», ήταν συστατικές της δημοκρατίας.
Μ’ αυτή την έννοια, το γεγονός ότι η Ενωση Εταιρειών Διαφήμισης Ελλάδος αποφάσισε να βραβεύσει την καμπάνια του πρωθυπουργού στο TikTok είναι ένα γεγονός μάλλον με πολιτική παρά μόνο με «μαρκετίστικη» σημασία. Η καμπάνια αυτή δεν πέτυχε μόνο χάρη στα διαφημιστικά εφέ της. Πέτυχε κυρίως χάρη στην πολιτική επεξεργασία που απαιτήθηκε προτού σκηνοθετηθούν τα σωστά εφέ. Πέτυχε γιατί το διαφημιζόμενο πρόσωπο είχε μελετήσει τις αδυναμίες του. Είχε διαγνώσει τη δυσκολία του να απευθυνθεί σε όσους τον απέρριπταν με την πρώτη ματιά, ως γόνο του συστήματος και απόμακρο εκπρόσωπο της καλοταϊσμένης ελίτ.
Η καμπάνια πέτυχε γιατί ο διαφημιζόμενος, αντί να προσπαθήσει να καλύψει με προπαγανδιστικό στόκο αυτές τις αδυναμίες στην εικόνα του, πήρε το λελογισμένο ρίσκο να τις εκθέσει και να μιλήσει στη γλώσσα εκείνων που διασκέδαζαν με τον καθημερινό, συμβολικό εμπτυσμό του.
Ετσι, στην άυλη επικράτεια του #Mitsotaki_gamiesai εμφανίστηκε μια προεκλογική ημέρα ο ίδιος ο Μητσοτάκης, θέτοντας σε λειτουργία έναν απλό, προψηφιακό, μηχανισμό ανθρώπινης επικοινωνίας που επιβεβαιώνεται πανηγυρικά στην εποχή των κοινωνικών δικτύων: Βρίζεις κάποιον όταν δεν είναι εκεί, όταν (νομίζεις ότι) δεν σε ακούει· αλλά όταν εμφανιστεί και σου πει «καλημέρα», σε αφοπλίζει. Αυτός που ήταν άψυχος στόχος των ψυχικών υποπροϊόντων σου, επανανθρωπίζεται και σε παρακινεί ηθικά να τον ακούσεις.
Ο αυτοσαρκασμός του Μητσοτάκη ενώπιον του ακροατηρίου που είχε αποδειχθεί εκλογικά πιο δυσπρόσιτο για τον ίδιο, παρήγαγε αυτό το αποτέλεσμα: να εξουδετερώσει την τοξικότητα με ένα γέλιο. Και να αποδείξει ότι το καλύτερο αντίδοτο στην τρολιά είναι το αυτοτρολάρισμα.
Μόνη της η καμπάνια στο TikTok θα ήταν απλώς ένα πετυχημένο ποντάρισμα στην αγορά της προσοχής – που όχι σπάνια φέρνει αντίθετα από τα σχεδιαζόμενα αποτελέσματα. Είναι όμως ένα ακόμη κερδισμένο στοίχημα που καταδεικνύει τη μεθοδικότητα ενός πολιτικού πρότζεκτ που δεν αφήνει τίποτε στην τύχη. Που ζυγίζει σχολαστικά κάθε του κίνηση προτού την εκδηλώσει δημοσίως. Αυτό που τη στιγμή της πρώτης προβολής φαίνεται σαν ρίσκο, είναι πάντα προετοιμασμένο. Δεν ισχύει μόνο για τα σποτάκια στα κοινωνικά δίκτυα. Ισχύει, ας πούμε, και στην πρωτοβουλία για την ισότητα στον γάμο. Η μεταρρύθμιση μπορεί να είναι τολμηρή, αλλά δεν είναι παράτολμη. Η περίοδος της προετοιμασίας της εκτείνεται σε πάνω από τρία χρόνια – όταν αποφασίστηκε να συσταθεί η Επιτροπή με τον βαρύγδουπο τίτλο «για την Εθνική Στρατηγική Ισότητας των ΛΟΑΤΚΙ+». Μέχρι και η πρωθυπουργική συγκατάβαση («ακούω απόλυτα αυτούς που μας λένε: “ρε παιδιά, φτάνει πια με τον γάμο”») είναι προμελετημένη – προορισμένη να δείξει ότι εκείνος που επισπεύδει την αλλαγή, μπορεί ταυτόχρονα να εκπροσωπεί και όσους την περιφρονούν. Εκείνος που πολιτεύεται προοδευτικά, μπορεί ταυτόχρονα να οικειοποιείται συντηρητικές αγωνίες.
Αυτό, βέβαια, είναι «επικοινωνία». Αλλά ψωμωμένη με πολλή πολιτική περίσκεψη.
Σιαμαίοι
Μπορεί κάποιος να είναι και καλός και κακός; Μπορεί με το χέρι που ταΐζει τον πεινασμένο να τσεπώνει δωρεές και να τις ακουμπάει στην «τσόχα»; Μπορεί μέσα του να συμβιώνει η φλόγα της προσφοράς με ένα ακράτητο πάθος – έναν αυτοκαταστροφικό εθισμό; Στην πραγματική ζωή μπορεί. Ο ήρωας, που αξίζει τις τιμές μας, συχνά τρέφει στο εσωτερικό του σκοτάδι έναν αντίπαλο σιαμαίο εαυτό, χωρίς ο ένας να τρώει τον άλλο. Μαζί στο καζάνι του φτωχού. Μαζί και στον πυρετό του «κουλοχέρη». Κάποτε, βέβαια, έρχεται η στιγμή να φαγωθούν και οι δυο, με την έκθεσή τους στην οθόνη, που δεν σηκώνει τρίτη διάσταση. Αυτή είναι και η λειτουργία εξιλασμού που επιτελεί η αβαθής δημοσιότητα: Επιπεδώνοντας την ηθική ποικιλία της ζωής, η μιντιακή εικόνα μάς σερβίρει αυτόν που τόσο είχαμε λιβανίσει για να τον κανιβαλίσουμε μέχρι χορτασμού. Δεν είναι τελικά κανείς καλύτερος από εμάς. «Αλλος» άνθρωπος δεν υπάρχει. Ολοι το ίδιο είμαστε. Βρώμικοι και βρώσιμοι.