Υπήρχε στις ομιλίες των διαφωνούντων με την ισότητα στον γάμο ένας ισχυρισμός που επαναλαμβανόταν. Αφού έχουμε, έλεγαν, το σύμφωνο συμβίωσης. Αφού ο νόμος ήδη δίνει «αρκετά» δικαιώματα στους πολίτες για να καθορίσουν τη σχέση τους με τον σύντροφό τους και το παιδί τους. Γιατί χρειάζεται να «τους δώσουμε» και τον γάμο;
Ανεξαρτήτως του αν βασίζονταν σε ειλικρινή πεποίθηση, οι διακηρύξεις αυτές δεν ήταν άμοιρες σημασίας. Βουλευτές που ανέβαιναν στο βήμα για να διαδηλώσουν τον συντηρητισμό τους, ένιωθαν την υποχρέωση να το κάνουν αναγνωρίζοντας την ανάγκη για ισότητα· αναγνωρίζοντας το σύμφωνο συμβίωσης, που πολλοί από αυτούς πριν από επτά χρόνια είχαν απορρίψει με τους ίδιους εσχατολογικούς ισχυρισμούς περί εκφυλισμού των βάθρων της κοινωνίας. Ομολογούσαν έτσι ότι με την άρνησή τους υπερασπίζονταν μόνο έναν τύπο. Μόνο το ταμπού: να είναι σαν γάμος, αλλά μην τον λέμε έτσι. Να μπορούν να μοιράζονται συμβατικά την επιμέλεια ενός παιδιού, αλλά μην τους λέμε γονείς.
Αυτή η εμμονή στα ονόματα δείχνει ότι η κοινωνική πραγματικότητα έχει προλάβει να αφαιρέσει από τους ορισμούς το παλιό τους περιεχόμενο. Επιζεί μόνο το σχήμα. Και ίσως αυτή είναι και η βουβή επίγνωση που εξηγεί γιατί στην «ανατολική» και «ορθόδοξη» Ελλάδα, ο συγχρονισμός του γράμματος του οικογενειακού δικαίου με την ποικιλία των υπαρκτών μορφών συμβίωσης επιτεύχθηκε με μάλλον απροσδόκητη ηρεμία. Χωρίς τις κοινωνικές αναταράξεις που έζησαν δημοκρατίες όπως η γαλλική. Χωρίς να βρουν κοινωνικό αντίκρισμα οι αφορισμοί. Η πλειονότητα εκτός Κοινοβουλίου έχει αποδεχθεί –ή, έστω, ανεχθεί– στην περίμετρο της ζωής της αυτό που ήρθε σε δεύτερο χρόνο να αναγνωρίσει ο νομοθέτης. Κι αυτή η εξοικείωση αντανακλάται στην ευρεία εντός Κοινοβουλίου πλειοψηφία.
Περισσότερη ευημερία, περισσότερη ελευθερία για περισσότερους Ελληνες.
Αντήχησε και στη φωνή του προέδρου του Σώματος, που εξήγησε με σπάνια διαύγεια ότι ο θεσμός της οικογένειας, για τον οποίο πολλοί στηθοκοπήθηκαν, δεν απειλείται από τη διεύρυνσή του. Αντιθέτως. Ενισχύεται. Για τους πολίτες που από χθες συμπεριλαμβάνει διανοίγει, όχι τη σφαίρα της ελεύθερης επιθυμίας, αλλά –κατά τον Τασούλα– τη σφαίρα της ευθύνης – του συζυγικού και γονεϊκού καθήκοντος. Πλέον όλοι αδιακρίτως οι Ελληνες θα μπορούν να παντρευτούν και να «νοικοκυρευτούν».
Ο νόμος για τον γάμο δεν εξαντλεί, όμως, τη σημασία του σε καθαυτό τον γάμο. Ακόμη και για εκείνους τους πολίτες που δεν σκοπεύουν να κάνουν χρήση του, το δικαίωμα λειτουργεί απελευθερωτικά. Τους παρακινεί να ζουν χωρίς να κρύβονται, χωρίς να φοβούνται. Αυτός είναι και ο σκοπός που καταφέρνει μέχρι στιγμής να εκπληρώνει το μεταπολιτευτικό εγχείρημα – η πιο μακρά περίοδος θεσμικής σταθερότητας και οικονομικής ανάπτυξης στην Ιστορία της ελληνικής περιπέτειας: να δημιουργεί διαρκώς περισσότερη ελευθερία, περισσότερη ευημερία για όσο το δυνατόν περισσότερους.
Πατριωτισμός είναι να εργάζεσαι γι’ αυτή την ηθικοπολιτική πρόοδο.