Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο των ξένων ντοκιμαντέρ για πρόσφατα ιστορικά γεγονότα είναι το πόσο άνετα και ελεύθερα μιλούν οι πρωταγωνιστές των συνταρακτικών ημερών. Βλέπαμε και θαυμάζαμε, για παράδειγμα, πώς η πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις μιλούσε με λεπτομέρειες για το τι προηγήθηκε από τον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ, πού λάθεψε και τι έκανε καλά η αμερικανική κυβέρνηση. Ακούμε λεπτομέρειες εκείνων των συζητήσεων και μαθαίνουμε ιστορία, αλλά παίρνουμε μια ιδέα για το πώς δουλεύουν οι μηχανισμοί λήψης πολιτικών αποφάσεων. Αυτό δεν είναι χρήσιμο μόνο στους ιστορικούς, είναι ευεργετικό και για την πολιτική διαδικασία. Οι επόμενοι –σε ολόκληρη την ιεραρχία– μαθαίνουν από τους προηγούμενους. Πολλές φορές, δεν είναι μόνο οι κακές αποφάσεις που πρέπει να διορθωθούν, αλλά και ο μηχανισμός λήψης τους.
Αντιθέτως, στα ελληνικά πράγματα, μετά μεγάλα ιστορικά γεγονότα ακολουθεί ένα τείχος σιωπής. Οι πολιτικοί θα εξομολογηθούν τις δύσκολες στιγμές μόνο σε φιλικά τραπέζια και ουδέποτε θα κάνουν αυτοκριτική δημοσίως. Ιδιωτικώς μπορεί να λένε καμιά κουβέντα παραπάνω, αλλά όλοι γνωρίζουν ότι εκεί έξω ελλοχεύουν τα σκυλιά της διαστρέβλωσης, εκείνοι δηλαδή που απομονώνουν μία φράση για να χτίσουν ολόκληρο πολιτικό αφήγημα.
Ολως παραδόξως, αυτά δεν ήταν ο κανόνας στο συνέδριο ή –κατά τον κ. Κώστα Κωστή– στην «Αγορά Ιδεών» που συνδιοργάνωσε η «Καθημερινή» με τίτλο «Μεταπολίτευση: 50 χρόνια μετά» (29.2-2.3.2024). Βεβαίως είχε τη δομή συνεδρίου με –έστω καινοτόμα– πάνελ, υπήρξαν ανταλλαγές θεωριών για το τι έγινε και ιδεών για το τι πρέπει να γίνει, αλλά ένα μεγάλο μέρος του μπορεί να χαρακτηριστεί ως το «γκράντε ντοκιμαντέρ της Μεταπολίτευσης». Πρώην πρωθυπουργοί εξομολογήθηκαν τις αστοχίες τους, πρώην υπουργοί διηγήθηκαν τις δυσχέρειες που συνάντησαν κι εξήγησαν γιατί προχώρησαν ή υποχώρησαν, ακόμη και ενεργά πολιτικά στελέχη έκαναν κριτική στο κόμμα όπου ανήκουν.
Μάθαμε πολλά από το συγκεκριμένο συνέδριο, αλλά αυτό δεν είναι το πιο ουσιαστικό. Το βασικό είναι ότι τις προηγούμενες ημέρες σαν να άνοιξε μια σελίδα διαφορετικού πολιτικού διαλόγου, σαν να αρχίσαμε να κοιτάμε τη νωπή ιστορία αλλιώς· δηλαδή, να μιλάμε χωρίς φόβο και πάθος γι’ αυτήν. Σε ένα από τα πάνελ, ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου είπε ότι σε άλλες χώρες έπειτα από τραυματικά για την κοινωνία γεγονότα φτιάχνονται «επιτροπές αλήθειας και συμφιλίωσης» (Truth and Reconciliation Commissions), κάτι που είναι άγνωστο εδώ. Με το συνέδριο για τη Μεταπολίτευση, σαν να έγινε το πρώτο βήμα για τη συμφιλίωση της χώρας με την αλήθεια.