Οι λόγοι που οδήγησαν στο ναυάγιο της επίσκεψης Ερντογάν στην Ουάσιγκτον ανάγονται στο μακρινό, αλλά και στο πρόσφατο παρελθόν. Και φαίνεται (προς στιγμήν;) να χαλάει το καλό κλίμα που διαμορφώθηκε τους περασμένους μήνες, όταν ο Ερντογάν έκανε ένα διπλωματικό ελιγμό, με ταυτόχρονο άνοιγμα σε Ελλάδα, Ισραήλ και λίγο μετά σε Αίγυπτο, έριξε τους τόνους κατά των ΗΠΑ και προσαρμόστηκε σε ορισμένες από τις επιταγές τους αναφορικά με τις κυρώσεις στη Ρωσία και την υποστήριξη στην Ουκρανία. Και η Ουάσιγκτον τον αντάμειψε με τα F-16.
Oλα αυτά όμως άρχισαν να δοκιμάζονται με τον πόλεμο στη Γάζα. Το αρχικό μούδιασμα της Τουρκίας έδωσε πολύ γρήγορα τη θέση του σε μια κλιμακούμενα επιθετική ρητορική εις βάρος του Ισραήλ, που κατέληξε προ ολίγων ημερών σε μερικό εμπορικό εμπάργκο, προς ικανοποίηση κυρίως των φανατικών ισλαμιστών.
Ενώ οι διαβουλεύσεις σε τεχνικό αλλά και διπλωματικό επίπεδο ανάμεσα σε Αμερικανούς και Τούρκους είχαν ενταθεί και οι ΗΠΑ επιδείκνυαν ανοχή έναντι δηλώσεων και ενεργειών της Aγκυρας, που όχι μόνο διαφοροποιούνταν από την αμερικανική γραμμή αλλά και συντηρούσαν την πόλωση στη Μέση Ανατολή, το κλίμα σε κορυφαίο επίπεδο παρέμενε αν όχι τεταμένο, πάντως προβληματικό.
Η ήττα Ερντογάν στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές και η ανάγκη προσεταιρισμού συντηρητικών ισλαμιστικών κομμάτων (όπως το κόμμα του υιού Ερμπακάν) τον ώθησε σε αύξηση της έντασης εις βάρος Ισραήλ και Δύσης, με αποκορύφωμα τη δικαιολόγηση της ιρανικής επίθεσης αλλά και την αδιάλειπτη παροχή στήριξης στη Χαμάς. Ο Μπάιντεν ανταπέδωσε με αναφορά στη γενοκτονία των Αρμενίων και προφανώς δέχτηκε πιέσεις από το φιλοϊσραηλινό λόμπι προκειμένου να μη δεχθεί τον Ερντογάν στον Λευκό Οίκο. Η αναβολή της επίσκεψης ήταν πλέον ζήτημα χρόνου. Και μάλλον βολική και για τους δύο ηγέτες.
Είναι πρόωρο να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Προφανώς είναι αρνητικός, αλλά παρά τις μεγάλες διαφορές η ακύρωση της συνάντησης των δύο ηγετών δεν θα τις φέρει απαραίτητα σε τέλμα. Ιδίως, λαμβάνοντας υπόψη ότι και οι δύο ήθελαν σ’ αυτή τη φάση να την αποφύγουν και να δείξουν στο εσωτερικό τους ότι τήρησαν αποφασιστική στάση.
Tώρα που οι Αμερικανοί είναι και πάλι υποψιασμένοι και σε αναγκαστική εγρήγορση λόγω Ουκρανίας και Γάζας, η Τουρκία θα λάμβανε μεγάλο ρίσκο αν άνοιγε μέτωπο με την Ελλάδα.
Oμως, η τελευταία εξέλιξη είναι αποκαλυπτική του τυχοδιωκτισμού του Τούρκου προέδρου, ο οποίος ως πολιτικός χαμαιλέων μεταλλάσσεται με χαρακτηριστική ευκολία. Και προς τούτο αποτελεί ένα ακόμη μάθημα για τη Δύση συνολικά, πως αν δεν προωθήσει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο κανόνων και εξακολουθεί να δέχεται τον «εξαιρετισμό» της Aγκυρας, η τελευταία θα παρεκκλίνει όλο και περισσότερο, ακολουθώντας μοναχική πορεία χωρίς δεσμεύσεις.
Επηρεάζεται αρνητικά η επίσκεψη Μητσοτάκη στην Aγκυρα; Πιθανότατα όχι. Η τουρκική οικονομία δοκιμάζεται και δεν υπάρχουν περιθώρια για πειραματισμούς. Τυχόν απότομη αύξηση της έντασης με τις ΗΠΑ και πολύ περισσότερο διατήρησή της θα στείλει λάθος σήμα στις αγορές. Και θα τορπιλίσει όσα επιτεύχθηκαν μέχρι τώρα στις διμερείς σχέσεις, ενώ αυτές παραμένουν εύθραυστες.
Με την Ελλάδα, ο Ερντογάν δεν έχει λόγο να διακόψει τη θετική δυναμική (ύφεση και συμφωνίες), εφόσον δεν έχει κατά το ελάχιστο αποστεί από τις αναθεωρητικές του θέσεις. Αν βρει ευκαιρία θα τις υπενθυμίσει, αλλά τώρα που οι Αμερικανοί είναι και πάλι υποψιασμένοι και σε αναγκαστική εγρήγορση λόγω Ουκρανίας και Γάζας, η Τουρκία θα λάμβανε μεγάλο ρίσκο αν άνοιγε μέτωπο με την Ελλάδα.
Αντιθέτως, μπορεί να αξιοποιήσει το momentum και απέναντι στην Ευρωπαϊκή Eνωση, έχοντας διαπιστώσει ότι οι σχέσεις με τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον επηρεάζονται σε κάποιον βαθμό από τη συμπεριφορά της Aγκυρας έναντι της Αθήνας. Oσο μάλιστα υπάρχει διακομματική συναίνεση στο Κογκρέσο για την Τουρκία, μπαίνει εκ των πραγμάτων φραγμός σε όσα αυτή μπορεί να κάνει απέναντι στην Ελλάδα. Εξακολουθεί πάντως να παραμένει σε εκκρεμότητα το ζήτημα της Κύπρου και κατά πόσο εκεί η τουρκική ηγεσία εκτιμά ότι έχει μεγαλύτερα περιθώρια δια-πραγματευτικών ελιγμών.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.