Είμαστε πάλι στο 2007. Μην πω στο 2006. Ούτε η ουκρανική θύελλα κατόρθωσε να τσαλακώσει την «ευφορία των δεικτών». Οι αγορές «χώνεψαν» γρήγορα τις εξελίξεις – κι έτσι μία από τις πιο δραματικές εβδομάδες των τελευταίων δεκαετιών στη Γηραιά Ηπειρο, που κλόνισε ανεπίστρεπτα τις γεωπολιτικές ισορροπίες, τερμάτισε θετικά. Η εξέλιξη επιβεβαίωσε ότι η περίοδος ανάρρωσης των χρηματιστηρίων από τα σοκ έχει συρρικνωθεί δραματικά. Οι μήνες που διήρκεσε η διόρθωση το 2009, έγιναν εβδομάδες το 2011, μέρες το 2013 – ενώ σήμερα, ακόμη και διαστημόπλοιο κακών εξωγήινων να προσγειωθεί στη Wall Street, η διόρθωση θα κρατήσει ώρες.
Η κυρίαρχη ερμηνεία του γεγονότος είναι «νομισματική». Η ρευστότητα με την οποία οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες τροφοδοτούν τις αγορές, εγγυάται στους επενδυτές ότι μπορούν να ποντάρουν άφοβα σε μια μηχανή κερδών, ότι οι κεντρικές τράπεζες θα είναι εκεί για να αποσοβήσουν μια πτώση, να απαλύνουν τις απώλειές. Αυτό το «δίχτυ» καταστέλλει τον φόβο, ενισχύει τη ροπή για ρίσκο. Στην κυρίαρχη εξήγηση του ακατάσχετου ράλι των αγορών, προστίθενται τεχνικοί και «θεσμικοί παράγοντες»: Οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες υψίσυχνων συναλλαγών που τροφοδοτούνται από ειδησεογραφικούς τίτλους και επενδύουν σε δείκτες, το γεγονός ότι οι ενδιάμεσοι αμείβονται με σταθερή αμοιβή και όχι με ποσοστά, έχουν αλλάξει για πάντα την εσωτερική αρχιτεκτονική των αγορών. Τις έχουν μετατρέψει σε έναν πολύπλοκο αλλά προβλέψιμο μηχανισμό, προγραμματισμένο να ανεβαίνει – μόνο. Η πλειονότητα των επενδυτών έχει πειστεί για τη αξιοπιστία του: Οταν η ευφορία περισσεύει αλλά τα ίδια κεφάλαια δεν επαρκούν, προσελκύονται από την ιδέα του «αέρα».
Η μνήμη της κατάρρευσης του 2007-2008 απομακρύνεται, στη θέση της (ξανα)έρχονται… μετοχοδάνεια και δομημένα προϊόντα. Στην Αμερική οι μικροκαταθέτες επιστρέφουν στη Wall Street. Είναι τόσο μεγάλη η βεβαιότητα για κέρδη, που οι επενδυτές δανείζονται χωρίς προηγούμενο για να αγοράσουν μετοχές: Περισσότερα από $450 δισ. «μετοχοδανείων» είναι σήμερα επενδεδυμένα σε μετοχές της Wall Street, ποσό ρεκόρ: Σχεδόν τριπλάσιο σε σχέση με το 2009, σημαντικά μεγαλύτερο από τα $380 δισ. του ευφορικού 2007.
Τα δανεικά χρήματα στις μετοχές (margin debt) είναι όπως το ποδόσφαιρο σε αλάνα με δανεική μπάλα. Αν ο κάτοχος φύγει και την πάρει μαζί του, οι υπόλοιποι παίκτες θα παγώσουν ακαριαία και θα κοιτάζονται μεταξύ τους. Οσο περισσότερο είναι το δανεικό χρήμα στις αγορές, τόσο φουσκώνουν οι αποτιμήσεις, τόσο πιο ραγδαία είναι η εξάπλωση του πανικού σε ένα αρνητικό σοκ, τόσο πιο ανεξέλεγκτη η βουτιά: τρομαγμένοι επενδυτές θα σπεύσουν να ρευστοποιήσουν μαζικά τα χαρτοφυλάκιά τους για να επιστρέψουν τα δανεικά. Γι’ αυτό και το υπαρξιακό στοίχημα της Δύσης είναι η αποτροπή της εμφάνισης ενός σοκ, με συνεχή παροχή ρευστότητας στην αγορά. Πέντε χρόνια νομισματικής επέκτασης κοντεύουν να εξαντλήσουν (κάποιοι λένε πως έχουν ήδη εξαντλήσει) τους «ίδιους πόρους» των μεγάλων ανεπτυγμένων συστημάτων. Επομένως η ρευστότητα θα έρθει αναγκαστικά από τον υπόλοιπο κόσμο, για να συνεχιστεί το ράλι.
Από το καλοκαίρι του 2013, η πρόθεση της Fed να μειώσει τη μηνιαία τονωτική δόση ρευστότητας που παρέχει στην παγκόσμια οικονομία κλόνισε την εμπιστοσύνη στον κλασικό τυφλοσούρτη: «Επενδύστε στις αναδυόμενες, έχουν μπροστά εκρηκτική άνοδο». Από τότε τα διεθνή κεφάλαια άρχισαν να αποχωρούν από τις αναδυόμενες αγορές και άρχισαν να τροφοδοτούν τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, την Ιαπωνία. Από αυτή την εβδομάδα αυτή η τάση «επισημοποιείται». Δύο εμβληματικές εκδόσεις που δημιουργούν κλίμα, οι Financial Times και ο Economist, έβαλαν και τη «μικροοικονομική» ταφόπλακα στο στόρι των αναδυόμενων οικονομιών. Ισχυρίστηκαν –με εκτενή άρθρα και παραδείγματα πολυεθνικών– ότι οι αναδυόμενες οικονομίες τελικά δεν υπόσχονται σημαντική κερδοφορία για τις επιχειρήσεις· έχουν γκρίζες περιοχές. Συμπέρασμα; Καλό θα ήταν οι επενδυτές να στραφούν στην ανακάμπτουσα Αμερική ή τη νησίδα ασφαλείας της Ευρώπης.
Ο μύλος δεν μπορεί να σταματήσει. Ο ανταγωνισμός για το καύσιμο ώστε να συνεχίσουν να μαρσάρουν ψηλότερα οι αγορές, γίνεται όλο και πιο ευθύς. Αφού δεν μπορούν να συνεχίσουν να μαρσάρουν όλες, ας μαρσάρουν οι πιο ισχυρές. Τα πισώπλατα μαχαιρώματα μπαίνουν στην ημερήσια διάταξη. Αποτελούν οπλοστάσιο του νόμου της φυσικής επιλογής – δυστυχώς, η ανθρώπινη νιρβάνα απέχει ακόμη πολύ.