Οταν θα έρθει το επόμενο χρηματοπιστωτικό έμφραγμα, τουλάχιστον η ανώτερη ρυθμιστική αρχή του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος θα μπορεί να ισχυριστεί το ενοχλητικό «εμείς τα λέγαμε»: Το τελευταίο καμπανάκι της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS) έχει μορφή μελέτης που προειδοποιεί με τεχνοκρατικά αποστειρωμένους όρους για αδιέξοδο πολύ μεγαλύτερο από αυτό του 2008.
Ενα μικρό φλας μπακ στα συμπεράσματα από την κατάρρευση της πίστωσης: Το σοκ εκείνης της χρονιάς είχε διαμορφώσει μια σπάνια σύμπνοια. Κεντρικές τράπεζες, εθνικές κυβερνήσεις, υπερεθνικοί οργανισμοί και όλοι οι αναλυτές συμφωνούσαν στη διάγνωση: Το συνολικό χρέος στο παγκόσμιο σύστημα είχε ξεχειλώσει σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα. Τόσο υψηλά που κανείς δεν δάνειζε κανένα γιατί φοβόταν ότι δεν θα πάρει ποτέ πίσω τα χρήματά του. Είναι ανάγκη, έλεγαν τότε, να αποκατασταθεί η πίστη. Η σύμπνοια γινόταν ταύτιση απόψεων ως προς το τι πρέπει να γίνει: Τα επίπεδα χρέους παντού έπρεπε να μειωθούν, ήταν το συμπέρασμα του 2008-2009, και προς αυτή την κατεύθυνση οι κυβερνήσεις επέβαλαν λιτότητα, οι επιχειρήσεις μείωναν μη λειτουργικά κόστη και θέσεις εργασίας, τα νοικοκυριά την κατανάλωση και την περίθαλψή τους. Τα ποσά που θα εξοικονομούσαν, έλεγε η θεωρία, θα αποπλήρωναν παλιά χρέη και θα περιόριζαν τον μελλοντικό δανεισμό, έτσι ώστε το παγκόσμιο σύστημα να μην ξαναβρεθεί στο χείλος του γκρεμού. Η διαδικασία μείωσης του υπερβολικού δανεισμού περιγράφηκε με μια λέξη: Απομόχλευση.
Αλλά τότε έγινε ακριβώς το αντίθετο: Ο συνολικός δανεισμός αυξήθηκε από 70 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2007 στα 100 τρισ. στα μέσα του 2013, επισημαίνει η τελευταία μελέτη της BIS: Μια αύξηση 40% στο χρέος σε σχέση με την κορύφωση που οδήγησε στο «σκάσιμο» του 2008, σε πέντε μόλις χρόνια! Πώς έγινε αυτό; Τρομαγμένες από τις δυνάμεις της ύφεσης μετά το πάγωμα της πίστης το 2008, οι μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες άρχισαν να μοιράζουν με πολύ χαμηλό κόστος χρήμα σε τράπεζες κυβερνήσεις και μεγάλες επιχειρήσεις. Μόνο το κρατικό χρέος των ΗΠΑ αυξήθηκε από 4,5 τρισεκατομμύρια το 2007 σε 12 τρισεκατομμύρια το 2013.
Αυτή η δυναμική δεν θα αλλάξει άμεσα: Οι τέσσερις σημαντικότερες κεντρικές τράπεζες του πλανήτη, εξακολουθούν να δίνουν δολάρια, ευρώ, στερλίνες και γιεν με «επιτόκια-χάρισμα», πολύ χαμηλότερα αυτών που οδήγησαν στην κρίση του 2008, καθώς προσπαθούν να τονώσουν την οικονομική δραστηριότητα, να ξεκολλήσουν τους δείκτες ανάπτυξης από το μηδέν. Επιπλέον, υπόσχονται ότι θα συνεχίσουν να δίνουν φθηνό χρήμα για καιρό: Το «εδώ είμαστε για ό,τι χρειαστείς» των κεντρικών τραπεζών αναβαθμίστηκε σε εργαλείο νομισματικής πολιτικής κι απέκτησε όνομα: «Forward guidance» λέγονται οι «ενδείξεις προθέσεων των κεντρικών τραπεζών» για το μελλοντικό επίπεδο των επιτοκίων – και όλες έχουν υποσχεθεί ότι θα τα κρατήσουν χαμηλά, για καιρό.
Κεντρικές τράπεζες, τράπεζες, κράτη και επιχειρήσεις είναι εγκλωβισμένες σε μια δίαιτα που παχαίνει κι αυξάνει και πάλι τον κίνδυνο εμφράγματος. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών στη μελέτη της εντοπίζει πως το forward guidance, η υπόσχεση για χαμηλά επιτόκια από τη μια έχει καλμάρει τις αγορές, από την άλλη όμως «συσσωρεύει με ανθυγιεινό τρόπο χρηματοπιστωτικές ανισορροπίες». Δηλαδή: από τη μια οι επενδυτές «ήσυχοι» ότι τα επιτόκια θα μείνουν χαμηλά αυξάνουν τον δανεισμό τους και το ρίσκο που αναλαμβάνουν, από την άλλη, οι κεντρικές τράπεζες -φοβούμενες τον πανικό που θα προκαλέσουν αν αυξήσουν τα επιτόκια -συνεχίζουν να πριμοδοτούν την ανάληψη ακόμη μεγαλύτερων ρίσκων.
«Ανισορροπίες» είναι μια πονηρή λέξη. Χρησιμοποιούνταν κατά κόρον από το 2005 και μετά για να περιγράψει το αδιέξοδο φούσκωμα του χρέους. Η λέξη επανέρχεται. Επενδυτές και πολιτικοί την αγνόησαν τότε. Συνεχίζουν να την αγνοούν. Η τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών πάντως τα είπε κι «αμαρτίαν ουκ έχει».