Πολλές εφευρέσεις που άλλαξαν την ανθρωπότητα –ή έστω την καθημερινότητα για μεγάλο κομμάτι της– προέκυψαν συμπτωματικά, κατά τη διάρκεια της έρευνας για κάτι άλλο. Η πενικιλίνη, ο βηματοδότης ή ο φούρνος μικροκυμάτων είναι μερικά παραδείγματα από «Εύρηκα», όπου η έρευνα στόχευε αλλού, αλλά στην πορεία προέκυψε κάτι πιο χρήσιμο. Το φαινόμενο είναι διαχρονικό. Αυτό που αλλάζει είναι η συχνότητα και οι επιπτώσεις του, καθώς αυξάνονται ο πληθυσμός, τα τεχνολογικά του μέσα και η διασύνδεσή του. Σκεφτείτε πόσο λίγος καιρός μεσολάβησε από την περίοδο που η επικοινωνία στο Διαδίκτυο απασχολούσε μερικές δεκάδες επιστημόνων και στρατιωτικών, μέχρι σήμερα που μια γιαγιά «κατεβάζει» τις τελευταίες φωτογραφίες του εγγονού από το facebook του κινητού της. Την ώρα που η κοινή γνώμη ή οι αγορές παρακολουθούν παραδοσιακούς δείκτες και κουρασμένες δυναμικές, στο παρασκήνιο, νέες τεχνολογίες επινοούνται, δοκιμάζονται κι επανεφευρίσκουν πρακτικές δεκαετιών ή αιώνων. Ενα παράδειγμα δυνητικά ανατρεπτικής ανακάλυψης από σπόντα, έρχεται από τον χώρο του Bitcoin.
Εχετε ακούσει πολλά για το ηλεκτρονικό νόμισμα που φιλοδοξεί να γίνει το πρώτο αποκεντρωμένο μέσο πληρωμής, με την έννοια ότι δεν το «εκδίδει» μια κεντρική τράπεζα, αλλά ένας ανοιχτός ηλεκτρονικός κώδικας. Εχετε διαβάσει για τα βίαια σκαμπανεβάσματα στην τιμή του και άρθρα περί «ηλεκτρονικού χρυσού» ή «ηλεκτρονικής απάτης». Εχετε προσπαθήσει ίσως να βγάλετε άκρη με το τεχνολογικό του υπόβαθρο – με περιορισμένη επιτυχία, εκτός κι αν η επιστημονική σας κατάρτιση είναι συναφής. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζετε είναι ότι η διαδικασία μεταφοράς bitcoins από το ένα «ηλεκτρονικό πορτοφόλι» στο άλλο γέννησε ως υποπροϊον ένα αξιόπιστο οικοσύστημα ηλεκτρονικών εμβασμάτων, που για πρώτη φορά δεν προϋποθέτει την παρουσία ενός τρίτου για να εγγυηθεί ότι η συναλλαγή ολοκληρώθηκε επιτυχώς.
Το πρόβλημα με τις ηλεκτρονικές συναλλαγές είναι το εξής: πρέπει να υπάρχει κάποιος ανεξάρτητος φορέας (μια τράπεζα, μια εταιρεία χρηματομεταφορών, κάποιος τέλος πάντων – που χρεώνει προμήθεια) προκειμένου να επικυρώσει ότι μετά το πέρας της ηλεκτρονικής συναλλαγής το ποσό αφενός θα έχει προστεθεί στον λογαριασμό του παραλήπτη και αφετέρου –πιο σημαντικό– θα έχει αφαιρεθεί από τον λογαριασμό του αποστολέα. Μια ολόκληρη βιομηχανία που συγκεντρώνει δισεκατομμύρια σε αμοιβές κάνει για δεκαετίες ακριβώς αυτό. Επιβεβαιώνει ότι μια νομισματική μονάδα δεν «ξοδεύεται» δύο φορές. Η τεχνολογία του bitcoin έχει λύσει το πρόβλημα, καθώς ενσωματώνει σε κάθε συναλλαγή ένα κωδικό ως ηλεκτρονικό ημερολόγιο που είναι ορατός από όλους, αλλά δεν μπορεί να τον αλλάξει κανείς (blockchain). Ετσι, τη «βούλα αξιοπιστίας» τη βάζει η online κοινότητα και όχι ένας τρίτος επ’ αμοιβή. Δημιουργεί ένα μηχανισμό εγγύησης και εμπιστοσύνης χωρίς μεσάζοντες – μια εξέλιξη που θα μπορούσε να αλλάξει το παράδειγμα σε όλες τις online συναλλαγές και όχι μόνον: υπαρχουν ήδη εταιρείες που προσφέρουν τη δυνατότητα να επικυρώσεις την κατοχή ενός εγγράφου ενώπιον της ηλεκτρονικής κοινότητας, που λειτουργεί ως online συμβολαιογράφος. Τα προσωπικά δεδομένα παραμένουν κωδικοποιημένα στον ηλεκτρονικό κωδικό (blockchain), αλλά η κατοχή του εγγράφου μπορεί να επιβεβαιωθεί από κάθε χρήστη.
Από εκεί που πριν χρειάζονταν μια κεντρική αρχή (είτε για ηλεκτρονικά εμβάσματα είτε για διαχείριση διεθύνσεων στο Διαδίκτυο, τελικά, οποιοδήποτε σύστημα ηλεκτρονικής επικοινωνίας και συναλλαγής) και η δομή ήταν αναγκαστικά ιεραρχική, το μοντέλο μπορεί τεχνικά να εξελιχθεί: η τεχνολογία του blockchain επιτρέπει αποκεντρωμένα αξιόπιστα συστήματα συναλλαγών. Μοντέλα εμβληματικών εταιρειών, όπως η Western Union, είναι σε απειλή. Οχι άμεσα. Δεν είναι ένα σύστημα που θα λειτουργήσει αύριο, το παραδοσιακό ακόμα δεσπόζει. Είναι σαν να περιγράφει κανείς τα πρώτα πετυχημένα παραδείγματα επικοινωνίας υπολογιστών το 1990 και να προσπαθεί να προβλέψει τις εφαρμογές του e-commerce του mobile computing ή του cloud που ωρίμασαν 20 χρόνια μετά.
Κανείς δεν γνωρίζει τον καταλύτη ή τον φορέα που θα κάνει mainstream μια επινόηση (ή μια πτυχή της). Αλλά σε μια περίοδο που οι παραδοσιακές δομές ξεφτίζουν, οι αγορές χειραγωγούνται και η ανάγκη για συνολική εξοικονόμηση πόρων και προμηθειών τεράστια, η τεχνολογία είναι πολύ ελκυστική για να θαφτεί. Το τζίνι έχει βγει από το λυχνάρι και περιμένει σήμα. Με την ταχύτητα εξέλιξης της τεχνολογίας, εδώ θα είμαστε οι περισσότεροι να το δούμε εν δράσει.