Ενα συνέδριο με θέμα «Πολιτικές με επίκεντρο την οικογένεια στην περίοδο της οικονομικής κρίσης», που διοργανώθηκε χθες («Κ» σελ. 6), επιβεβαιώνει ό,τι έχει ευρέως συζητηθεί την τελευταία πενταετία: στη διαδικασία προσαρμογής της ελληνικής κοινωνίας στις νέες οικονομικές συνθήκες, αυτήν την περίοδο, αποφασιστικό ρόλο έχει διαδραματίσει η οικογένεια. «Με τόσο υψηλά ποσοστά ανεργίας και ανθρώπους να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, η οικογένεια ήταν το μόνο δίχτυ ασφαλείας που προφύλασσε από την απελπισία», δηλώνουν συμμετέχοντες στην ημερίδα.
Πώς είναι όμως η σημερινή συνθήκη; Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά; Επηρεάζονται και πόσο από τις δυσκολίες; Αναζητούν λύσεις επιβίωσης με τους δεσμούς να παραμένουν συνεκτικοί ή η απογοήτευση και η δυσπραγία τραυματίζουν ψυχικά, μειώνοντας αντοχές και κουράγια; Βέβαιο είναι ότι ο παραδοσιακός καταμερισμός εργασιών έχει αλλάξει. Συχνά δουλεύει μόνο η σύζυγος και ο σύζυγος αναλαμβάνει την καθημερινότητα του σπιτιού, αλλού τα παιδιά συμβάλλουν στο εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα των γονέων, οι αναγκαστικές επανενώσεις (ο 30χρονος που δεν μπορεί να συντηρηθεί μόνος και επιστρέφει στο πατρογονικό) δεν είναι ούτε ευχάριστες ούτε ομαλές. Οι ανατροπές πολλές και μάλλον δυσλειτουργικές. Παρ’ όλα αυτά ο οικογενειακός θεσμός ανακηρύσσεται, καθώς φαίνεται, το πιο ισχυρό ανάχωμα στις σαρωτικές αλλαγές. Καθώς τα έως σήμερα γνωστά μοντέλα οικογενειακής συμβίωσης και ρόλων αναδιατάσσονται, καθώς το κράτος-πατερούλης εξασθενεί όπως όφειλε, συμπαρασύροντας όμως και ένα σημαντικό μέρος του κράτους πρόνοιας, οι πολίτες βιώνουν μια συνοπτική διαδικασία ωρίμανσης. Ο οδηγός επιβίωσης στην Ενωμένη Ευρώπη, κυρίως του Νότου, αλλάζει. Προς ποια κατεύθυνση;
Το Ευρωβαρόμετρο, που διεξήχθη από το Ευρωκοινοβούλιο στο τέλος Μαρτίου με σκοπό να δείξει τι σκέφτονται οι νέοι της Ευρώπης για την απασχόληση, το μέλλον της Ευρώπης και τις ευρωεκλογές, αναδεικνύει και μια άλλη παράμετρο: οι νέοι Ελληνες, ηλικίας 16-30, δηλώνουν σε ποσοστό 87% οι πιο περιθωριοποιημένοι σε σύγκριση με τους υπόλοιπους νέους στην Ευρώπη (ο μέσος όρος της Ε.Ε. βρίσκεται στο 57%). Στην ερώτηση κατά πόσο το εκπαιδευτικό σύστημα στην κάθε χώρα της Ε.Ε. είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες της αγοράς, μόνο το 18% των Ελλήνων απαντά θετικά, με την Ισπανία να ακολουθεί, ενώ ο μέσος ευρωπαϊκός όρος αγγίζει το 55%.
Η ημερίδα και το Ευρωβαρόμετρο είναι όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Προφανώς η οικογένεια δεν αρκεί (και δεν πρέπει, γιατί αυτό σημαίνει επιστροφή σε αρχαϊκές μορφές συνύπαρξης) να υποκαταστήσει το κράτος και την ελλειμματική και στρεβλή εκπαίδευση. Είναι μαξιλάρι στους κραδασμούς της κρίσης, αλλά δεν μπορεί να τροφοδοτήσει με αισιοδοξία ούτε να εξοπλίσει με τις απαραίτητες δεξιότητες (δεν εννοούμε ψυχική ισορροπία) τη γενιά πάνω στην οποία οικοδομείται η νέα Ευρώπη. Η μαζική έξοδος των Ελλήνων στο εξωτερικό, για σπουδές και δουλειά, χωρίς το οικογενειακό «δίχτυ ασφαλείας», τους έφερε αντιμέτωπους με πολλές αλήθειες και ψέματα. Με κατασκευές που τροφοδοτούσε η ελληνική πλαστή ευημερία, με αναγκαστικές αναπροσαρμογές απόψεων και αντιλήψεων. Η δυσκολία προέκυψε απότομα και απροειδοποίητα, ο ανταγωνισμός υπερδιπλασιάστηκε με εκατοντάδες χιλιάδες νέους από τον ευρωπαϊκό Νότο να αναζητούν στο όλο και πιο περιορισμένο «εξωτερικό» (Αγγλία, Γερμανία, Δανία, Ολλανδία και λίγες ακόμα χώρες) μια καλύτερη τύχη.
Ο καταλυτικός ρόλος της οικογένειας δεν μπορεί να αναπληρώσει το μέλλον. Οι γέφυρες στις χαράδρες που άνοιξε η κρίση είναι αποκλειστικά υπόθεση της πολιτικής. Γι’ αυτό οι ευρωεκλογές της 25ης Μαΐου είναι εξόχως σημαντικές.