Η πόλωση βλάπτει και την απασχόληση, με άγριες επιπτώσεις στον βασικό κορμό των εργαζομένων. Με αφορμή το επίμονο ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα το πρώτο τρίμηνο, θα δανειστώ μια ποιοτική ανάλυση της κεντρικής τράπεζας του Τέξας (Dallas Fed) η οποία παρουσιάζει μεγάλη συνάφεια με τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Kαταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα τελευταία χρόνια η οικονομία των ΗΠΑ χάνει θέσεις εργασίας «μεσαίων προδιαγραφών» εξειδίκευσης και αμοιβής: η απασχόληση «πολώνεται» γύρω από τις πιο καλοπληρωμένες και τις πιο κακοπληρωμένες θέσεις, παράγοντας όλο και μεγαλύτερη ανισότητα στο εισόδημα.
Η κατανομή των θέσεων εργασίας ανάλογα με την εξειδίκευση και την αμοιβή τους έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια σε Αμερική και Ευρώπη. Ο αριθμός των «εργασιών ρουτίνας» συρρικνώνεται την ώρα που πληθαίνουν «τα άκρα»: οι θέσεις υψηλής ευθύνης και οι θέσεις ανειδίκευτων. Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η αμερικανική οικονομία αντικαθιστούσε τις θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης που έχανε, με θέσεις «υψηλής». Ο «μεσαίος χώρος», δηλαδή οι «κανονικές δουλειές» που αφορούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού, παρέμενε σταθερός σύμφωνα με την Dallas Fed. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 όμως –και περισσότερο σήμερα– η τάση άλλαξε. Οι «δουλειές ρουτίνας» συρρικνώθηκαν –από 58% στο 44%– και αυξήθηκαν οι θέσεις ανειδίκευτων και υψηλής εξειδίκευσης. Το αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η διαδικασία δεν εξελίσσεται ομαλά, δεν χάνονται δηλαδή με σταθερό ρυθμό αυτές οι θέσεις εργασίας. Μέχρι τη δεκαετία του 1990 εξαφανίζονταν μαζικά στις κρίσεις. Οταν βέβαια η οικονομία ανέκαμπτε, εμφανίζονταν πάλι. Στις τελευταίες τρεις κρίσεις, όμως, το μοτίβο άλλαξε απότομα. Οι μεσαίες θέσεις εξαφανίζονταν μαζικά, αλλά δεν επανήλθαν ποτέ: αντικαταστάθηκαν από θέσεις ανειδίκευτων ή θέσεις υψηλής εξειδίκευσης.
Η συρρίκνωση των θέσεων εργασίας μεσαίας εξειδίκευσης, εκτιμά η Fed του Dallas, δεν σχετίζεται με αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο της αγορά εργασίας ή στη μείωση της επιρροής των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Επισημαίνει στην ανάλυσή της ότι ανάλογες τάσεις «πόλωσης» εμφανίζονται και στις χώρες της Ευρωζώνης παρά τα διαφορετικά εργασιακά πλαίσια και πρακτικές. Για το φαινόμενο φταίει κυρίως η τεχνολογία, που έχει αντικαταστήσει απλές θέσεις εργασίας με αυτοματισμούς και part-timers, αλλά και η «εξαγωγή» πολλών τέτοιων θέσεων εργασίας στις αναδυόμενες οικονομίες. Καθώς οι αυτοματισμοί και οι επικοινωνίες εξελίσσονται όλο και περισσότερο και αντικαθιστούν όλο και περισσότερες «παραδοσιακές» θέσεις εργασίας, η πόλωση στην απασχόληση και η ανισότητα στο εισόδημα θα ενισχύονται. Σε αυτή τη δυναμική προσθέστε ιντερνετικές προκλήσεις, που συρρικνώνουν την απασχόληση σε ολόκληρους κλάδους. Μουσική βιομηχανία, ξενοδοχεία, ταξί – οι τεχνολογικές ανατροπές θέτουν εκτός απασχόλησης ολόκληρες κατηγορίες εργαζομένων.
Η απώλεια θέσεων εργασίας μεσαίας εξειδίκευσης αφορά κατεξοχήν την Ελλάδα. Οι πρακτικές περιορισμού του κόστους είναι παγκοσμιοποιημένες, οι δουλειές ρουτίνας με αξιοπρεπή αμοιβή είναι οι πρώτες που καταργούνται. Ομως η –αναγκαία– επαναφορά τους στην ελληνική οικονομία πάει κόντρα στις παγκόσμιες τάσεις.
Τις δουλειές ρουτίνας πολλοί εμίσησαν… το εισόδημά τους κανείς. Οσο περισσότερο χάνονται, τόσο περισσότερο θα τις επιθυμούμε, καθώς θα αφήνουν πίσω ανέργους και ύφεση. Το πρόβλημα ξεπερνά τις τρέχουσες οικονομικές θεωρίες ή τα υπάρχοντα ιδεολογικά στρατόπεδα. Αλλά ακόμα το μέγεθός του δεν έχει τρομάξει αρκετά για να παραγάγει ζύμωση και πιλοτικές πρωτοβουλίες – πόσο μάλλον λύσεις. Οι υποσχέσεις θεραπείας της ανεργίας προέρχονται από άλλες εποχές. Αλλά ο ιός που καταστρέφει θέσεις εργασίας έχει μεταλλαχθεί, και τα παλιά αντιβιοτικά δεν πιάνουν. Η –τεχνολογικά προηγμένη– ανθρωπότητα δεν θα ξεπεράσει την ανεργία ως κοινωνικό πρόβλημα εάν δεν αντιμετωπίσει πρώτα την πόλωση στην απασχόληση.