Αν υποθέσουμε ότι έχουν δίκιο όσοι υποστηρίζουν πως βρισκόμαστε στην «αρχή παρόμοιων γεγονότων στην ευρωπαϊκή ήπειρο». Αν υποθέσουμε ότι ο μηδενισμός, κοινή πηγή του ισλαμισμού και του ναζισμού, κερδίζει έδαφος συρρικνώνοντας επικίνδυνα την Ευρώπη του Διαφωτισμού. Αν υποθέσουμε ότι η βία και όχι ο νόμος είναι μια αντίληψη που ασπάζεται κάθε μορφής ολοκληρωτισμός, στρατολογώντας οπαδούς στην καρδιά της Ευρώπης του πολιτισμού, ποια είναι η θωράκιση κρατών και κοινωνιών απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο που οι ενδείξεις το τοποθετούν στα σοβαρότερα του 21ου αιώνα; Και ακόμη: πόσο μας αλλάζουν γεγονότα όπως αυτά που συμβαίνουν στη Γαλλία τα τελευταία 24ωρα;
Κρίσιμα ερωτήματα με εύκολες απαντήσεις. Ελάχιστη, η θωράκιση· μεγάλη, η αλλαγή. Οι πάνοπλοι αστυνομικοί και στρατιώτες, που παρακολουθούμε σε ζωντανή σύνδεση δύο μέρες τώρα να επιχειρούν, δεν αποτελούν, από μόνοι τους, λύση. Ο παραλογισμός της άλλης πλευράς οργανώνεται και επιτίθεται, έχοντας με το μέρος του τον αιφνιδιασμό που χαρακτηρίζει κάθε ακραία ιδεοληπτική είτε παράφρονα μεταβλητή. Η ατμόσφαιρα που διαχέεται σε όλον τον κόσμο ναρκώνει την πολιτική σκέψη, δεν ευνοεί την ανταλλαγή απόψεων, πολλαπλασιάζει τον φόβο, επιδρά διαλυτικά στους κοινωνικούς δεσμούς, βαθαίνοντας ιδεολογικά χάσματα και εντείνοντας πολιτισμικές αποκλίσεις.
Στα μετόπισθεν κάθε επιχείρησης για να συλληφθούν οι δράστες ενός τρομοκρατικού χτυπήματος διεξάγεται κι ένας άλλος εξίσου σκληρός και αναγκαίος πόλεμος: των ψύχραιμων φωνών που αποφεύγουν τυφλές και επικίνδυνες γενικεύσεις περί «κακού Ισλάμ» εναντίον εκείνων που εκμεταλλεύονται κάθε παρόμοιο γεγονός για να αυξήσουν τις ψήφους και τη δύναμή τους, προκαλώντας απλώς νέο κύκλο βίας.
Αν αληθεύει ότι κάθε πόλεμος είναι και ψυχολογικός, με την έννοια ότι απειλεί τον ανθρώπινο ψυχισμό, ο νέος αυτός πόλεμος είναι υπεύθυνος για μεγάλες στρεβλώσεις και παραμορφώσεις. Η αυτοκριτική, να αναρωτηθεί η Ευρώπη γιατί δεν βρέθηκε μια ισορροπία ανάμεσα στην πολιτική ενσωμάτωσης και στο πολυπολιτισμικό όραμα, έχει ήδη ξεκινήσει. Κατανοώντας τα λάθη αναδύονται και οι λύσεις. Αλλιώς, αναπαράγονται μόνο αδιέξοδα.