Δύο διαφημιστικά σποτ βομβαρδίζουν τις τελευταίες μέρες τους αναποφάσιστους. Το ένα είναι της Νέας Δημοκρατίας και παρουσιάζει «μια εκδοχή του μέλλοντος» με τίτλους εφημερίδων: «26 Ιανουαρίου: κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. Φεβρουάριος: διαπραγμάτευση από το μηδέν ζητά η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ· ναυάγιο στη διαπραγμάτευση· δεν έπιασε η μπλόφα· οι αγορές μάς γυρίζουν την πλάτη. Μάρτιος: χάθηκε η δόση των 7,2 δισ.· αγωνία για κούρεμα καταθέσεων· πρόβλημα ρευστότητας, άδεια τα κρατικά ταμεία. Απρίλιος: εβδομάδα παθών για του Ελληνες (σ.σ.: με βίντεο ταραχών στους δρόμους)· διακόπτεται η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση· στάση πληρωμών (από τα ΑΤΜ)· χάνουν τις επιδοτήσεις οι αγρότες. Μάιος: τουρισμός, ρεκόρ ακυρώσεων· δεν καταβλήθηκαν οι συντάξεις· χάος, κλειστές οι τράπεζες· βενζίνη τέλος, ελλείψεις στα φάρμακα, σε αδιέξοδο η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ· εθνικό λουκέτο».
Το δεύτερο διαφημιστικό σποτ είναι του ΣΥΡΙΖΑ. Προφανώς ετοιμάστηκε ως απάντηση στο πρώτο. «Στις 26 Ιανουαρίου ένας αστεροειδής θα περάσει κοντά στη Γη. Ο ήλιος θα ανατείλει στις 7.34. Τα μαγαζιά και οι τράπεζες θα ανοίξουν μετά τις οκτώ. Οι γονείς θα συνεχίσουν να ανησυχούν για τους βαθμούς των παιδιών, αλλά καμία οικογένεια δεν θα ανησυχεί μη βρεθεί στον δρόμο. Στις 26 Ιανουαρίου οι μηχανές παίρνουν μπρος και η κοινωνία στέκεται όρθια. Αρχίζουμε την πραγματική διαπραγμάτευση, χαράζουμε νέα πορεία μαζί με την Ευρώπη. Στις 26 Ιανουαρίου η Ελλάδα θα είναι μια χώρα με ελπίδα για όλους…».
Η κινηματογραφική γλώσσα των δύο σποτ υπογραμμίζει τα μηνύματα του φόβου και της ελπίδας στα οποία ποντάρουν οι δύο μονομάχοι. Το διαφημιστικό της Ν.Δ. είναι σκοτεινό και έχει εικόνες δυστυχίας. Το σποτ του ΣΥΡΙΖΑ είναι φωτεινό με χαμογελαστούς ανθρώπους και καθαρούς δρόμους· δεν υπάρχουν καν οι αφίσες με τις οποίες βρωμίζει τις πόλεις.
Συμπληρωματικές αφηγήσεις
Το πρόβλημα είναι ότι και οι δύο αφηγήσεις είναι πιθανές και κατά ένα διαβολικό τρόπο η μία συμπληρώνει την άλλη. Πραγματικά στις 26 Ιανουαρίου, ο ήλιος θα ανατείλει κανονικά, οι τράπεζες και τα μαγαζιά θα ανοίξουν μετά τις οκτώ και πιθανότατα οι γονείς θα ανησυχούν μόνο για τους βαθμούς των παιδιών τους και όχι για το αν θα χάσουν το σπίτι τους. Και πραγματικά τον Μάιο μπορεί να βρεθούμε με μια εθνική καταστροφή ανυπολόγιστων καταστάσεων, ειδικά αν πραγματοποιηθούν όσα είπε ο υποψήφιος βουλευτής Κοζάνης Γιώργος Χιωτίδης περί στάσης πληρωμών και επιστροφής στη δραχμή. Δυστυχώς, αυτό που δεν κατανοούν πολλοί στον ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι ο λαός δεν «θα έχει ζήτημα ένα-δύο χρόνια», όπως προέβλεψε ο υποψήφιος της Κοζάνης. Θα είναι μια ανυπολόγιστη εθνική καταστροφή, μια αντιστροφή του προσανατολισμού προς τη Δύση που είχε η χώρα από την αρχή του ελληνικού κράτους έως σήμερα. Τηρουμένων των αναλογιών, μία στάση πληρωμών, που θα έχει αναγκαστικό επακόλουθο την έξοδο της χώρας από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, θα είναι το αντίστοιχο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Οχι από άποψη θυσιών και πόνου, αλλά όπως η Μεγάλη Ιδέα θάφτηκε στα χαλάσματα της Σμύρνης, έτσι και η άλλη η διαχρονικά Ευγενής Ιδέα, ότι η Ελλάδα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Δύσης, μπορεί να θαφτεί σε τριτοκοσμικούς πειραματισμούς, επί λανθασμένων δεδομένων.
Δυστυχώς, ελάχιστοι κατανοούν ότι η ιστορία δεν συμβαίνει μονομιάς. Κοιτάμε το παρελθόν ελλειπτικά και αποσπασματικά επειδή έτσι το μαθαίνουμε από τα σχολικά βιβλία: εκεί υπάρχουν μόνο «σταθμοί της Ιστορίας». Πολλές φορές μένουμε έκθαμβοι από τη «μωρία» των αποφάσεων που έλαβαν πολιτικοί ηγέτες, κόμματα ή ακόμη και κοινωνίες. Ας σκεφτούμε μόνο, πόσες φορές αναρωτηθήκαμε: «Μα, πώς μπόρεσαν να το κάνουν αυτό; Δεν έβλεπαν την καταστροφή που ερχόταν;». Ξεχνάμε ότι αυτά που φαντάζουν τώρα ως «κομβικά σημεία» στην Ιστορία, δεν είναι παρά το προϊόν πολλών μικρών αποφάσεων, εδώ κι εκεί. Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι πολλάκις οι αποφάσεις που οδήγησαν στον μεγάλο παραλογισμό μπορεί να έμοιαζαν ορθολογικές όταν ελήφθησαν! Ο Εμφύλιος, για παράδειγμα, δεν ήταν επιλογή καμιάς παράταξης μετά την Απελευθέρωση. Υπήρχαν μεν καχυποψία, πικρίες και ανοιχτοί λογαριασμοί από την Κατοχή. Ηταν οι επιδιώξεις των μεγάλων δυνάμεων της εποχής και ιδίως της Μεγάλης Βρετανίας. Υπήρχαν οι ακραίοι εντός των αντιμαχόμενων παρατάξεων που ήθελαν το ξεκαθάρισμα λογαριασμών, αλλά υπήρχαν και οι μετριοπαθείς. Τελικά αυτό το χαοτικό σύστημα δημιούργησε τη δυναμική της μεγάλης καταστροφής, η οποία ακόμη στοιχειώνει τις πολιτικές διεργασίες του τόπου. Η Αριστερά έχασε· μαζί της η Δημοκρατία, αλλά και ο τόπος. Η μεταπολεμική υστέρηση της χώρας είχε να κάνει με εκείνες τις μικρές «ορθολογικές» αποφάσεις της περιόδου 1943-1946, που οδήγησαν στον μεγάλο παραλογισμό του Εμφυλίου.
Υπάρχει ένα καταπληκτικό βιβλίο που δείχνει την πανουργία της ιστορίας και πώς τελικώς αυτά που έμοιαζαν αδύνατα έγιναν πραγματικά. Στο «1939. Η αντίστροφη μέτρηση για τον πόλεμο» (εκδ. Πατάκη) ο Βρετανός ιστορικός Richard Overy υποστηρίζει ότι «Το σενάριο της τελικής κρίσης δεν ήταν προδιαγεγραμμένο. (…) Δεν είναι απίθανο να είχαν ληφθεί διαφορετικές αποφάσεις σε συγκεκριμένες στιγμές της κρίσης εξαιτίας παραγόντων που δημιούργησε η ίδια η αυξημένη ένταση, όπως καταδεικνύει η απόφαση του Χίτλερ να ακυρώσει την εισβολή στις 25 Αυγούστου ή την πολωνική προθυμία για διαπραγμάτευση ή τον κλεφτοπόλεμο μεταξύ Μπονέ και Νταλαντιέ (σ.σ.: ο υπουργός Εξωτερικών και ο πρωθυπουργός της Γαλλίας). Ολες οι διεθνείς κρίσεις που επιδεινώθηκαν, από τον Κριμαϊκό Πόλεμο μέχρι την εισβολή στο Ιράκ, οδήγησαν αρχικά σε σύντομες περιόδους ασταθών πολιτικών αλληλεπιδράσεων και απρόβλεπτων συγκυριών πριν από την έναρξη των εχθροπραξιών».
Κακές εκτιμήσεις
Δεν ήταν μία, αλλά πολλές οι πεταλούδες που έφτιαξαν τη μεγάλη καταιγίδα. Στις δραματικές διαπραγματεύσεις του Αυγούστου πριν από την εισβολή στην Πολωνία υπήρχαν κακές εκτιμήσεις εκατέρωθεν. Ο Χίτλερ πίστευε ότι οι δυτικές δυνάμεις απλώς μπλόφαραν με την «κόκκινη γραμμή» και ότι δεν θα πολεμούσαν. Στις 30 Αυγούστου, «ο Γκέρινγκ παραπονέθηκε στον Γκέμπελς ότι δεν είχαν ανοικοδομήσει τη Γερμανία σε έξι χρόνια “για να τα διακινδυνεύσουν τώρα όλα μ’ έναν πόλεμο”. Ο Γκέμπελς σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι ο κίνδυνος έμοιαζε πολύ μεγαλύτερος απ’ όσο συνειδητοποιούσε ο Χίτλερ, αλλά εισέπραξε και πάλι την απάντηση ότι “ο φύρερ δεν πιστεύει πως η Αγγλία θα επέμβει”».
Από την άλλη, στο Λονδίνο και στο Παρίσι υπήρχαν λανθασμένες πληροφορίες περί εσωτερικής αντίδρασης στον πόλεμο: «Οι Βρετανοί έδωσαν μεγαλύτερη προσοχή στις φήμες περί διαφορών στην ηγεσία του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. Επί αρκετό καιρό κυριαρχούσε η πεποίθηση πως ο στρατάρχης Χέρμαν Γκέρινγκ, επικεφαλής της γερμανικής αεροπορίας, πληρεξούσιος υπουργός για το οικονομικό τετραετές πρόγραμμα της Γερμανίας, θα μπορούσε να οργανώσει κάποιο πολιτικό πραξικόπημα ή να φανεί χρήσιμος πείθοντας τον Χίτλερ να δεχθεί μια ειρηνική λύση».
Αυτές οι εκτιμήσεις, όπως γνωρίζουμε εκ των υστέρων και εκ του αποτελέσματος, ήταν λανθασμένες. Η ανθρωπότητα οδηγήθηκε στη μεγαλύτερη καταστροφή της Ιστορίας εξαιτίας λανθασμένων εκτιμήσεων και της «μπερδεμένης διπλωματίας» που τόσο φοβόταν ο Νέβιλ Τσάμπερλεν και η οποία είχε οδηγήσει τον κόσμο και στον Πρώτο Μεγάλο Πόλεμο.
Γι’ αυτό, ανεξαρτήτως των αποτελεσμάτων σήμερα, οι πρωταγωνιστές της πολιτικής στην κυβέρνηση και στην αντιπολίτευση καλά είναι να λάβουν υπόψη τους την «πανουργία της ιστορίας». Ας αφήσουν τις πολλές κορώνες με τις οποίες μάς βομβάρδισαν προεκλογικά και ας εκτιμήσουν σωστά τα δεδομένα. Ναι, και τον Ιούνιο ο ήλιος θα ανατείλει κανονικά, αλλά αν δεν πληρώσουμε τη μεγάλη δόση, λίγοι θα νοιαστούν για τη λιακάδα…