Μια μέρα, θα τελειώσει η διαπραγμάτευση με τους εταίρους και δανειστές και θα έρθουμε αντιμέτωποι με τους εαυτούς μας, με τις ικανότητες και τις αδυναμίες μας. Είτε παραμείνουμε εντός Ευρωζώνης είτε βρεθούμε εκτός είτε συνεχίσουμε με τα δεκανίκια ξένης βοήθειας, θα πρέπει να ξυπνήσουμε από το κώμα της αναμονής και να αποφασίσουμε πού πηγαίνουμε. Σε έξι χρόνια θα εορτάζουμε την 200ή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης. Θα έχουμε βγει από την κρίση, θα έχουμε μπει σε τροχιά ανάπτυξης και ευημερίας, με την Ελλάδα ισότιμο μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με τον λαό μας να αποτελεί δύναμη ελευθερίας, δημοκρατίας και ανθρωπισμού σε μια δύσκολη γωνιά του κόσμου; Ή θα παραμείνουμε έρμαια των αδυναμιών μας – διχασμένοι, παραπονεμένοι, εξαρτημένοι;
Τα επόμενα χρόνια θα ζούμε με πολύ λιγότερα χρήματα απ’ όσα είχαμε πριν από την κρίση. Δύσκολα θα βρεθούν θέσεις εργασίας για όλους τους ανέργους, ούτε θα αυξηθούν σε σημαντικό βαθμό μισθοί και συντάξεις. Εάν μείνουμε εντός Ευρωζώνης θα είναι λιγότερα τα ευρώ, ενώ εάν βρεθούμε εκτός, το νέο νόμισμα δεν θα έχει την αγοραστική αξία του σημερινού. Και στις δύο περιπτώσεις, θα χρειασθεί πολλή δουλειά, μεγάλη επιμονή και ριζικές μεταρρυθμίσεις για να σταθεί η οικονομία σε στέρεα πόδια και να οικοδομήσουμε μια πιο ανταγωνιστική και αποτελεσματική οικονομία και, συνεπώς, μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Ισως η πιο σημαντική μεταρρύθμιση θα ήταν να καλλιεργήσουμε την εκτίμηση για τη σκληρή δουλειά και την ιδιωτική πρωτοβουλία – αρετές οι οποίες είναι τόσο εμφανείς στη Διασπορά αλλά στην Ελλάδα «πνίγονται» από τα κεκτημένα ομάδων που μόνο τους μέλημα είναι η προστασία των συμφερόντων των μελών τους. Για να πετύχουμε την αλλαγή, πρέπει να δεχθούμε την αξιοκρατία, και, συνεπώς, την αξιολόγηση. Επειδή, όμως, έχουμε πικρή πείρα από διαστρεβλωμένες και αναξιόπιστες αξιολογήσεις, ίσως χρειαστεί να στελεχωθούν κρίσιμες υπηρεσίες από νέους ανθρώπους που δέχονται τέτοια μέτρα, δημιουργώντας παράλληλες δομές στη δημόσια διοίκηση που θα αποτελούν μια νέα ραχοκοκαλιά στην οποία θα «ακουμπήσουν» οι παλιότερες δομές. Ετσι, οι εργαζόμενοι θα μπορούν να εξοικειωθούν σταδιακά με τις νέες συνθήκες και να αποδεχθούν τις αλλαγές. Με τέτοια μέτρα και με την απλοποίηση (και τήρηση) των νόμων, θα αποκτήσουμε μια δημόσια διοίκηση που θα στηρίζει τους πολίτες σε όλα – στην καθημερινότητα, στην πολιτική, στην επιχειρηματικότητα.
Οι καιροί αλλάζουν –κυριολεκτικά και μεταφορικά– και, μαζί με νέες δυσκολίες, παρουσιάζουν ευκαιρίες. Δεν συζητήθηκε επαρκώς η μεγάλη αύξηση της παραγωγής ελαιολάδου στην Ελλάδα, ενώ η παραγωγή της Ιταλίας και της Ισπανίας κατέρρευσε. Οι καιρικές συνθήκες ευνόησαν την Ελλάδα, ενώ έπληξαν την Ισπανία με ξηρασία και την Ιταλία με δάκο (υψηλότερες θερμοκρασίες επέτρεψαν στο έντομο να επεκταθεί σε περιοχές όπου παλιότερα δεν άντεχε το ψύχος και έτσι οι αγρότες βρέθηκαν απροετοίμαστοι). Η κατάσταση είναι απρόβλεπτη ακόμη, αλλά ίσως η κλιματική αλλαγή ευνοήσει την αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα. Με σωστά προγράμματα, με νέες τεχνικές, με αποφασισμένους παραγωγούς και με τις κατάλληλες διακρατικές συμφωνίες, θα μπορούσε η παραγωγή στην ύπαιθρο να ανακάμψει. Σήμερα, υπάρχουν οι υποδομές για μια καλή ζωή στην επαρχία· λείπουν μόνο οι δουλειές που θα αντιστρέψουν την αστυφιλία των τελευταίων δεκαετιών.
Η ουσιαστική αποκέντρωση της διοίκησης και της οικονομικής δραστηριότητας θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη σε όλους τους τομείς. Εκεί θα φανούν οι μεγάλες δυνατότητες ενός λαού που έχει δείξει τόση αντοχή και δύναμη μέσα από τις μεγάλες δυσκολίες της Ιστορίας του. Ποτέ, άλλοτε, δεν ήταν τόσο καλά εκπαιδευμένος, τόσο ελεύθερος, και, με τις τεχνολογικές εξελίξεις, σε τόσο καλή θέση να εκμεταλλευθεί τη διεθνή συγκυρία και τις δικές του δυνατότητες. Εάν παραμείνουμε στο ευρώ, η ευνοϊκή ισοτιμία με άλλα νομίσματα, καθώς και το φθηνό χρήμα που προσφέρει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, θα δώσουν μεγάλη ώθηση σε μια οικονομία που θα έχει αφήσει πίσω την αβεβαιότητα και την ασφυξία. Η επιστροφή στην ομαλότητα θα εκτοξεύσει την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη. Τότε, η γεωστρατηγική θέση της χώρας, σε σταυροδρόμι πολλών εμπορικών οδών, και η σταθερότητά της, θα προσφέρουν άλλο ένα σοβαρό κίνητρο για ξένες επενδύσεις. Ηδη γνωρίζουμε το ενδιαφέρον της Κίνας, αρκεί να φανούμε αποφασισμένοι να «επενδύσουμε» κι εμείς στη χώρα μας, με μεταρρυθμίσεις, με μεγαλύτερη σοβαρότητα και συνέπεια.
Με όλες τις προοπτικές που μας προσφέρει η συγκυρία, είναι αδιανόητο η διαπραγμάτευση που έχει στόχο την παραμονή μας στο ευρώ να εμποδιστεί απ’ οποιονδήποτε λόγο, απ’ οποιαδήποτε ιδεοληψία, απ’ όποια κομματική ή προσωπική σκοπιμότητα.