Οταν μιλάμε για τη «φυγή των νέων επιστημόνων» στο εξωτερικό, η συζήτηση εστιάζει κυρίως στις απώλειες για τη χώρα – και όχι τόσο στο κέρδος για τους ανθρώπους που, κατά κανόνα, βρίσκουν ένα πιο δημιουργικό και παραγωγικό μέλλον εκεί. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του υπέρ της προσέλκυσης μεταναστών στην Αμερική, όμως, ο Νόα Σμιθ υποστηρίζει στο Bloomberg ότι οι καταρτισμένοι μετανάστες βοηθούν όχι μόνο τη χώρα υποδοχής, αλλά και τη χώρα προέλευσής τους: στέλνουν χρήματα και επενδύουν σε επιχειρήσεις στη χώρα τους, ενώ η φυγή τους απελευθερώνει ευκαιρίες για όσους έχουν μείνει πίσω.
Τα οφέλη για όσους φεύγουν είναι προφανή: μια μελέτη για τους Ρουμάνους μετανάστες στις ΗΠΑ έδειξε ότι κερδίζουν δυόμισι φορές περισσότερα κατά μέσο όρο από όσα θα κέρδιζαν στη χώρα τους. Λιγότερο προβεβλημένα είναι τα οφέλη για τις χώρες προέλευσης – αν και η Παγκόσμια Τράπεζα υπολογίζει ότι οι μετανάστες από τις αναπτυσσόμενες χώρες έστειλαν πίσω στις χώρες τους 325 δισ. δολάρια το 2010. Ισως η διαφορά να βρίσκεται στον χρονικό ορίζοντα στον οποίο εστιάζουμε. Βραχυπρόθεσμα, η έξοδος σημαίνει χαμένες ασφαλιστικές εισφορές και φόρους – υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι ο νέος επιστήμονας είχε ή θα έβρισκε εργασία. Πρόκειται για μια υπόθεση που κάθε άλλο μπορεί να θεωρείται δεδομένη στην περίπτωση της Ελλάδας.
Το κόστος των χαμένων ευκαιριών είναι το βασικότερο επιχείρημα υπέρ της μετανάστευσης σε αυτή τη συγκυρία: η Ελλάδα αδυνατεί να απορροφήσει ίσως το καλύτερα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό στη σύγχρονη ιστορία της. Την ίδια ώρα, η εργασία στο εξωτερικό θα του απέφερε περισσότερα χρήματα και δυνατότητες δημιουργίας. Ευτυχώς, η ελεύθερη μετακίνηση εργαζομένων στην Ε.Ε. προσφέρει αυτή τη δυνατότητα.
Είναι αλήθεια ότι σε χώρες που προσφέρουν δωρεάν παιδεία όπως η Ελλάδα, το κράτος δεν αξιοποιεί άμεσα την επένδυσή του. Μια μελέτη στην Γκάνα, πάντως, έχει βρει ότι τα χρήματα που στέλνουν πίσω οι μετανάστες κατά τη διάρκεια της εργασιακής τους ζωής υπερκαλύπτουν 5,6 φορές το κόστος της εκπαίδευσής τους. Τα έμμεσα οφέλη μιας επιτυχημένης και ενεργού Διασποράς είναι ακόμη μεγαλύτερα: στη μελέτη του για την ινδική Διασπορά, ο Ντεβές Καπούρ δείχνει ότι οι Ινδοί της Σίλικον Βάλεϊ βοήθησαν στη διαμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου για τον κλάδο venture capital της Ινδίας, ενώ λείαναν τον δρόμο στις ινδικές εταιρείες λογισμικού να εισέλθουν στην αμερικανική αγορά.
Με την πρόσβαση που έχουν σε τεχνογνωσία, κεφάλαια και δίκτυα επαφών σε μεγάλες και ανεπτυγμένες αγορές, οι Ελληνες του εξωτερικού έχουν αντίστοιχες δυνατότητες να βοηθήσουν την πατρίδα. Αυτό που πρέπει να αλλάξει όμως είναι η νοοτροπία μας, ώστε να διευρύνουμε την ιδέα που έχουμε για τον Ελληνισμό και να επιζητήσουμε την ενεργό συνεισφορά του στη διαμόρφωση μιας Ελλάδας πιο παραγωγικής και ανοιχτής στον κόσμο.
Αντί να χύνει κροκοδείλια δάκρυα για τους Ελληνες πολίτες που αναζητούν καλύτερο μέλλον στο εξωτερικό, η ελληνική Πολιτεία μπορεί να σχεδιάσει πολιτικές που θα τους κρατήσουν κοντά και θα της επιτρέψουν να αξιοποιήσει την εμπειρία τους. Στην Ουκρανία, μια χώρα η οποία αντιμετωπίζει μεγαλύτερη φτώχεια και εθνικά προβλήματα, η προσπάθεια ανασυγκρότησης της οικονομίας και καταπολέμησης της διαφθοράς στηρίζεται εν πολλοίς στην ουκρανική Διασπορά. Η δημόσια διοίκηση έχει γεμίσει με νέους ανθρώπους που άφησαν τους υψηλούς μισθούς του εξωτερικού και επέστρεψαν για να βοηθήσουν την πατρίδα τους να ορθοποδήσει, αντί 300 ευρώ μηνιαίως.
Βεβαίως, εμείς οι Ελληνες -της Διασποράς συμπεριλαμβανομένης- είμαστε πιο κυνικοί. Ο ιδεαλισμός μας έχει χαθεί σε προηγούμενα επεισόδια της προσωπικής μας ιστορίας. Τι θα ήταν όμως η Ελλάδα χωρίς τη Διασπορά της; Από την Ελληνική Επανάσταση που ξεκίνησε από τα κέντρα του Ελληνισμού στην Ευρώπη μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, που ενέπνευσαν τον εθελοντισμό σε χιλιάδες Ελληνες του εξωτερικού, η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα επιτυχημένης ενσωμάτωσης του Ελληνισμού – και, μέσω αυτού, του κόσμου.