«Και όσο μεγαλώνουμε, μαθαίνουμε ότι δεν μπορούμε πάντα να ελέγχουμε τα πράγματα. Ακόμα και ένας πρόεδρος δεν μπορεί. Αλλά μπορούμε να ελέγχουμε πώς ανταποκρινόμαστε στον κόσμο. Μπορούμε να ελέγχουμε πώς συμπεριφερόμαστε ο ένας στον άλλον». Η ομιλία του Μπαράκ Ομπάμα, στην επιμνημόσυνη δέηση για τη δολοφονία των πέντε αστυνομικών και των δύο Αφροαμερικανών στο Ντάλας, ήταν σπουδαία όχι μόνο γιατί ισορρόπησε αριστοτεχνικά ανάμεσα σε δύο συγκρουόμενους κόσμους αλλά και γιατί έχτισε μια γέφυρα με υλικά την πραότητα, την αμφιβολία, την πολυμορφία της ανθρώπινης φύσης, τη βαθύτερη γνώση του εαυτού και της χώρας. Είπε πως δεν πρέπει να ενδώσουν στον φόβο και στην απόγνωση, πως «δεν είμαστε τόσο διχασμένοι όσο φαινόμαστε». Αναγνώρισε πως οι θάνατοι –«μία πράξη όχι μόνο παρανοϊκής βίας αλλά και φυλετικού μίσους»– εξέθεσαν το «ρήγμα» της αμερικανικής δημοκρατίας, που λειτουργεί συχνά με ρατσιστικές προκαταλήψεις στο δικαστικό σύστημα κυρίως.
Αναγνώρισε τα όρια που έχουν οι λέξεις και επικαλέστηκε ένα απόσπασμα από το Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο: «Αφήστε μας να αγαπηθούμε όχι με λέξεις ή λόγια, αλλά με πράξεις και αλήθεια». Να «σφυρηλατηθεί η συναίνεση, να καταπολεμηθεί ο κυνισμός», υπογράμμισε.
«Εξομολογούμαι πως ορισμένες φορές, κι εγώ βιώνω την αμφιβολία. Εχω παραστεί σε πολλές παρόμοιες καταστάσεις. Εχω δει πολλές οικογένειες να βιώνουν τον ίδιο πόνο», συνέχισε. «Ο πόνος που αισθανόμαστε δεν θα περάσει γρήγορα, αλλά πιστεύω ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν χάθηκαν μάταια. Πιστεύω ότι η θλίψη μας μπορεί να μας κάνει μια καλύτερη χώρα. Πιστεύω ότι η δίκαιη οργή μας μπορεί να μετατραπεί σε περισσότερη δικαιοσύνη και ειρήνη (…). Η αμερικανική δημοκρατία μάς δίνει χώρο να “δουλέψουμε” μέσα από τις διαφορές μας, να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα ακόμη και όταν αυτό δεν γίνεται όσο γρήγορα θα θέλαμε».
Ο Ομπάμα άφησε να φανεί η απογοήτευσή του γιατί δεν αλλάζουν τα πράγματα, γιατί ο κόσμος δεν ακούει.
Η ομιλία του μπορεί να απευθυνόταν στους πολίτες της χώρας του, με αφορμή ένα συγκεκριμένο γεγονός, όμως οι σκέψεις του αποτύπωναν έναν οικουμενικό διχασμό, που εντείνουν η παράνοια και το φυλετικό μίσος· αποτύπωναν μια Ευρώπη κατακερματισμένη, βαθύτατα τραυματισμένη, που θρηνεί νεκρούς ενός ασύμμετρου πολέμου· αποτύπωναν το επικίνδυνο κενό που θα διευρυνθεί με τη λήξη της θητείας του. Πόσοι είναι, σήμερα, οι ηγέτες που μπορούν να συσπειρώσουν, να εμπνεύσουν, να στηρίξουν, να προσανατολίσουν σε καιρούς τυφλούς και σκοτεινούς;
Η Νίκαια με τους πάνω από 80 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες σε ποιον προσβλέπει για να επουλώσει τις πληγές της; Από τον Ιούλιο του 2012 έχουν σημειωθεί 12 τρομοκρατικές επιθέσεις σε χώρες της Ε.Ε., με τις 7 από αυτές να γίνονται στη Γαλλία, με 244 νεκρούς, υπολόγισε δημοσιογράφος του «Guardian». Πού θα στραφούν οι πληθυσμοί για να βρουν παρηγοριά, να κατευνάσουν τους φόβους τους, να περιορίσουν το αίσθημα της τρωτότητας, να επεξεργαστούν τον αιφνιδιασμό από τη διαρκή ανατροπή και επίθεση σε έναν τρόπο ζωής, που περιλαμβάνει συνευρέσεις, συγκεντρώσεις, επαφή με τον δημόσιο χώρο;
Η τρομοκρατία αλλάζει, λένε οι γνώστες του θέματος. Δεν υπάρχουν, πια, τόσο τα κεντρικά δίκτυα όσο οι μοναχικοί λύκοι. Και ο ISIS να νικηθεί κατά κράτος, να διαλυθεί και να συρρικνωθεί, θα μείνει η «κληρονομιά» του. Ανθρωποι που μέσα στη γενική αναταραχή απασφαλίζουν, συμπαρασύροντας στον όλεθρο εκατοντάδες ανυποψίαστους.
Οι τρομοκράτες είναι συνήθως πολίτες των χωρών εναντίον των οποίων επιτίθενται και συμπολίτες των θυμάτων τους. Πώς εντοπίζεται ο εχθρός χωρίς στολή και διακριτικά; Εναντίον ποίου θα στραφείς; Πώς θα διαχειριστούν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες την περιθωριοποίηση και τον αυξανόμενο θυμό ενός όλο και μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού τους;
Ο ψυχικός πόνος και η συνεχής ματαίωση, το τείχος ανάμεσα στους προνομιούχους και μη προνομιούχους, είναι σαν πληγές που επιμολύνονται αν δεν τύχουν προσοχής και θεραπείας. Πώς μπορεί μια χώρα να περιθάλψει τους ψυχικά διαταραγμένους και ασθενείς; Εκείνους που βρίσκουν διέξοδο μόνο στην καταστροφή, ενσωματώνονται στους εφιάλτες τους, ζουν για να τους κάνουν πραγματικότητα;
Ο φόβος είναι οδυνηρό συναίσθημα, αλλά ο βαθμός του πόνου που πηγάζει από καταστάσεις φόβου θεωρείται μικρότερος από αυτόν που αντιπροσωπεύει η απειλή, η οποία είναι ένα βήμα πριν από τον ανεξέλεγκτο πανικό.
Μπορεί «η θλίψη να μας κάνει καλύτερη χώρα», όπως ισχυρίζεται ο Ομπάμα, μπορεί να εμπνεύσει μια καλύτερη Ευρώπη; Να «σφυρηλατηθεί η συναίνεση, να καταπολεμηθεί ο κυνισμός», προτείνει ο Αμερικανός πρόεδρος, καθώς αντιλαμβάνεται ότι ο σκληρός πυρήνας των ανθρώπων και των κοινωνιών γίνεται όλο και πιο συμπαγής, πιο αδιαπέραστος.
Στην «Εβδομη σφραγίδα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν, στην ανθολογημένη κινηματογραφικά σκηνή με τον Ιππότη και τον Θάνατο να παίζουν σκάκι, ο Ιππότης λέει στον Θάνατο: «Οσο σου αντιστέκομαι, ζω».