Ζούμε ανάμεσα σε τέρατα και σε ήρωες. Και για του λόγου το αληθές μπορούμε να επικαλεστούμε δύο ρήσεις εξοντωμένες από τη χρήση: «Ο παλιός κόσμος πεθαίνει, ο καινούργιος παλεύει να γεννηθεί. Ζούμε στην εποχή των τεράτων» (Αντόνιο Γκράμσι).
«Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες» (Μπέρτολτ Μπρεχτ, από τον «Βίο του Γαλιλαίου»). Αποκομμένες και οι δύο αυτές φράσεις από το περιβάλλον τους, προσαρμόζονται στις πολλές διαφορετικές ανάγκες κάθε εποχής, αποτελώντας «αποστομωτικές απαντήσεις» για κάθε χρήση.
Εάν υποστηρίξουμε ότι πλειοψηφούν τα τέρατα, θα έχουμε καταφύγει σε έναν ηθικολογικό συντηρητισμό που με περισσή ευκολία χαρακτηρίζει, καταδικάζει και στη συνέχεια στέλνει στο απόσπασμα. Εάν στραφούμε στους ήρωες και τους εξιδανικεύσουμε, κινδυνεύουμε από το ίδιο ακριβώς σύμπτωμα, με διαφορετική απόληξη: έναν ανυπόκριτο (μπορεί και υποκριτικό) θαυμασμό, ο οποίος μετά την πρώτη έκρηξη μας αφήνει ήσυχους να επιστρέψουμε στη βολική μετριότητά μας. Στη δεύτερη περίπτωση, ανήκει και ο σμηναγός (Ι) Γιώργος Μπαλταδώρος. Η συγκίνηση και η οδύνη που προκάλεσε ο θάνατός του περιείχαν την αποδοχή της πράξης του. Το τέλος του μας έφερε αντιμέτωπους με έννοιες όπως υπευθυνότητα, πατριωτισμός, επαγγελματισμός. «Εκανε τη δουλειά του με ελάχιστα χρήματα, λίγες ώρες εκπαίδευσης και περιορισμένα μέσα», όπως έγραψε η «Κ», προχθές, στο κύριο άρθρο της.
Το τέλος του προκάλεσε –αναμενόμενο– έκρηξη δηλώσεων, σχολίων, ερμηνειών. Κρατάμε την προσεκτική διατύπωση του Κυριάκου Μητσοτάκη: «Η μνήμη του ας γίνει έμπνευση συνετής αποφασιστικότητας για ολόκληρο τον λαό μας». Αν και εκπροσωπεί ένα κόμμα που ένα τμήμα του θρέφεται από τις εθνοπατριωτικές κορώνες, ο ίδιος ισορρόπησε στην αναγκαία «συνετή αποφασιστικότητα».
Με τους ήρωες ο κίνδυνος είναι η υπερβολή, η καπηλεία, η προβολή προθέσεων, ιδεολογημάτων και διαθέσεων στο πρόσωπό τους, από πολιτική ιδιοτέλεια και, ασφαλώς, από ανάγκη για τη δημιουργία προτύπων. Ο προσεταιρισμός του νεκρού, ειδικά, ήρωα από κάποιο κόμμα ή η γενίκευση των χαρακτηριστικών του υποθηκεύει, αυτομάτως, και περιορίζει το μέγεθος της πράξης του. Υποδειγματικός ήταν ο χειρισμός των Γάλλων (και της πολιτικής ηγεσίας τους) στην περίπτωση του αντισυνταγματάρχη Αρνό Μπελτράμ, που έβαλε τον εαυτό του στη θέση των ομήρων ενός τζιχαντιστή. Η αναγνώριση της πράξης του ήταν καθολική. Ο Μακρόν επισήμανε την ανάγκη για «συνοχή», για ένα «ενωμένο έθνος». Μόνο διά της «συνοχής», τόνισε, αντιμετωπίζεται ο «βάρβαρος σκοταδισμός», απ’ όπου κι αν προέρχεται.
Με τα τέρατα, τα πράγματα είναι, σε πρώτη ανάγνωση, μάλλον, πιο εύκολα. Μόνο εξοργιστικές εξαιρέσεις μπορούν να συμπορευθούν με τζιχαντιστές ή ναζί. Τι γίνεται όμως με τις περιπτώσεις των κεκαλυμμένων τεράτων; Αυτών που δεν δηλώνουν εξαρχής την ταυτότητά τους αλλά αποκαλύπτονται αργά, βασανιστικά, αφού έχουν σκορπίσει σκοτάδι και θάνατο; Τι γίνεται όταν συμπλέκονται οι ιδιότητες του τέρατος και του ήρωα; Οταν δηλαδή το ίδιο πρόσωπο αποθεώνεται από κάποιους και καταδικάζεται από κάποιους άλλους, με την ίδια ορμή και παρόμοιο πάθος;
Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνουν και τα δύο: «Ζούμε στην εποχή των τεράτων» και «αλίμονο, έχουμε ανάγκη από ήρωες». Κι αυτό, προφανώς, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Οι λύσεις δεν βρίσκονται στη λάμψη των ηρώων ούτε όσων εμφανίζονται ως σωτήρες υποσχόμενοι ελπίδες και προοπτικές. Ακόμη περισσότερο, οι λύσεις δεν βρίσκονται στην κατασκευή ηρώων ή τεράτων. Στην επινόηση προτύπων προς μίμηση ή μοντέλων προς αποφυγή.
Αντιθέτως· παραδείγματα υψηλού επαγγελματισμού, συνετής αποφασιστικότητας, μαχητικής συνέπειας, ενεργητικής αφοσίωσης μπορούν να μετατοπίσουν τα όρια, να φέρουν αποτελέσματα.
Ο καθένας να προσδοκά από τη δουλειά που επιλέγει και όχι από τη θέση εξουσίας που φαντασιώνεται. Το κράτος να λειτουργεί αξιοκρατικά, να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα, να προκρίνει στα δημόσια αξιώματα την εξαίρεση του χαρίσματος και όχι το ψώνιο του μεγαλομανούς. Τα δημόσια πρόσωπα να λογοδοτούν, να αναγνωρίζουν λάθη και αστοχίες, να τολμούν να συγκρούονται με τα ίδια τα συμφέροντά τους. Ο ηρωισμός κινείται ανάμεσα στο εφικτό και στο ανέφικτο. Οταν τον συνδέουμε με το ανέφικτο είναι για να αποφύγουμε το εφικτό.