Η Αγγελική Σπανού δουλεύει ασταμάτητα. Δεν έκανε παύση ούτε όταν διαγνώστηκε το 2018 με πολλαπλή σκλήρυνση βαριάς μορφής και εξαφανίστηκε από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τη μάχιμη δημοσιογραφία για να το παλέψει. Εργάζεται με πλήρες ωράριο από απόσταση, όλο και περισσότερους μήνες από την Αντίπαρο, με θέα στον ναό του Απόλλωνα στο Δεσποτικό («αδημονώ για τη στιγμή που δεν θα χρειάζεται να επιστρέφω στην Αθήνα»), αρθρογραφεί –ασχολείται κυρίως με την πολιτική ανάλυση–, γράφει βιβλία· την άνοιξη του 2022 θα κυκλοφορήσει το πέμπτο βιβλίο της, βασισμένο σε ιστορίες έμφυλης βίας. Για δύο χρόνια προετοίμαζε με τη σκηνοθέτιδα Ελένη Σκότη τη μεταφορά του πρώτου της βιβλίου, των «Απαρατήρητων», στο Θέατρο Επί Κολωνώ («Οι εργαζόμενοι χωρίς όνομα» παίζονται τώρα) και έζησε «μια καταπληκτική εμπειρία».
Τάχθηκε εξαρχής στην αντίπερα όχθη του αντιεμβολιαστικού φόβου μολονότι είχε λόγους να διστάζει: είναι σε θεραπεία ανοσοκαταστολής και οι γιατροί δεν ήταν αρχικά βέβαιοι για το αποτέλεσμα. Στη συνέχεια έρευνες έδειξαν ότι εκτός από την κυτταρική υπάρχει και χημική ανοσία. «Δεν είχα κανέναν ενδοιασμό για το εμβόλιο, ίσα ίσα. Είχα απλώς αγωνία αν θα αποκτήσω αρκετά αντισώματα. Η λογική και το ένστικτό μου μού έλεγαν ότι με το εμβόλιο κάποια βοήθεια θα είχα. Το έκανα. Λόγω ανοσοκαταστολής, οι παρενέργειες μετά τη δεύτερη δόση ήταν φοβερές. Με χτύπησε στο αδύνατο σημείο μου, το νευρικό σύστημα. Δεν μπορούσα να περπατήσω. Και σκεφτόμουν ότι δεν θα σηκωνόμουν ποτέ από το κρεβάτι αν είχα νοσήσει από COVID-19. Φρίκη. Στην τρίτη δόση –την έκανα την ημέρα της πρεμιέρας των “Εργαζομένων χωρίς όνομα” με το σκεπτικό ότι οι παρενέργειες δεν ξεκινούν αμέσως– η ακινησία και η μυαλγία κράτησαν λιγότερο. Ακούω ανθρώπους με υποκείμενα νοσήματα που προβληματίζονται και σκέφτομαι: φοβούνται το εμβόλιο γιατί έχουν υποκείμενο νόσημα και δεν φοβούνται μήπως αρρωστήσουν; Από την άλλη, είναι η αλαζονεία των υγιών που αισθάνονται παντοδύναμοι και αδυνατούν να μετακινηθούν στην άλλη πλευρά… Ενώ αν ζεις κοντά σε ανθρώπους με πρόβλημα υγείας, δεν υπάρχει δίλημμα. Η ασθένεια είναι διδακτική, αλλά ζει τον τρόπο που συναισθάνεσαι τον άλλο».
– Τι είναι το πιο δύσκολο σ’ αυτή την ασθένεια;
– Στη δική μου περίπτωση, που πριν αρρωστήσω ήθελα να ελέγχω τα πάντα, να παράγω συνέχεια και είχα τεράστιες αντοχές, η δυσκολία είναι η αποδοχή της αδυναμίας, η συμφιλίωση με την ιδέα ότι είναι πολλά που δεν μπορείς, ότι χρειάζεσαι βοήθεια, ότι πρέπει να προσέχεις, να αποφεύγεις το στρες, τον θόρυβο, τη ζέστη, την κούραση, την ένταση – την προηγούμενη ζωή σου.
Στην Αντίπαρο, ο γιατρός έχει χτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τους κατοίκους και εμβολιάστηκε το 90% του νησιού, κάτι που δεν συνέβη στην Πάρο.
– Επηρεαζόμαστε σημαντικά από θεωρίες συνωμοσίας, έχουμε σκληροπυρηνικούς αρνητές. Γιατί;
– Ο ορθολογισμός είναι μεγάλη κατάκτηση του Διαφωτισμού, που δεν έφτασε στη χώρα μας όταν ήταν η ώρα του. Φυσικά, το παρελθόν δεν μπορεί να αποτελεί παντοτινή δικαιολογία για το θλιβερό παρόν. Υπάρχει προφανώς και πρόβλημα παιδείας. Αλλά αρνητές δεν υπάρχουν μόνο εδώ. Είναι παντού. Ας μη διολισθαίνουμε στον ναρκισσισμό των φωτισμένων απέναντι στους σκοταδιστές. Επειτα, δεν είναι όλοι συνωμοσιολόγοι, εχθροί της κοινωνίας. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν μπερδευτεί από τα λάθη και τις αντιφάσεις. Χρειάζεται βαθιά ενσυναίσθηση για να πας στην άλλη πλευρά και να καταλάβεις. Η καταγγελία δεν ωφελεί, πολώνει. Η προσέγγιση με κατανόηση και αγάπη και οι οργανωμένες εκστρατείες πειθούς σε επιστημονική βάση είναι, νομίζω, το πιο χρήσιμο βήμα. Η δουλειά με εκείνους που επηρεάζουν τις τοπικές κοινωνίες, τον γιατρό, τον δάσκαλο, τον παπά. Στην Αντίπαρο, ο γιατρός έχει χτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τους κατοίκους και εμβολιάστηκε το 90% του νησιού, κάτι που δεν συνέβη στην Πάρο.
«Να πέφτει η ένταση»
Για την κ. Σπανού είναι καλό «να πέφτει η ένταση, να χαμηλώνουν οι τόνοι, δεν είσαι εσύ ο μεγάλος κριτής που βλέπει το λάθος, πρέπει να αναστοχάζεσαι, να κάνεις μια δεύτερη σκέψη… Ο ΣΥΡΙΖΑ φωνάζει για όλα τα πράγματα με την ίδια ένταση· όταν θα πει το σωστό, δεν τον ακούει κανείς. Δημιουργεί έναν απίστευτο θόρυβο. Δίνει ένα μπερδεμένο μήνυμα. Κατά τη γνώμη μου, και η κυβέρνηση κάνει θόρυβο και δίνει μπερδεμένο μήνυμα, και χάνεται η εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Δεν είπα να ζητήσεις συγγνώμη, λάθη γίνονται σε όλο τον κόσμο, αλλά χαμήλωσε λίγο το βλέμμα. Στην αρχή κρεμόμασταν από τα χείλη του Τσιόδρα· είναι ένα κεφάλαιο που δεν έχει αξιοποιηθεί. Σήμερα μου είναι ακατανόητο που δεν εφαρμόζεται παντού η τηλεργασία, ώστε να μειωθεί η διασπορά. Θεωρώ απαράδεκτο το ότι δεν προχωράμε σε υποχρεωτικούς εμβολιασμούς. Δεν καταλαβαίνω καθόλου τις αντιρρήσεις. Δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη συζήτηση για το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού όταν πρόκειται για τη δημόσια υγεία».
– Βιώνουμε την αβεβαιότητα της πανδημίας συλλογικά ή μόνοι;
– Το άγχος της ασθένειας και του θανάτου πάντα είναι μοναχική υπόθεση, ίσως η πιο μοναχική, και αυτό, σε συνδυασμό με την κυρίαρχη ιδεολογία που προάγει τις ατομικές λύσεις, μειώνει τις δυνατότητες ανάπτυξης κοινωνικών δεσμών, εγγύτητας με τον ξένο και αλληλεγγύης.
Η απάθεια απέναντι στην καταστροφή του περιβάλλοντος
Αισθάνεται αποστροφή για την ένταση, την τοξικότητα, τον φανατισμό. Ο αρνητισμός και η επιθετικότητα των ανθρώπων την αποδιοργανώνουν, την αφοπλίζουν. Πιστεύει ότι πρέπει να είμαστε περισσότερο συγκαταβατικοί, να ακούμε τον άλλον. Θεωρεί την τηλεργασία ευλογία, περνάει ώρες στη θάλασσα –στην πρώτη καραντίνα έγινε χειμερινή κολυμβήτρια για θεραπευτικούς σκοπούς–, έχει ελάχιστες συναναστροφές. «Εχω έναν μεγαλόσωμο σκύλο, τον Φιλίπ. Είναι πολύ τρυφερός και αφοσιωμένος σε μια αποστολή που έχει αναθέσει μόνος του στον εαυτό του, να φυλάει την ολιγομελή και ήσυχη αγέλη μας».
– Τι άλλαξε ριζικά σε πολιτική, οικονομία, κοινωνία;
– Εγινε κυρίαρχο το κοινωνικό αίτημα για προβλεψιμότητα, αυτό που η κυβέρνηση ορίζει ως κανονικότητα προσπαθώντας να ταυτιστεί με το συγκεκριμένο πρόταγμα. Χάθηκε το κουράγιο για μεγάλες επενδύσεις στην πολιτική, για μακροπρόθεσμα οικονομικά σχέδια. Αλλαξαν και οι σχέσεις. Ακόμη μεγαλύτερο κλείσιμο στην οικογένεια, στην παρέα, στη μικρή ομάδα, ακόμη πιο σκληρός ατομισμός, πιο άγρια ένστικτα επιβίωσης. Αυτό που δεν φαίνεται να αλλάζει, δυστυχώς, είναι η απάθεια απέναντι στην καταστροφή του περιβάλλοντος, απέναντι δηλαδή στη βαθιά αιτία της πανδημίας.
– Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα των δύο κρίσεων;
– Τα παιδιά που μεγάλωσαν σε αυτά τα ταραγμένα χρόνια, από τη μια κρίση στην άλλη, εσωτερίκευσαν μια ακραία ρευστότητα που προφανώς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τη ζωή και τον κόσμο. Νομίζω ότι έχασαν πολύ νωρίς την αφέλεια και τη δύναμη του ονείρου για το αδύνατο. Δεν μπορούν να θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο που αλλάζει τόσο δραματικά και γρήγορα ερήμην τους. Οι μεγαλύτεροι κουραστήκαμε νωρίτερα απ’ ό,τι περιμέναμε. Δεν υπάρχει γραμμική πρόοδος, το μάθαμε με τραυματικό τρόπο. Το μόνο καλό που ίσως προκύψει από την πανδημία είναι η ενδοσκόπηση που επιβάλλει η αναγκαστική βραδύτητα. Χωρίς το άλλοθι της κινητικότητας έχει την ευκαιρία κάποιος να ξανασκεφθεί τη ζωή του και να νοηματοδοτήσει αλλιώς τα πράγματα.
– Πώς φαντάζεστε τη μεταπανδημική εποχή;
– Εμείς μάλλον δεν θα προλάβουμε τη δυστοπία μιας ακόμη πιο ακραίας κλιματικής αλλαγής και διαταραχής του οικοσυστήματος. Οπότε δεν θα αλλάξουν πολλά στη ζωή μας, αν εξαιρέσεις ότι θα υπάρχουν ακόμη πιο μεγάλες κοινωνικές ανισότητες, ακόμη μεγαλύτερη ένταση στις πόλεις, ακόμη περισσότερη βία.
– Μας έκανε η πανδημική κρίση καλύτερους;
– Ανέδειξε με ακόμη πιο θορυβώδη τρόπο τις δομικές αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης που ρέπει προς την καταστροφικότητα σε συνδυασμό με την καταλυτική επίδραση της κοινωνικής αδικίας που χαρακτηρίζει το παγκόσμιο σύστημα οργάνωσης της οικονομίας.
Ανθρωποφαγία…
«Στην εποχή των Αγανακτισμένων υπήρχε αντικειμενικός λόγος για την πόλωση και τον διχασμό. Eπεσε κατά 25% το βιοτικό μας επίπεδο, συρρικνώθηκε το κοινωνικό κράτος στο όνομα της δημοσιονομικής πειθαρχίας, που δεν υπάρχει πια στην ευρωπαϊκή ατζέντα, ούτε πλήρωσαν οι υπαίτιοι –εντός και εκτός χώρας– για τη χρεοκοπία. Σήμερα η πόλωση και ο διχασμός παράγονται από τον ψυχισμό ανθρώπων που επενδύουν στη μισαλλοδοξία, είτε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας είτε γιατί υπάρχουν μέσα από την τοξικότητα». Τα κοινωνικά δίκτυα είναι έντονα ανθρωποφαγικά, γιατί; «Eχοντας υποστεί δολοφονία χαρακτήρα στο Διαδίκτυο (χωρίς να έχω καν λογαριασμό στο Facebook!), έχω πολλές φορές αναρωτηθεί. Μια απάντηση είναι ότι το μίσος και η ανθρώπινη αθλιότητα εκλύονται πιο εύκολα μέσα στην αγέλη, γιατί εκεί δημιουργούνται συνθήκες ασφάλειας και αίσθημα παντοδυναμίας. Είναι μια αγέλη που έχει ανοσία στην ανοχή της διαφορετικής άποψης».
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο Fatsio στο Παγκράτι. Εκείνη προτίμησε μια πολίτικη σαλάτα, εγώ ψητό ξιφία με λαχανικά. Μιλήσαμε για τη μεταφορά των «Απαρατήρητων» στο θέατρο και τη συνεργασία της με τους ηθοποιούς. «Ηταν γι’ αυτούς ένα ηθικό διάβημα, μπήκαν στον εσωτερικό κόσμο του ντελιβερά, του ταμία στο σούπερ μάρκετ, της υπαλλήλου στα διόδια, της τηλεφωνήτριας, της οδοκαθαρίστριας, του παρκαδόρου, της ταξιθέτριας, του τραυματιοφορέα, του θυρωρού, του δικαστικού κλητήρα, στη μονοτονία της επανάληψης, στην εσωτερική ακινησία, στην απελπισία της έλλειψης επικοινωνίας, και ερμήνευσαν τους ρόλους σπαρακτικά. Ηταν γι’ αυτούς ένα πέρασμα στην άλλη πλευρά, μια αφορμή να ξανασκεφτούν πράγματα αναφορικά με τη δική τους ζωή».
