Ενα από τα μεγαλύτερα θύματα την περίοδο πολέμων, όπως λέγεται, είναι η αλήθεια. Το ερώτημα εάν ο ρόλος της δημοσιογραφίας σε πολεμικές συνθήκες είναι η «αντικειμενικότητα» ή η υποστήριξη της μίας ή της άλλης πλευράς έρχεται και επανέρχεται. Συμβαίνει και στην περίπτωση όσων διαδραματίζονται το τελευταίο διάστημα στη Μέση Ανατολή αλλά και στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Στην κοινωνιολογία της ενημέρωσης υπάρχει μια σημαντική παράδοση μελέτης και έρευνας της δημοσιογραφίας ως εκείνου του πεδίου που δεν έρχεται απλώς να αντικατοπτρίσει την πραγματικότητα, αλλά να την «κατασκευάσει» ή να την «αναπαραγάγει». Η οποιαδήποτε μετάδοση της πληροφορίας, σύμφωνα με αυτή την (κονστρουκτιβιστική) προσέγγιση, δεν μπορεί να αποκλείσει την έστω και ελάχιστη παρέμβαση και επιλογή εκείνου που τη μεταδίδει, άρα το αποτέλεσμα της δουλειάς του δεν μπορεί παρά να είναι μια «αναπαράσταση» της πραγματικότητας και όχι μια πιστή αντιγραφή της, αφού αυτή απλά δεν είναι εφικτή (ακόμη και η γωνία λήψης της κάμερας που επιλέγεται μπορεί να δώσει σε ένα γεγονός ή πρόσωπο εντελώς διαφορετική σημασία).
Το τελευταίο διάστημα και ιδίως στο BBC, που σε μεγάλο βαθμό αντλεί το μακρόχρονο κύρος του από τον επαγγελματισμό και την αποφυγή δραματοποίησης των ειδήσεων, προέκυψε το ζήτημα εάν οι άνδρες της Χαμάς για τις μαζικές δολοφονίες που προκάλεσαν πρέπει να χαρακτηριστούν τρομοκράτες. Η άποψη ότι η χρήση του όρου εμπεριέχει κάποιο είδος προκατάληψης υπέρ των Ισραηλινών και εναντίον των Παλαιστινίων πρυτάνευσε και έτσι επιλέχθηκε η μη χρήση του όρου «τρομοκράτες» από τους ανταποκριτές. Το μεγάλο ερώτημα βέβαια παραμένει πώς θα μπορούσε να περιγραφεί η βάρβαρη επίθεση σε αμάχους της 7ης Οκτωβρίου. Για ποιο λόγο, δηλαδή, θα έπρεπε να απαλειφθεί από τη μετάδοση του γεγονότος η πρόθεση των ίδιων των δραστών να προκαλέσουν τρόμο, είτε με τις κατά συρροή δολοφονίες είτε με την αρπαγή ανυπεράσπιστων ομήρων. Τρόμος που, όπως και η 11η Σεπτεμβρίου, προκαλεί τον αντιτρομοκρατικό πόλεμο.
Η περιγραφή του τι υπέστησαν τα θύματα της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου αστοχεί απολύτως στο όνομα της πολιτικής ή πολεμικής ορθότητας.
Είδαμε και σε ορισμένα ελληνικά Μέσα και ιδίως στα social media να προκρίνεται και πάλι ο όρος «μαχητές» της Χαμάς. Προφανέστατα για να υποδηλωθεί ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με πολεμιστές υπέρ της αυτονομίας του παλαιστινιακού κράτους και όχι με τρομοκράτες. Σε αυτή την περίπτωση βέβαια η συμπάθεια στην πλευρά των Παλαιστινίων είναι πρόδηλη. Oμως και η τήρηση μιας αυστηρής «ουδετερότητας» ως προς την εμπόλεμη συνθήκη από το BBC εμπεριέχει μια σαφέστατη τοποθέτηση. Εμπεριέχει τη θέση ότι οι τρομοκρατικές πράξεις είναι μέρος του πολέμου και άρα δεν πρέπει να διαχωριστούν αυστηρά από αυτόν. Κατά συνέπεια, ο υβριδικός πόλεμος των ακραίων ισλαμιστών νομιμοποιείται ως ένας ακόμη αποδεκτός πολεμικός τρόπος. Τα θύματα της τρομοκρατίας ταυτίζονται με θύματα πολέμου, όπως τόσα άλλα θύματα. Πέρα από τη σαφή διάθεση για αποφόρτιση της τρομοκρατικής δράσης, έχουμε να κάνουμε με μία ακόμη περίπτωση που η περιγραφή του τι υπέστησαν τα θύματα της συγκεκριμένης επίθεσης αστοχεί απολύτως στο όνομα της πολιτικής ή πολεμικής ορθότητας.
Aλλωστε λίγες ημέρες μετά το χτύπημα στο νοσοκομείο της Γάζας, ένα μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης προσέτρεξε να υιοθετήσει τη θέση ότι πρόκειται για βομβαρδισμό του Ισραήλ, γιατί εκεί ο θάνατος προσέλκυσε τον παγκόσμιο αποτροπιασμό (πέραν της Δύσης) που δεν προσέλκυσε εκείνος της 7ης Οκτωβρίου. Αν και αποδείχθηκε αμφιλεγόμενο το πώς προκλήθηκε αυτή η νέα βαρβαρότητα, τα αθώα θύματα του νοσοκομείου προκάλεσαν την εξέγερση των απανταχού ισλαμιστών.
Το να αποφύγει κανείς την προπαγάνδα που ασκείται πάντα από εμπόλεμες πλευρές είναι απολύτως θεμιτός δημοσιογραφικός στόχος. Η εξακρίβωση του τι και πώς συμβαίνει, είναι πάντα το μεγάλο διακύβευμα. Η αποφυγή της προπαγάνδας δεν σημαίνει ουδετεροποίηση της περιγραφής, γιατί αυτό απλά δεν μπορεί να συμβεί. Σημαίνει διαρκή προσπάθεια επιβεβαίωσης των πληροφοριών, σημαίνει να ονομάζονται τα περιστατικά με το όνομά τους (τρομοκρατία, έγκλημα πολέμου κ.ά.), από όποια πλευρά και αν προέρχονται. Σημαίνει να μην υπάρχουν έμμισθοι ή άμισθοι αναμεταδότες των συμφερόντων της μιας ή της άλλης πλευράς (όπως δυστυχώς είδαμε πρόσφατα να συμβαίνει στη χώρα μας με την αναπαραγωγή δελτίων Τύπου και μυστικών ενημερώσεων του Κρεμλίνου). Η αναζήτηση της αλήθειας δεν συνεπάγεται ουδετερότητα, συνεπάγεται έλεγχο ακόμη και των βαθύτερων πεποιθήσεών μας.
* Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.