Η Ελισάβετ Προδρόμου, Ελληνοαμερικανίδα καθηγήτρια της Σχολής Fletcher του πανεπιστημίου Tufts, είναι μία από τις πιο αναγνωρισμένες ειδικούς στις θρησκευτικές ελευθερίες στις ΗΠΑ, έχοντας χρηματίσει σύμβουλος του υπουργείου Εξωτερικών αλλά και μέλος της αμερικανικής επιτροπής για τις Διεθνείς Θρησκευτικές Ελευθερίες. Είναι λοιπόν βαρύνουσα η προειδοποίησή της όταν τονίζει ότι το διακύβευμα της απόφασης μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί δεν είναι μόνο η αλλαγή της χρήση της, αλλά «η ίδια η επιβίωση μιας μικρής και ευάλωτης κοινότητας Ελληνορθόδοξων Χριστιανών που βρίσκεται σε κίνδυνο, σχεδόν σε ομηρία, και του Οικουμενικού Πατριαρχείου».
Οπως τονίζει στη συνέντευξή της στην «Κ», «δυστυχώς ό,τι συμβαίνει στην Αγία Σοφία είναι ενδεικτικό αυτού που συμβαίνει σε όλη την περιοχή: η εξαφάνιση των Χριστιανών και είτε η ιδιοποίηση είτε η καταστροφή της κληρονομιάς που μαρτυρά ότι αυτοί οι πληθυσμοί υπήρχαν στο παρελθόν». Την ίδια στιγμή, θεωρεί ότι η απόφαση είναι ενδεικτική και των ευρύτερων, γεωπολιτικών φιλοδοξιών της Τουρκίας στην περιοχή. Οπως λέει, «η υπόθεση της Αγίας Σοφίας είναι δηλωτική των εσωτερικών και εξωτερικών ζητημάτων που χαρακτηρίζουν την πολύ προβληματική συμπεριφορά της Τουρκίας».
Σύμφωνα με την κ. Προδρόμου, «είχαμε κάθε λόγο και πριν από αυτή την απόφαση να ανησυχούμε για τη συστηματική και σκανδαλώδη παραβίαση των θρησκευτικών ελευθεριών στην Τουρκία όλων των μειονοτικών κοινοτήτων, Αλαουιτών, Χριστιανών, Εβραίων». Ωστόσο, θεωρεί ότι οι ΗΠΑ έχασαν τα σημάδια: «Χαιρετίζω τη δήλωση που έβγαλε η Επιτροπή για τις Διεθνείς Θρησκευτικές Ελευθερίες (σ.σ. ότι η απόφαση του προέδρου Ερντογάν θα οδηγήσει στην περιθωριοποίηση των θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων στην Τουρκία), αλλά νομίζω ότι είναι πολύ λίγη, και έρχεται πολύ αργά. Πιστεύω ότι η Επιτροπή διέπραξε ένα μεγάλο λάθος όταν δεν κατέταξε την Τουρκία ως «χώρα ειδικής ανησυχίας», ακριβώς λόγω των ξεκάθαρων στοιχείων για συστηματικές παραβιάσεις των θρησκευτικών ελευθεριών. Κι επειδή είχα υπηρετήσει στην Επιτροπή μέχρι το 2012, όταν η Τουρκία είχε αυτόν τον χαρακτηρισμό, πιστεύω ότι η επακόλουθη τοποθέτησή της σε μία “λίστα παρακολούθησης” υποτιμά τη σοβαρότητα των παραβιάσεων και υπό κάποια έννοια έδωσε το κίτρινο, αν όχι το πράσινο φως για αυτή την αντιμετώπιση της Αγίας Σοφίας».
Τις ίδιες ανησυχίες εκφράζει και για την επιβίωση της βυζαντινής τέχνης και της ορθόδοξης παράδοσης, και σημειώνει τη δήλωση της Ενωσης Διευθυντών Μουσείων AAMD ότι η μεγαλύτερη απειλή στην πολιτισμική παράδοση της Τουρκίας είναι το ίδιο το κράτος της.
Η κ. Ελισάβετ Προδρόμου έχει χρηματίσει μέλος της αμερικανικής επιτροπής για τις Διεθνείς Θρησκευτικές Ελευθερίες.
Οπως εκτιμά, είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, για την τουρκική κυβέρνηση να αντιστρέψει την απόφαση, και όποια αναβολή ή υποχώρηση θα γίνει μόνο αν πάρει ανταλλάγματα. Οπως λέει, ο πρόεδρος Ερντογάν «πιθανώς να επιδιώκει κάτι τέτοιο, την απόρριψη της έρευνας για τη Halkbank που εμπλέκει τον γαμπρό του υπουργό Οικονομικών, ή την αλλαγή της πολιτικής της Δύσης έναντι του Ιράν ή της Ανατολικής Μεσογείου. Πιστεύω ότι αυτή δεν είναι η στιγμή να προσφέρουμε κίνητρα στην Τουρκία. Είχε έναν αιώνα συνεχών κινήτρων και αυτά την έχουν μόνον ενθαρρύνει, δυστυχώς και υπό τους λαϊκούς και τους ισλαμιστές, να παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα των γειτόνων της, τις θρησκευτικές ελευθερίες και σήμερα πλέον και τις πολιτικές ελευθερίες όλων των πολιτών της».
Η σύγκριση με τον Ατατούρκ
Η κ. Προδρόμου τονίζει ότι «η θρησκεία έχει εξελιχθεί πλέον σε ένα εργαλείο με το οποίο ο Ερντογάν δικαιολογεί τη στάση του και ενισχύει, όπως νομίζει, τη θέση του». Οπως λέει, «ο ίδιος είναι ξεκάθαρος για το πώς βλέπει τον εαυτό του στην τουρκική ιστορία. Το άνοιγμα του τζαμιού της Αγίας Σοφίας, που ο ίδιος ονομάζει το Τζαμί της Κατάκτησης, είναι μέρος της προσπάθειάς του να προβάλει τον εαυτό του ως τον μεγαλύτερο ηγέτη της τουρκικής ιστορίας μετά τον Ατατούρκ, και υπό μία έννοια να τον ξεπεράσει. Είναι επίσης μία προσπάθεια να κερδίσει πίσω τη συντηρητική θρησκευτική του βάση αλλά και την υπερεθνικιστική βάση του εθνικιστικού κόμματος του κυβερνητικού συνασπισμού, σε μία στιγμή κατά την οποία η τουρκική οικονομία είναι σε ελεύθερη πτώση και υπάρχει ανησυχία για τον κορωνοϊό.
Αλλά ταυτόχρονα είναι μία προσπάθεια να τοποθετήσει την Τουρκία ως τη μόνη και πιο σημαντική φωνή αυτού που ο ίδιος ονομάζει μουσουλμανικό κόσμο. Το βλέπουμε στην πολιτική του νέο-οθωμανισμού, είτε είναι ο έλεγχος των τριών θαλασσών (Αιγαίο-Μεσόγειος-Μαύρη Θάλασσα), είτε είναι η παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Συρίας και της Ελλάδας, είτε η κατοχή της βόρειας Κύπρου, ο Ερντογάν χρησιμοποιεί την εσωτερική και την εξωτερική πολιτική για να αναδειχθεί ο ίδιος αλλά και η Τουρκία ως παγκόσμια δύναμη».