Αρχές του φθινοπώρου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Στερέωμα το αφήγημα με τίτλο «Το κοριτσάκι στον παγετώνα» της Αντελαΐντ Μπον (μτφρ. Aννα Δαμιανίδη). Ξεκίνησα να το διαβάζω και σύντομα ένας κόμπος έφραξε τον λαιμό μου. Σταμάτησα. Ενα μήνα πριν, το ξανάπιασα, σαν μια ανάγκη να επιστρέψω κάπου, σαν μια ευθύνη που έπρεπε να σταθώ αντάξιά της. Yστερα ήρθε η επικαιρότητα να καλύψει σαν σύννεφο τα πάντα. Οι ομολογίες της κακοποίησης, σεξουαλικής και σωματικής, πέφτουν βροχή στην ελληνική επικαιρότητα. Τότε συνειδητοποίησα γιατί ήρθα ξανά σε επαφή με το βιβλίο. Διαβάζοντάς το, έκλαψα πικρά σαν να έλιωναν και σε μένα οι πάγοι. Είχα απωθήσει και εγώ όπως τόσες γυναίκες μικρά ή μεγαλύτερα περιστατικά που μας πληγώνουν ως κορίτσια, έφηβες, γυναίκες και πλέον μανάδες. Αποφάσισα ότι ήθελα να συνομιλήσω με τη συγγραφέα που άντεξε να γράψει για τον βιασμό που της συνέβη στην τρυφερή ηλικία των 9 ετών. Αν ήμασταν κοντά, θα την αγκάλιαζα. Την ευχαριστώ εκ βαθέων, όπως ευχαριστώ προσωπικά την κ. Σιόλα και τις εκδόσεις Στερέωμα για την έκδοση αυτού του βιβλίου και για την ταχύτατη ανταπόκριση και στήριξη για αυτήν τη συνέντευξη.
– Αποφασίσατε στα 38 σας έτη να γράψετε ένα επώδυνο βιβλίο. Σας βίασαν όταν ήσασταν 9 ετών. Πώς λειτούργησαν οι λέξεις μέσα σας;
– Η σεξουαλική βία ανήκει στην περιοχή του κιαροσκούρο, της σύγχυσης, της χειραγώγησης, του ψέματος και της άρνησης. Μια σύγχυση τόσο φυσική, ψυχολογική όσο και σημασιολογική, που εγγράφει την ντροπή και την ενοχή του θύματος στην καρδιά της βίας, και έτσι αλυσοδένει τη σκέψη του, τον λόγο του. Βρίσκοντας τις σωστές λέξεις, δεν αφέθηκα σε αυτήν τη σύγχυση, αυτός ήταν ο πρώτος αγώνας της ζωής μου και μετά το έργο του βιβλίου. Βρίσκοντας μια γλώσσα που μπορεί τελικά να ονοματίσει το ακατανόμαστο. Να απαντήσω στη σύγχυση με την ακρίβεια. Δεν υπάρχουν λέξεις σε αυτό το βιβλίο που δεν έχω σταθμίσει. Σιγά σιγά, ανακάλυψα μια μητρική γλώσσα, μια σταθερή γη που σε θρέφει. Για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου, δεν βίωνα τον εαυτό μου ως «εγώ». Ενιωσα ότι είχα πολλές διαφορετικές ταυτότητες, διαλυμένη, κατακερματισμένη, ήταν αδιανόητο το «εγώ». Αυτό το «εγώ» εμφανίστηκε στη διαδικασία της γραφής, είναι πραγματικά μέσω της γραφής που το «εγώ» γεννήθηκε με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Η συγγραφή αυτού του βιβλίου ήταν επομένως μια περιπέτεια γεμάτη πάθος. Και τις περισσότερες φορές, χαρούμενη. Στις δύσκολες στιγμές, βρήκα στήριγμα σε όλες αυτές τις γυναίκες που είχαν γράψει πριν από μένα και από όλες τις «αδελφές» μου που βρέθηκαν σε αντίστοιχο «παγετώνα».
– Από τι ψυχικά στάδια περάσατε μέχρι να το φέρετε στην επιφάνεια;
– Προσπαθούσα να κατανοήσω εκείνη τη νύχτα που κατοικούσε μέσα μου για χρόνια. Χρόνια με ουρλιαχτά μέσα στην έρημο. Με θεωρούσα τρελή, βίαιη, διεστραμμένη, μισητή. Εψαχνα να απομονωθώ με κάθε τρόπο. Αυτά τα τρομακτικά πράγματα δεν τα ονόμασα, προσπαθούσα να τα κρατώ μακριά, από τις λέξεις και τη σκέψη μου. Αλλά ήμουν οργισμένη και αισθανόμουν ότι κάτι δεν έβγαζε νόημα σε όλο αυτό. Είχα μια διαίσθηση, όπως όταν δεν καταλαβαίνεις τι περνάς και ψάχνεις για μια εξήγηση. Οταν τελικά συνάντησα το έργο της Μιριέλ Σαλμονά, με έκπληξη ανακάλυψα, έπειτα από τόσα χρόνια έρευνας, ύστερα από τόσες πολλές επισκέψεις σε γιατρούς, τόσες συνεδρίες, ότι υπήρχε όνομα για αυτό που ένιωθα. Επασχα από διαταραχή μετατραυματικού στρες και ότι όλα εκείνα για τα οποία ντρεπόμουν ήταν στην πραγματικότητα συμπτώματα. Συμπτώματα που εμφανίζονταν σε θύματα σεξουαλικής βίας, που μελετήθηκαν για δεκάδες χρόνια, τεκμηριώθηκαν, αλλά για τα οποία κανένας από τους επαγγελματίες υγείας που γνώρισα δεν είχε εκπαιδευτεί. Οταν βρήκα τις σωστές λέξεις, βιασμός, εγκληματίας παιδεραστής, όταν κατάλαβα ότι είχα μερική τραυματική αμνησία και ότι χρόνο με τον χρόνο με κυρίευαν το μίσος, η βία και η διαστροφή του βιαστή μου, άρχισα να βρίσκω τη σωτηρία μου.
– Γράφετε για το ότι πολύ συχνά τα θύματα στρέφονται εις βάρος του εαυτού τους ή γίνονται και εκείνα βίαια. Εσείς περάσατε φοβερές δυσκολίες με τη βουλιμία.
– Η βουλιμία είναι ένα σύμπτωμα, είναι η βία που αντικατοπτρίζει αυτό που μου έκαναν. Μπούκωνα τον εαυτό μου για να μη νιώσω τη βία μέσα μου, ήταν ένας τρόπος αναισθητοποίησης του εαυτού μου, αποσύνδεσης, ανυπαρξίας. Ηταν ένα κακό δεκανίκι. Μερικές γυναίκες-θύματα γίνονται βουλιμικές, ώστε οι άνδρες να μην τις επιθυμούν. Για να προστατευθούν από αυτούς. Η καθεμία κάνει ό,τι μπορεί. Είμαστε τόσο μόνες. Ολα τα θύματα που γνώρισα, ελλείψει φροντίδας, υποστήριξης, προστασίας, κατέφυγαν σε συμπεριφορές αποσύνδεσης. Σήμερα, χάρη στις εξελίξεις στις νευροεπιστήμες, γνωρίζουμε ότι αυτός είναι ένας τρόπος να ωθήσει τον εγκέφαλο να αναισθητοποιηθεί, είναι ένα είδος αυτοθεραπείας, για να επιβιώσει. Και φυσικά, πάνω από όλα, είναι αυτό το αίσθημα της ενοχής. Συμφέρει πολύ τον βιαστή αυτή η διαστροφή. Μετατρέποντας το θύμα σε ένοχο, διασφαλίζει τη σιωπή μας και συνεπώς την ατιμωρησία του. Είναι μια επιθετική στρατηγική. Και η κοινωνία μας, που βασίζεται στα στερεότυπα της κουλτούρας του βιασμού, θα το επαναλάβει χιλιάδες φορές στο θύμα. Θα έπρεπε… δεν είχες παρά να αντιδράσεις… είναι δικό σου λάθος. Η κοινωνία προστατεύει τους βιαστές και κατηγορεί τα θύματα.
– Αντιμετωπίσατε σε δίκη τον βιαστή σας. Γράφετε πόσο είχατε ανάγκη την οικογένειά σας. Τον πατέρα σας.
– Κατά τη διάρκεια της δίκης, είχα την ευκαιρία να διαβάσω φεμινιστικά κείμενα, να συναντήσω ακτιβίστριες και είχα ήδη καταλάβει ότι αυτό που βίωσα σαν κάτι οικείο και τρομακτικό συνέβαινε συστηματικά στην κοινωνία μας, ως εκ τούτου παύει να είναι μεμονωμένο περιστατικό και είναι πολιτικό ζήτημα. Αποδεικνυόταν ότι μια κοινωνία διαλύεται. Κατά τη διάρκεια της δίκης, μέσω των μαρτυριών μας, η βία αυτού του άνδρα έγινε σε όλους ορατή. Για να ξαναχτίσω τον εαυτό μου, έπρεπε να δείξω τον εαυτό μου, το άρρωστο σώμα μου στην οικογένειά μου. Δεν μπορούσα πλέον να λέω ψέματα ή να κρύβομαι για να τους προστατεύσω. Επρεπε να ξανασυνδεθώ με αυτό το κοριτσάκι, που ήταν τόσο κοντά στον πατέρα του και που ο βιασμός το είχε πνίξει. Δεν ήθελα πια να είμαι αυτή η ξένη που φοβόταν τόσο πολύ ότι ο πατέρας θα κατέρρεε αν το μάθαινε. Δεν κατέρρευσε, μου άνοιξε τα χέρια και του άνοιξα τα δικά μου. Η δίκη ήταν μια δυνατότητα επανασύνδεσης.
– Πιστεύετε ότι μας μεγαλώνουν λανθασμένα εμάς τις γυναίκες;
– Πιστεύω ότι είναι καιρός να σταματήσουμε να διδάσκουμε στα αγόρια μας την τοξική αρρενωπότητα που θα τα κάνει επιθετικούς άνδρες. Δεν υπάρχει σεξουαλική βία χωρίς κυριαρχία, χωρίς την επιθυμία της παντοδυναμίας. Την ημέρα που τα μικρά αγόρια δεν θα μαθαίνουν πια ότι στις σχολικές αυλές για να γίνουν άνδρες πρέπει να δείχνουν τις γροθιές τους, να ξεσπούν τα νεύρα τους στους άλλους, την ημέρα που τα μικρά κορίτσια δεν θα μαθαίνουν πλέον να στρέφουν εναντίον του εαυτού τους τη βία που τους ασκείται όταν βρίσκονται μόνες στο δωμάτιό τους, τότε χωρίς αμφιβολία θα έχουμε λιγότερους βίαιους και λιγότερα θύματα.
– Τι περνάει από το μυαλό ενός κοριτσιού όταν δέχεται απειλή ή βιασμό;
– Αντιμετωπίζει μια ακατανόητη, τρομακτική κατάσταση. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων ο δράστης είναι ένας άνδρας από την οικογένειά της, το περιβάλλον της, κάποιος που αγαπάει, τον οποίο σέβεται και τον οποίο εμπιστεύεται. Η χωρίς νόημα βία θα προκαλέσει σε αυτήν μια ψυχική εισβολή που θα την ακινητοποιήσει. Ο εγκέφαλός της θα προκαλέσει διακοπή στο συναισθηματικό του κύκλωμα ώστε να μην πεθάνει από φόβο. Η ψυχική ζωή σταματά, ο εσωτερικός διάλογος διακόπτεται. Αυτή η διακοπή προκαλεί μια τραυματική μνήμη και μια αποσύνδεση με ψυχική και σωματική αναισθησία. Δεν θα είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της, δεν θα είναι σε θέση να φύγει. Συχνά δεν θα της μείνουν από τη σκηνή παρά μόνον μπερδεμένα θραύσματα. Από αυτούς τους ψυχοτραυματικούς μηχανισμούς προέρχονται οι πιο σοβαρές και συχνές συνέπειες της βίας και μιας μόνιμης κατάστασης άλγους. Εάν δεν αντιμετωπιστούν αυτές οι συνέπειες, θα μετατρέψουν τις ζωές των θυμάτων σε κόλαση, σε μια μόνιμη κατάσταση πολέμου, χωρίς ελπίδα να ξεφύγουν.
Αν υπάρχει κάποιος να μας ακούσει, να ασχοληθεί, υπάρχει σωτηρία
– Γιατί πιστεύετε ότι καθυστερήσαμε τόσο πολύ εμείς οι γυναίκες να μιλήσουμε για την καταπίεση και κακοποίηση που κάποιες εξ ημών έχουν υποστεί;
– Μα μιλάμε. Τα σώματά μας μιλούν. Οι απουσίες μας. Οι ανησυχίες μας, οι φόβοι μας μιλούν. Η κοινωνία δεν έχει κανένα ενδιαφέρον να μας ακούσει. Μας προτρέπει συνεχώς να ελαχιστοποιήσουμε το γεγονός, να γυρίσουμε τη σελίδα, να ζήσουμε με αυτό. Ευτυχώς, σήμερα, η ντροπή αρχίζει να αλλάζει πλευρές. Επίσης, σε ό,τι αφορά την παιδική σεξουαλική κακοποίηση ειδικά, οι παιδόφιλοι είναι εξαιρετικοί στην παραπλάνηση, συχνά πολύ έξυπνοι, γενικά πολύ καλά κοινωνικά ενσωματωμένοι, σε μεγάλη εκτίμηση από τους γύρω τους. Επίσης, ο δράστης είναι ο απόλυτος κύριος των λέξεων, είναι αυτός που κατονομάζει: «είναι φυσιολογικό, είναι παιχνίδι ή τιμωρία, σου αρέσει, διασκεδάζεις, το θέλεις, το κάνω αυτό για σένα, για το δικό σου καλό…». Μετατρέπει τον φόβο σε κανονικότητα, τον πόνο και την αηδία σε ευχαρίστηση, τον τρόμο σε ενθουσιασμό. Και το θύμα είναι ένοχο. Το τραυματισμένο και διαλυμένο παιδί δεν έχει κανέναν τρόπο να υπερασπιστεί τον εαυτό του ενάντια σε αυτά. Τέλος, πολλά παιδιά, ειδικά σε περιπτώσεις αιμομειξίας, η πιο συχνή και διαδεδομένη μορφή σεξουαλικής βίας, θα έχουν τραυματική αμνησία και θα χρειαστούν χρόνια για να κάνουν τη σύνδεση μεταξύ όσων έχουν περάσει και της καθημερινής τους κόλασης.
– Πώς ζείτε σήμερα; Είναι εφικτή μια ζωή με τα τραύματά της;
– Τώρα τα συμπτώματά μου έχουν σχεδόν εξαφανιστεί και είμαι καλύτερα από ό,τι φανταζόμουν. Αν γίνει σωστή διάγνωση, αν υπάρχει κάποιος να μας ακούσει, να ασχοληθεί μαζί μας, υπάρχει σωτηρία.