Το καράβι μπαίνει αργά στο λιμάνι. Ολόφωτο, κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, μοιάζει, έξω από το παράθυρο, σαν να αιωρείται στο σκοτάδι. Βρισκόμαστε στην καρδιά του Αιγαίου, στην Ερμούπολη, στον χώρο μελέτης του ιστορικού ερευνητή Γιώργου Μ. Φουστάνου. Σχολιάζω μεγαλόφωνα τη φαντασμαγορική όψη του επιβατηγού πλοίου και εκείνος συμπληρώνει χαμογελώντας: «Αυτή η εικόνα είναι καθημερινή!». Στον τόνο της φωνής του προδίδεται η αγάπη του για τα καράβια, κάτι άλλωστε αναμενόμενο, δεδομένου πως ο πατέρας του, Μικές Φουστάνος, υπήρξε συνιδιοκτήτης δύο θρυλικών καραβιών, της «Δέσποινας» και του «Παντελή», που έγραψαν τη δική τους ιστορία στην ακτοπλοΐα των Κυκλάδων του ’50 και του ’60. Δεν είναι όμως η επιβατηγός, αλλά η ποντοπόρος ναυτιλία στην οποία έχει αφοσιωθεί εδώ και μισόν αιώνα. Η δημιουργία μιας ναυτιλιακής «κιβωτού», όπως αποκαλεί το αρχείο του, οφείλεται στον θαυμασμό του απέναντι στη ναυτική μας περιπέτεια και τα ανεκτίμητα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη της. «Ερχόμαστε όλοι από τη θάλασσα. Αν το σκεφτείς, οι περισσότεροι είμαστε παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα, ή τρισέγγονα ναυτικών», λέει με σεβασμό. Ξεκινάει έτσι μια κουβέντα, που ενώ έχει αφορμή το βιβλίο του «Made In Japan» το οποίο εκδόθηκε πρόσφατα από τον εκδοτικό του οίκο «Αργώ» και αναφέρεται στο σύνολο των ναυπηγήσεων των Ελλήνων στην Ιαπωνία τα τελευταία 70 χρόνια, τελικά μας ταξιδεύει στα βαθιά και συναρπαστικά νερά μιας αδιαμφισβήτητης πραγματικότητας: ότι η σύγχρονη Ιστορία της ελληνικής ποντοπόρου ναυτιλίας είναι, κατά κάποιον τρόπο, συνυφασμένη με την Ιστορία του ίδιου του πλανήτη.
– Τι σας έκανε να αφοσιωθείτε στη μελέτη της Ιστορίας της ναυτιλίας μας;
– Η ναυτιλία υπάρχει στο DΝΑ μου. Τρεις από τους τέσσερις προπαππούδες μου ήταν ιδιοκτήτες ατμόπλοιων στην Ερμούπολη πριν ξεσπάσει ο ευρωπαϊκός πόλεμος. Εγώ σπούδασα ναυπηγός, ξεκίνησα αρχικά σε οικογενειακή ναυτιλιακή επιχείρηση, αλλά η έμπνευση ήρθε αργότερα, όταν ασχολήθηκα με τα κοινά του χώρου και εκλέχθηκα το 1982 μέλος του Δ.Σ. της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ). Εκεί γνώρισα σπουδαίους ανθρώπους, όπως τους Γουλανδρήδες, τον Γιάννη Μ. Καρρά, τον Κώστα Μ. Λεμό, τον Γιώργο Π. Λιβανό, τον Αντώνη Χανδρή και άλλους που υπήρξαν πρωταγωνιστές στη δημιουργία του «ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος». Διαπίστωσα όμως ότι τα προπολεμικά αρχεία της ΕΕΕ είχαν επίτηδες καταστραφεί για να μην τα βρουν οι Γερμανοί. Αυτό, σε συνδυασμό με τον θαυμασμό που μου προκαλούσαν τα επιτεύγματα ανθρώπων με τους οποίους είχα πλέον την τύχη να συνδέομαι στενά, με ώθησαν να αλλάξω ρότα στη ζωή μου και έτσι το 1990 εγκατέλειψα τον εφοπλισμό για να ασχοληθώ σε βάθος με την ιστορική έρευνα υπό το πρίσμα κάποιου που γνωρίζει καλά τη λειτουργία της ναυτιλιακής επιχείρησης και των πλοίων. Δεν σας κρύβω ότι αντιμετώπισα την αντίδραση του οικογενειακού και φιλικού μου περιβάλλοντος, ωστόσο είχα ήδη ερωτευθεί τη διαδικασία της έρευνας, της συλλογής, της ανακάλυψης, της ταξινόμησης.
– Ποια ήταν η μεταπολεμική εικόνα στην παγκόσμια και εγχώρια ναυτιλία;
– Υπήρξε πλήρης αναδιάταξη στον παγκόσμιο ναυτιλιακό χώρο. Η Μεγάλη Βρετανία, χάνοντας τις αποικίες της, έπαψε να είναι θαλασσοκράτειρα. Την ίδια περίοδο δύο μεγάλες ναυτικές δυνάμεις, η Γερμανία και η Ιαπωνία, ήταν ηττημένες και αποδεκατισμένες. Το πετρέλαιο διαδεχόταν το κάρβουνο ως κύρια πηγή ενέργειας, με τους Ελληνες να κυριαρχούν στα δεξαμενόπλοια. Την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία ναυπηγήθηκαν 500 ελληνόκτητα πλοία. Σημειώστε ότι τα μισά ανήκαν σε πέντε ομίλους – του Ωνάση, του Νιάρχου, των Κουλουκουντήδων, των Γουλανδρήδων και του Σταύρου Λιβανού. Τους χαρακτηρίζω τολμηρούς μετανάστες που εργάστηκαν με όραμα στην Αμερική και διέπρεψαν.
– Ποιοι ήταν οι λόγοι που έκαναν τους Ελληνες εφοπλιστές να πάνε στην Αμερική και τι κατάφεραν εκεί;
– Ο εμφύλιος και η πολιτική αστάθεια κατ’ αρχάς. Από την άλλη πλευρά, το επίκεντρο της διεθνούς ναυτιλίας είχε μεταφερθεί μεταπολεμικά στη Νέα Υόρκη. Εκεί υπήρχαν οι ευκαιρίες. Αυτό που έχει πάντως σημασία είναι ότι οι Ελληνες ενίσχυσαν με την παρουσία τους σημαντικά την υπόσταση της Νέας Υόρκης ως διεθνές ναυτιλιακό κέντρο, ιδρύοντας και λειτουργώντας περί τα 90 γραφεία.
Χωρίς τους Ελληνες εφοπλιστές, που αποτέλεσαν τους βασικούς πελάτες της Ιαπωνίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το γεωπολιτικό παιχνίδι θα είχε εξελιχθεί διαφορετικά. O ίδιος ο πλανήτης θα ήταν αλλιώς.
– Τι μπορείτε να μας πείτε για τη γνωστή ιστορία με τα «100 Liberty»;
– Στα 100 Liberty βρήκαν τότε απασχόληση 5.000-6.000 Ελληνες που, αν είχαν μεταναστεύσει τότε, όπως πολλοί συμπατριώτες μας, θα είχαμε χάσει ναυτικούς που εξελίχθηκαν αργότερα σε σημαντικούς εφοπλιστές. Σημειώστε ότι εφοπλιστές όπως ο Αγγελικούσης, ο Τσάκος, οι τέσσερις πλοίαρχοι – ιδρυτές της Eletson και πολλοί άλλοι, ήταν ναυτικοί τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι ότι εκτός από τα ελληνικά Liberty είχαν περιέλθει μέχρι το 1949 σε ελληνικά συμφέροντα άλλα 200 υπό σημαίες ΗΠΑ, Βρετανίας, Ονδούρας και Παναμά. Με άλλα λόγια, πέντε χρόνια μετά τον αποδεκατισμό του μεγάλης ηλικίας προπολεμικού μας στόλου, διαχειριζόμασταν 300 Liberty ηλικίας 4-6 ετών. Αυτό είναι επίτευγμα!
– Ποια ήταν η παρουσία μας στην Ιαπωνία την ίδια εποχή και τι προσπαθήσατε να επικοινωνήσετε με την πρόσφατη έκδοση «Made in Japan»;
– Εδώ και εβδομήντα χρόνια έχουμε κατασκευάσει 1.900 πλοία – ένα κάθε δεκατρείς μέρες κατά μέσο όρο. Απίστευτα νούμερα, απίστευτες επενδύσεις! Το συγκλονιστικό είναι ότι χωρίς αυτές θα ήταν σχεδόν αδύνατο να αναπτυχθεί ταχύρρυθμα η οικονομία της Ιαπωνίας. Οντας ένα αποκομμένο νησί, θα είχε κινδυνεύσει να περιέλθει στη σφαίρα επιρροής του ανατολικού μπλοκ, στους Κινέζους ή τους Σοβιετικούς. Αυτό το είχαν αντιληφθεί οι Αμερικανοί που ασχολήθηκαν μεταπολεμικά για να διευκολύνουν την ανάπτυξη των ναυπηγείων της Ιαπωνίας. Χωρίς όμως τους Ελληνες που αποτέλεσαν τους βασικούς πελάτες στα αρχικά στάδια, το γεωπολιτικό παιχνίδι θα είχε εξελιχθεί διαφορετικά. O ίδιος ο πλανήτης θα ήταν αλλιώς. Αυτά οφείλουμε να τα γνωρίζουμε και να τα προβάλλουμε, ιδιαίτερα τη σημερινή εποχή.
– Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η παγκόσμια ναυτιλιακή πρωτιά μας;
– Η θάλασσα μας έχει ανταμείψει γιατί την υπηρετούμε επί πολλές δεκαετίες με συνέπεια. Εξυπηρετούμε όμως ανάγκες τρίτων – όχι τις ελληνικές. Είμαστε η μοναδική ναυτιλία που αναπτύχθηκε χωρίς να βασίζεται σε εθνικά φορτία και που δεν έχει ποτέ επιδοτηθεί από το κράτος της. Υπάρχουν σήμερα 5.000 ελληνόκτητα ποντοπόρα πλοία που εξυπηρετούν τις παγκόσμιες θαλάσσιες μεταφορές – για τις ανάγκες μας θα ήταν αρκετός ένας στόλος 100 πλοίων. Πιστεύω επίσης ότι διαπρέψαμε επειδή εξαρχής δραστηριοποιηθήκαμε χωρίς τον παρεμβατισμό, αλλά και τα δεκανίκια της πολιτείας. Βασιστήκαμε αποκλειστικά στις δυνάμεις μας. Και προς επίρρωσιν αυτού, σας παραθέτω τη σπουδαία εξέλιξη της ποντοπόρου ναυτιλίας, σε αντίθεση με την ελεγχόμενη από το κράτος επιβατηγό ναυτιλία, που διαχρονικά έχει προβλήματα.
– Τι ελπίζετε να πετύχετε με αυτή σας την προσπάθεια, με ένα τόσο μεγάλο ναυτιλιακό αρχείο, με τις εκδόσεις, με το διαδικτυακό μουσείο «greek shipping miracle»;
– Το διαδικτυακό μουσείο είναι ο σημαντικότερος καρπός του έρωτά μου με την ιστορική έρευνα, φιλοδοξία μας δε είναι να το αναπτύσσουμε διαρκώς ως αξιόπιστη πηγή γνώσης για τα θέματα της παγκόσμιας σύγχρονης ναυτιλίας. Φροντίζουμε επίσης να εγκατασταθεί το αρχείο σε κατάλληλους χώρους, να εμπλουτίζεται, να παραμένει επίκαιρο και λειτουργικό στον χρόνο, μια και πιστεύω πως η ναυτιλία αποτελεί το σπουδαιότερο επίτευγμα του σύγχρονου Ελληνισμού. Η θάλασσα ενώνει. Με την ενασχόλησή τους στις θαλάσσιες μεταφορές, οι Ελληνες έχουν κατορθώσει να ενώσουν ειρηνικά τους λαούς σε κάθε μήκος και πλάτος της Γης. Τα πλοία μας αποτελούν σήμερα πέντε χιλιάδες πλωτά εργοστάσια που μεταφέρουν ανταγωνιστικά τα παγκόσμια φορτία και καταπλέουν σε λιμάνια του κόσμου, δημιουργώντας καθημερινά θέσεις εργασίας, ανέξοδα για τις τοπικές οικονομίες. Αν αναλογιστούμε ότι το 70% της Γης είναι θάλασσα και εμείς ελέγχουμε το 20% των θαλάσσιων μεταφορών, αυτό σημαίνει πως καθημερινά δραστηριοποιούμαστε, ειρηνικά και δημιουργικά, στη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη. Οταν άλλοι μιλούν για «Γαλάζιες πατρίδες», οι Ελληνες έχουν ήδη κατακτήσει –με ειρηνικό τρόπο– όλες τις θάλασσες του κόσμου. Αυτό πρέπει να μας γεμίζει υπερηφάνεια και κυρίως αυτοπεποίθηση για τις εθνικές μας δυνάμεις.