Σε έναν κόσμο συνεχούς εμπορευματοποίησης και πατεντοποίησης της κάθε καινοτομίας, ακόμη και των αναγκαίων για τη βελτίωση πολύ σοβαρών ασθενειών, μερίδα του λέοντος του επιστημονικού κλάδου αποτελούμενη από διακεκριμένους ειδικούς προτείνουν τον ελεύθερο διαμοιρασμό της γνώσης και τη συνέργεια μεταξύ κατασκευαστριών εταιρειών και των χρηστών-ληπτών των προϊόντων για την ταχύτερη ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Ο διακεκριμένος οικονομολόγος του Πανεπιστημίου MIT Ερικ Φον Χίπελ, ο θεμελιωτής της θεωρίας της καινοτομίας των «κύριων» χρηστών, αναλύει στην «Κ» το πώς οι χρήστες-λήπτες των προϊόντων συμβάλλουν στην ανάπτυξη πολλών καινοτομιών που αργότερα διατίθενται στην αγορά μέσω των μεγάλων εταιρειών-πολυεθνικών.
Ο καθηγητής Χίπελ, συγγραφέας των δωρεάν διακινούμενων έργων «Democratizing Innovation» και «Free Innovation», επικρίνει την εμπορευματοποίηση της γνώσης ως αυτοσκοπό και εξηγεί τη σπουδαιότητα δημιουργίας οικοσυστήματος δωρεάν καινοτομιών και του μετασχηματισμού του επιχειρηματικού πνεύματος.
– Ποιες είναι οι αρχές και τα πιθανά εμπόδια της θεωρίας της καινοτομίας του «κύριου» χρήστη και πώς η θεωρία αυτή μετασχηματίζει το σημερινό δόγμα της εμπορικής καινοτομίας;
– Για πολλά χρόνια, μέχρι την άφιξη της ψηφιακής εποχής και της εποχής του Διαδικτύου, οι εταιρείες-παραγωγοί προϊόντων είχαν ένα μεγάλο πλεονέκτημα καινοτομίας έναντι των καταναλωτών που ήθελαν να αναπτύξουν προϊόντα που να ανταποκρίνονται στις δικές τους ανάγκες. Οι παραγωγοί διέθεταν εξειδικευμένο εξοπλισμό και εξειδικευμένες ομάδες προγραμματιστών καινοτομίας και έτσι μπορούσαν να αναπτύξουν προϊόντα που οι μεμονωμένοι χρήστες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αναπτύξουν.
Σήμερα, αυτή η εικόνα έχει αλλάξει εντελώς. Λόγω του Διαδικτύου, οι «κύριοι» χρήστες που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν κάτι νέο για τον εαυτό τους μπορούν εύκολα να συγκεντρωθούν και να δημιουργήσουν μια εικονική ομάδα ειδικών, η οποία θα αποτελείται από τον ίδιο ή μεγαλύτερο αριθμό ειδικών με τις ομάδες καινοτομίας των κατασκευαστριών εταιρειών. Επίσης, πλέον, οι ομάδες των χρηστών έχουν δωρεάν πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία σχεδιασμού που διαμοιράζονται στο πλαίσιο πολιτικών ανοικτής – ελεύθερης πρόσβασης, συμπεριλαμβανομένων προηγμένων εργαλείων ψηφιακής προσομοίωσης και τεχνητής νοημοσύνης. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι «κύριοι» χρήστες είναι εξίσου καλά εξοπλισμένοι με τις κατασκευάστριες εταιρείες και μπορούν να καινοτομούν, ενώ, παράλληλα, έχουν ένα συγκριτικό πλεονέκτημα: γνωρίζουν τις δικές τους ανάγκες πολύ καλύτερα από τους παραγωγούς. Το αποτέλεσμα είναι ότι, σήμερα, ομάδες χρηστών μπορούν να αναπτύξουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες το ίδιο φθηνά ή και φθηνότερα από τους παραγωγούς – και τα προϊόντα που αναπτύσσουν οι καταναλωτές συχνά εξυπηρετούν καλύτερα τις ανάγκες τους.
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα. Σήμερα, υπάρχουν 9 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο με διαβήτη τύπου 1, την πιο σοβαρή μορφή αυτής της ασθένειας. Οι παραγωγοί ιατρικού εξοπλισμού είχαν αναπτύξει προϊόντα για αυτούς τους ασθενείς, αλλά πολλά πράγματα που οι χρήστες πραγματικά χρειάζονταν δεν ήταν διαθέσιμα, παρά τα επανειλημμένα αιτήματά τους. Για παράδειγμα, δεν προσφερόταν η δυνατότητα απομακρυσμένης παρακολούθησης των επιπέδων σακχάρου στο αίμα των μικρών παιδιών όταν αυτά βρίσκονταν μακριά από τους γονείς τους στο σχολείο ή κατά τη διάρκεια του ύπνου, ενώ δεν υπήρχε τρόπος αυτόματης παροχής ινσουλίνης σύμφωνα με κανόνες προσαρμοσμένους σε κάθε χρήστη. Οταν τους ζητούνταν αυτές οι βελτιώσεις, οι κατασκευάστριες εταιρείες έλεγαν: «Είναι περίπλοκο – περιμένετε υπομονετικά – θα το κάνουμε», ενώ στη συνέχεια δεν ανέπτυσσαν αυτό που χρειάζονταν οι ασθενείς.
Οταν αναπτύσσετε ένα τεχνητό πάγκρεας για να βοηθήσετε το παιδί σας που πάσχει από διαβήτη τύπου 1, δεν περιμένετε να ανταμειφθείτε από την πώληση του σχεδίου.
Τελικά, οι χρήστες έχασαν την υπομονή τους και δημιούργησαν τη συνεργασία ανάπτυξης προϊόντων NightScout που αποτελείται από μη αμειβόμενους εθελοντές. Οπως είναι κατανοητό, το σύνθημα αυτής της ομάδας χρηστών ήταν, «Δεν περιμένουμε». Αυτή η ομάδα είχε πολλούς μηχανικούς με υψηλή εξειδίκευση, οι οποίοι είχαν διαβήτη ή διαβητικά παιδιά. Τους πήρε μόλις λίγους μήνες για να αναπτύξουν όλες τις τροποποιήσεις και τις καινοτομίες που χρειάζονταν. Στη συνέχεια, προσέφεραν τα σχέδιά τους δωρεάν σε κάθε ασθενή και παραγωγό που τα ήθελε. Σήμερα, οι παραγωγοί έχουν παρακινηθεί από αυτό που έκαναν οι ασθενείς για τους εαυτούς τους και οι καινοτομίες των χρηστών είναι πλέον διαθέσιμες στο εμπόριο. Οι ασθενείς – καινοτόμοι είναι ενθουσιασμένοι με αυτό το αποτέλεσμα. Παράλληλα, αυτό δείχνει ξεκάθαρα στους παραγωγούς ότι δεν είναι πλέον οι μόνοι καινοτόμοι που υπάρχουν, δηλαδή αν δεν δημιουργήσουν αυτό που χρειάζονται οι χρήστες, τότε αυτοί θα αναπτύξουν τις δικές τους λύσεις.
– Γιατί οι εταιρείες να δεχτούν ένα φθηνότερο οικοσύστημα καινοτομιών που βασίζεται στις καινοτομίες των χρηστών;
– Λοιπόν, δεν είναι υποχρεωμένες να το κάνουν. Μπορούν να αγνοήσουν τις καινοτομίες των χρηστών αν θέλουν, αλλά αυτό δεν θα ήταν οικονομικά συνετό. Αντ’ αυτού, θα πρέπει να μάθουν να συνεργάζονται με καινοτόμους «κύριους» χρήστες. Εχουμε διαπιστώσει ότι θα εξοικονομήσουν χρήματα αν το κάνουν αυτό. Αυτό που πρέπει να κάνουν οι εταιρείες είναι να επανδρώσουν τα τμήματα έρευνας αγοράς τους, τα οποία ιστορικά αναζητούσαν μόνο τις ανεκπλήρωτες ανάγκες των χρηστών. Πρέπει να τροποποιήσουν τη διαδικασία αναζήτησης, έτσι ώστε να αναζητούν μεταξύ άλλων πρωτότυπες καινοτομίες που οι χρήστες –οι δυνητικοί πελάτες τους– έχουν αναπτύξει για τις δικές τους ανάγκες και τις έχουν δοκιμάσει στο πεδίο.
– Πώς διασφαλίζεται η ιδέα/το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ενός χρήστη από την πιθανή εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση από ένα τρίτο πρόσωπο-εταιρεία;
– Δεν διασφαλίζεται. Σε γενικές γραμμές, το ενδιαφέρον με την καινοτομία των χρηστών είναι ότι οι καινοτόμοι χρήστες αναπτύσσουν τα νέα τους προϊόντα για προσωπική ανταμοιβή και όχι για να τα πουλήσουν. Ετσι, όταν αναπτύσσετε ένα τεχνητό πάγκρεας για να βοηθήσετε το παιδί σας που πάσχει από διαβήτη τύπου 1, δεν περιμένετε να ανταμειφθείτε από την πώληση του σχεδίου, αλλά ανταμείβεστε με τη δημιουργία μιας λύσης που θα βοηθήσει το παιδί σας. Και όταν συνεργάζεστε με άλλους, μοιράζεστε επίσης τα σχέδιά σας ανοιχτά και ελεύθερα.
Φυσικά, αυτό το μοτίβο πηγαίνει πολύ πέρα από τον ιατρικό εξοπλισμό. Στον τομέα των σπορ, οι skateboarders και οι ποδηλάτες ορεινών τοποθεσιών αναπτύσσουν και δοκιμάζουν συνεργατικά τον εξοπλισμό που χρειάζονται. Εάν ένας κατασκευαστής θέλει να παράγει και να πουλάει αυτό που έχουν αναπτύξει, καλώς. Ομως, οι χρήστες προτιμούν να περνούν τον χρόνο τους απολαμβάνοντας το άθλημά τους αντί να είναι στο υπόγειό τους κατασκευάζοντας ένα αντίγραφο ενός πρωτότυπου σχεδίου. Και ακόμη και αν κάποιος ήθελε να κατοχυρώσει την καινοτομία με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, δεν θα μπορούσε να το κάνει επειδή αναπτύχθηκε σε συνεργασία με άλλους, δηλαδή δεν ήταν σαφές ποιος ήταν ο «εφευρέτης». Φυσικά, οι κατασκευαστές μπορούν να αναπτύξουν και να κατοχυρώσουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας βελτιώσεις στα αρχικά σχέδια των χρηστών.