Θα μπορούσαν οι επιστήμονες να επανασχεδιάσουν τα ανθρώπινα όντα και τους απογόνους τους για να επιβιώσουν σε αφιλόξενα περιβάλλοντα; Σε αυτό το θεωρητικό, αλλά συνάμα πρακτικό ερώτημα κλήθηκε να απαντήσει ο βασιλικός αστρονόμος του Ηνωμένου Βασιλείου, λόρδος Μάρτιν Ρις. Συγγραφέας των θεμελιωδών έργων αστρονομίας «Μόνο έξι αριθμοί: Οι αινιγματικές δυνάμεις που διαμορφώνουν το σύμπαν» και «Περί του μέλλοντός μας: Προοπτικές για την ανθρωπότητα» (και τα δύο από τις εκδόσεις Κάτοπτρο), ο εγνωσμένος κοσμολόγος και πρώην πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου εξηγεί στην «Κ» γιατί ο 21ος αιώνας είναι αυτός που θα επηρεάσει το μέλλον της ανθρωπότητας και τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τη διασύνδεση ανθρώπου – μηχανής.
Σε μια συζήτηση για τις βασικές αρχές του σύμπαντος, την τεχνητή νοημοσύνη, και τη «μετα-ανθρώπινη» εποχή, ο λόρδος Ρις καταλήγει πως για να κατανοήσουμε τα φυσικά και συμπαντικά φαινόμενα οφείλουμε να διαβάζουμε περισσότερα βιβλία και να ακούμε τους ειδικούς, καθώς, όπως αναφέρει, «το ποσοστό των βιβλίων που γράφουν ανοησίες δεν είναι τόσο υψηλό όσο το ποσοστό των πηγών στο Διαδίκτυο, οι οποίες λένε ανοησίες».
– Το βιβλίο σας «Μόνο έξι αριθμοί» διερευνά τη σημασία των κύριων θεμελιωδών σταθερών στο σύμπαν. Πώς το σύμπαν μιλάει με αριθμούς και πώς αυτές οι σταθερές διαμορφώνουν τη φύση του σύμπαντός μας;
– Μπορούμε να κατανοήσουμε το σύμπαν μόνο επειδή έχει μια ορισμένη ομοιομορφία. Τα άτομα σε όλα τα μέρη του σύμπαντος, σε κάθε γαλαξία, φαίνεται να υπακούουν στους ίδιους νόμους. Η βαρύτητα φαίνεται να έχει την ίδια δύναμη παντού. Οπότε οι αριθμοί, που μας λένε τις ιδιότητες των ατόμων και την ισχύ των δυνάμεων, είναι σημαντικοί συμπαντικοί αριθμοί. Στο βιβλίο μου επισημαίνονται οι «έξι αριθμοί» οι οποίοι αν είχαν διαφορετικές τιμές από τις παρατηρούμενες, το σύμπαν θα ήταν πολύ διαφορετικό και ίσως όχι τόσο ενδιαφέρον.
– Στο έργο σας «Περί του μέλλοντός μας» παρουσιάζετε διάφορες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, όπως η κλιματική αλλαγή. Κατά την άποψή σας, ποιες τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις αμφισβητούν τις προοπτικές για τη μελλοντική πορεία της ανθρωπότητας;
– Νομίζω ότι ένα γενικό σημείο είναι πως παρότι η Γη υπάρχει εδώ και 45 εκατ. αιώνες, αυτός ο αιώνας είναι ξεχωριστός. Είναι ο πρώτος αιώνας κατά τον οποίο ένα είδος, το ανθρώπινο είδος, έχει τη δύναμη να επηρεάσει το μέλλον ολόκληρου του πλανήτη, καταστρέφοντας τη βλάστηση και προκαλώντας αλλαγή στο κλίμα, ενώ αυτή τη στιγμή αριθμούμε τον μεγαλύτερο πληθυσμό σε σύγκριση με προηγούμενους αιώνες, καθώς διαθέτουμε και περισσότερες δυνατότητες λόγω της τεχνολογίας. Οπότε αυτός είναι ένας πολύ ιδιαίτερος αιώνας, όπου αυτό που κάνουν οι άνθρωποι συλλογικά θα επηρεάσει το μέλλον του πλανήτη.
Σε αυτόν τον αιώνα η τεχνολογία υπήρξε μεγάλο πλεονέκτημα. Μας επέτρεψε να θρέψουμε τον κόσμο, όχι εντελώς καλά, αλλά πολύ καλύτερα από ό,τι θα μπορούσαμε αν δεν είχαμε την τεχνολογία. Αλλά, επίσης, έχει παρουσιάσει και νέους κινδύνους, οι οποίοι ξεκίνησαν με την ατομική εποχή τη δεκαετία του 1940, όταν συνειδητοποιήσαμε ότι θα μπορούσαμε να καταστρέψουμε τον πολιτισμό μας και από τότε ο κόσμος μας έχει γίνει πιο διασυνδεδεμένος, έτσι ώστε μια καταστροφή σε ένα μέρος του κόσμου να μπορεί να επηρεάσει τον υπόλοιπο κόσμο. Από τότε έχουμε αποκτήσει περισσότερες δυνατότητες με την τεχνολογία και τη διασύνδεση. Επιτρέψτε μου να αναφέρω δύο πράγματα: το ένα είναι ότι εξαρτιόμαστε από τα δίκτυα υπολογιστών, το Διαδίκτυο και τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, ενώ την ίδια ώρα είμαστε ευάλωτοι αν αυτά καταρρεύσουν είτε από απλή δυσλειτουργία είτε από κυβερνοεπιθέσεις.
– Λόρδε Ρις, στα έργα σας εξερευνάτε την ιδέα ενός «μετα-ανθρώπινου» μέλλοντος. Ποιος πιστεύετε θα είναι ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης στην εξέλιξη της ανθρωπότητας; Υπάρχουν συγκεκριμένα ηθικά όρια που θα πρέπει να διέπουν την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας;
– Νομίζω ότι στο εγγύς μέλλον θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι σημαντικές αποφάσεις που μας επηρεάζουν ως ανθρώπινα όντα θα λαμβάνονται πάντα από τον άνθρωπο. Είναι αλήθεια ότι μια μηχανή μπορεί ίσως να διαγνώσει μια ασθένεια, να μας συστήσει την ενδεδειγμένη χειρουργική επέμβαση ή ακόμη και να μας στείλει στη φυλακή, αλλά τελικά θα θέλαμε να νιώθουμε ότι αυτή είναι μια απόφαση που έχει πιστοποιηθεί από άνθρωπο και την οποία μπορούμε να αμφισβητήσουμε. Δεν αρκεί να πούμε ότι η μηχανή λέει ναι. Πρέπει να είμαστε σε θέση να ελέγχουμε την κρίση και τις αποφάσεις της. Και αυτό είναι ένα θέμα που θα μας απασχολήσει πολύ σύντομα.
Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους πρέπει να βεβαιωθούμε ότι οι σημαντικές αποφάσεις για εμάς δεν ανατίθενται σε μηχανές. Πρώτον, οι μηχανές μπορεί να μην έχουν τον ίδιο τρόπο στάθμισης των επιχειρημάτων, το ίδιο ηθικό περιεχόμενο με μια ανθρώπινη απόφαση. Και φυσικά μπορεί να υπάρξει κάποια βλάβη ή κάποιο σφάλμα στο σύστημα, το οποίο δεν έχουμε εκτιμήσει. Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε προσεκτικοί και να διασφαλίσουμε ότι θα παραμείνουμε υπεύθυνοι.
– Το 2003 σε μια συνέντευξή σας στην εφημερίδα «Guardian» δηλώσατε ότι ανησυχείτε για την τεχνητή νοημοσύνη και ότι τα ρομπότ θα μπορούσαν να γίνουν πιο έξυπνα από εμάς. Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, και με την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, πιστεύετε ότι η μηχανή θα μπορούσε να αντικαταστήσει τους ανθρώπους;
– Η μηχανή δεν θα αντικαταστήσει τον άνθρωπο, αλλά η πρόβλεψή μου έχει αποδειχθεί αληθινή, διότι η ισχύς και η ταχύτητα με την οποία οι μηχανές μπορούν να αναλύουν δεδομένα είναι εκατομμύρια φορές ταχύτερες από ό,τι ήταν το 2003. Επομένως είναι σαφές ότι μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα από εμάς και αυτό μπορεί να είναι χρήσιμο ή ακόμη και να μας επιτρέψει να αλλάξουμε την κοινωνία. Θέλω να πω, μου αρέσει να λέω ότι οι Κινέζοι θα μπορούσαν να έχουν μια οργανωμένη οικονομία που ο Μαρξ ή ο Μάο θα μπορούσαν μόνο να ονειρευτούν, καθώς οι Κινέζοι μπορούν να αναλύουν κάθε συναλλαγή και κάθε απογραφή σε κάθε κατάστημα της χώρας και να διατηρούν την οικονομία σε λειτουργία.
– Αναφορικά με προγενέστερες δηλώσεις σας, σχετικά με την ανθρώπινη προσαρμογή στις νέες συνθήκες, αν ο άνθρωπος θέλει να επιβιώσει και να εξερευνήσει το σύμπαν, πιστεύετε ότι τα ανθρώπινα όντα πρέπει να εξελιχθούν σε μια οντότητα με μηχανικά μέρη προκειμένου να επιβιώσουν;
– Νομίζω ότι είναι σαφές ότι στα περισσότερα μέρη στο σύμπαν τα ανθρώπινα όντα δεν μπορούν να επιβιώσουν. Και αν θέλουμε να τα εξερευνήσουμε, τότε μπορούμε να στείλουμε ρομπότ. Και υπάρχουν ήδη ρομπότ που κινούνται στην επιφάνεια του Αρη για να μελετήσουν τη γεωλογία του και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν. Σε ένα άλλο έργο μου εξηγώ ότι η υπόθεση της αποστολής ανθρώπων στο Διάστημα για εξερεύνηση γίνεται όλο και πιο αδύναμη. Καθώς τα ρομπότ βελτιώνονται, μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα για τα οποία χρειάζονταν οι άνθρωποι στο παρελθόν. Βέβαια αν κοιτάξετε στο απώτερο μέλλον, τότε αυτό που υπαινίσσεστε μπορεί να είναι αλήθεια, δηλαδή τα ανθρώπινα όντα να μάθουν να επανασχεδιάζουν τους εαυτούς τους, αν δηλαδή καταλάβουμε περισσότερο τη γενετική και ποιοι συνδυασμοί γονιδίων είναι υπεύθυνοι για συγκεκριμένες ανθρώπινες ιδιότητες. Και αν είμαστε σε θέση να συνθέσουμε τεχνητά ένα γονιδίωμα, τότε θα ήταν δυνατόν να επανασχεδιάσουμε τα ανθρώπινα όντα, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό.
Θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι σημαντικές αποφάσεις που μας επηρεάζουν ως ανθρώπινα όντα θα λαμβάνονται πάντα από τον άνθρωπο, όχι από μια μηχανή.
Φυσικά υπάρχουν μεγάλοι ηθικοί περιορισμοί σε αυτό το εγχείρημα. Αλλά ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας είναι ότι μερικοί τρελοί πρωτοπόροι μπορεί να πάνε στον Αρη μέχρι το τέλος του αιώνα, οι οποίοι θα πρέπει να ζήσουν κάτω από κάποιο είδος στέγης και από το να ζουν στον πάτο του ωκεανού ή στον Νότιο Πόλο, θα μπορούσαν να επανασχεδιάσουν τους απογόνους τους ώστε να είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι. Και, φυσικά, το ερώτημα που προκύπτει, αν σκεφθούμε τόσο μακριά στο μέλλον, είναι εάν ο επανασχεδιασμός του γονιδιώματος θα αφορά μόνο τη σάρκα και το αίμα ή θα είναι αυτό που ονομάζεται τεχνολογία «cyborg», δηλαδή οι άνθρωποι θα συνδεθούν με ηλεκτρονικά μέρη και τελικά θα γίνουν σχεδόν σαν ρομπότ.
– Εχοντας αναφέρει την τεχνητή νοημοσύνη και τα ρομπότ και χρησιμοποιώντας τον υπότιτλο ενός εκ των έργων σας, σας ρωτώ: «Θα επιβιώσει η ανθρώπινη φυλή στον 21ο αιώνα»;
– Νομίζω ότι θα επιβιώσει. Μπορεί να έχει μια ανώμαλη πορεία, διότι υπάρχουν καταστροφές που θα μπορούσαν να συμβούν λόγω της κακής χρήσης της τεχνολογίας, οι οποίες μπορούν να εξαπλωθούν σε παγκόσμιο επίπεδο με τρόπο που δεν μπορούσαν στο παρελθόν. Η COVID-19, για παράδειγμα, είναι ένα γεγονός που επηρέασε όλο τον κόσμο, ήταν μια πανδημία, με ποσοστό θνησιμότητας γύρω στο 1%. Οπότε θα μπορούσε να φανταστεί κανείς τι θα συνέβαινε με πολύ χειρότερες και πιο μολυσματικές πανδημίες που θα σκότωναν μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων. Επίσης πρέπει να ανησυχούμε και για τεχνητά κατασκευασμένους ιούς που είναι πιο θανατηφόροι ή πιο μεταδοτικοί από τους φυσικούς. Ετσι, ο μεγαλύτερος εφιάλτης μου είναι οι πανδημίες, περισσότερο και από τις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης.
Συμπερασματικά, δεν νομίζω ότι θα εξαλειφθούμε, αλλά νομίζω ότι θα έχουμε μια ανώμαλη διαδρομή, στη διάρκεια της οποίας μπορεί να υπάρξουν ορισμένες σοβαρές καταρρεύσεις στην κοινωνία, καθώς εξαρτιόμαστε υπερβολικά από το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και το Διαδίκτυο. Αλλά στο τέλος θα επιβιώσουμε.