Είναι λίγο μετά τις 12 τα μεσάνυχτα. 1η Ιανουαρίου 2024. Η ατμόσφαιρα σε ένα φιλόξενο κρητικό σπίτι στον δρόμο προς την Κνωσό, είναι χαρμόσυνη. Η οικογένεια Αϊλαμάκη έχει επισκεφτεί την πρώτη εξαδέλφη του πατέρα, η οποία –μετά τις ευχές– σπεύδει να κόψει τη βασιλόπιτα. Ο νέος χρόνος μόλις έχει μπει.
Ο 50χρονος Σπύρος Αϊλαμάκης κερδίζει το φλουρί και είναι ο εκλεκτός. Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο ίδιος είχε μάθει –πάλι από την εξαδέλφη του– ότι αυτός θα έπρεπε να δώσει ένα μέρος από το ήπαρ του, προκειμένου να μεταμοσχευθεί στην 23χρονη κόρη του, Ελένη. Για να της σώσει τη ζωή. «Και τότε ήταν ο εκλεκτός», λέει χαμογελώντας ο καθηγητής Χειρουργικής Γιώργος Σωτηρόπουλος, ο άνθρωπος που ενορχήστρωσε την ιστορική (καθότι πρώτη φορά στη χώρα μας) μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη.
Mε την 23χρονη Ελένη συναντηθήκαμε ένα σχετικά κρύο μεσημέρι στα τέλη του Γενάρη, στο ιατρείο του δρος Σωτηρόπουλου. Μιλήσαμε αρκετά, ξεδιπλώνοντας –παραλλήλως– το νήμα της δυνατής αυτής ιστορίας: Πώς το βίωσε η Ελένη, η οικογένειά της, αλλά και ο γιατρός.
Τη ρωτάω λίγο πριν από το τέλος της κουβέντας μας για τους στόχους της από εδώ και μπρος και εκείνη μου απαντά αυθορμήτως –και με περίσσια γλύκα στη φωνή της– για το τι θέλει περισσότερο αυτή τη στιγμή: «Να γυρίσω στην Κρήτη». Οσο η Ελένη μιλάει, ο κ. Σωτηρόπουλος την κοιτάζει με μάτια που λάμπουν.
«Σας αγαπάμε πάρα πολύ, το ξέρετε. Μπήκατε πολύ δυνατά στη ζωή μας», λέει στον καθηγητή η θεία της 23χρονης. Φέρει ακριβώς το ίδιο ονοματεπώνυμο με την Ελένη Αϊλαμάκη και έφτασε στην Αθήνα για να συνοδεύσει το κορίτσι πίσω στην Κρήτη.
Το πρώτο χειρουργείο
Ρωτάω τον δρα Σωτηρόπουλο, πώς είναι σήμερα η κατάσταση της υγείας της Ελένης, τρεις εβδομάδες μετά τη μεταμόσχευση. «Είμαστε πάρα πολύ καλά. Νομίζω ότι σε δύο ημέρες θα κάνουμε τους τελευταίους ελέγχους και θα είναι σε θέση να ταξιδέψει, να επιστρέψει στο σπίτι της». Η Ελένη έχει καρφωμένα τα μάτια της στον γιατρό. «Ανυπομονείς;», τη ρωτάω. «Πολύ!» απαντά.
Ο δρ Σωτηρόπουλος είναι γνώστης της κατάστασης της Ελένης σχεδόν από την πρώτη στιγμή. Η 23χρονη, έναν χρόνο πριν, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2022, ένιωθε ένα πόνο στο στομάχι, η κατάσταση της γινόταν όλο και πιο δύσκολη. Σπουδάζει στο Παιδαγωγικό Τμήμα στην Κρήτη, ενώ παράλληλα εργάζεται στο Αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Δεν μπορεί να φάει διότι νιώθει ταχεία πλήρωση και έτσι χάνει κιλά.
Αρχίζει μία δύσκολη διαδικασία: επισκέψεις σε γιατρούς στην Κρήτη, εξετάσεις, ξανά και ξανά. Οι γιατροί διαπιστώνουν ότι πάσχει από νεανικό καρκίνο. Τον Απρίλιο ενημερώνεται ο καθηγητής Σωτηρόπουλος και έπειτα από σειρά ιατρικών συμβουλίων, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η Ελένη πρέπει να μπει στο χειρουργείο (14 Ιουνίου), όπου της αφαίρεσαν τον αριστερό λοβό.
Ολα έγιναν πολύ γρήγορα. Η Ελένη βρισκόταν σε διακοπές όταν της είπαν να μεταβεί άμεσα στην Αθήνα για να κάνει ηπατεκτομή. «Ηξερα ότι κάποια στιγμή θα πήγαινα στο χειρουργείο, γιατί ζόριζαν τα πράγματα. Ελεγα να πάω να τελειώνω». Ο δρ Σωτηρόπουλος σχολιάζει ότι αυτό το χειρουργείο ήταν πιο «απαιτητικό από την μεταμόσχευση καθεαυτήν».
Μετά την επέμβαση, η 23χρονη ένιωσε καλύτερα – μπορούσε και πάλι να φάει χωρίς να υποφέρει, να χαρεί τη ζωή. «Ηταν σαν να μην έχω τίποτα. Ηταν μια λύτρωση από τον πόνο». Και αμέσως ξεκίνησε να εργάζεται, να ζει κανονικά.
Για αυτόν τον καρκίνο δεν υπάρχει χημειοθεραπεία, οπότε –τρεις μήνες μετά– στον επανέλεγχο, κατέστη σαφές ότι είχε επιστρέψει σε μια θέση στο συκώτι. Ακολούθησε σειρά συμβουλίων – προκρίθηκε η ιδέα της μεταμόσχευσης ζώντα δότη, καθώς αφαιρώντας ολόκληρο το συκώτι, μειώνεις την πιθανότητα μετάστασης. Επίσης, δεν υπήρχε η πολυτέλεια του χρόνου.
Ο καθηγητής ζητούσε επιτακτικά να επισπευσθούν όλες οι διαδικασίες, ακόμα και αν ήταν η παρθενική φορά που στην Ελλάδα θα γινόταν μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη: «Είμαι ταγμένος σε αυτόν τον σκοπό», υπογραμμίζει.
Μία αυλή γεμάτη με λουλούδια
Ενημερώνονται οι γονείς της Ελένης, ότι εκείνοι ήταν οι ιδανικοί δότες. Αμφότεροι δεν δίστασαν και ξεκίνησαν μία μακρά διαδικασία πολλαπλών εξετάσεων, προκειμένου να γίνει σαφές το ποιος πρέπει να είναι ο τελικός δότης. Η διαδικασία δεν είναι εύκολη. Οι μετρήσεις για την οριστικοποίηση της συμβατότητας είναι απαιτητικές και έχει αποκλειστεί κάθε πιθανότητα λάθους – κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο.
«Πρέπει να δεις πού θα το χωρίσεις, πώς είναι ανατομικά: τι μένει δεξιά, τι αριστερά, να μην κινδυνεύσει κανείς», λέει ο καθηγητής, συμπληρώνοντας: «Επρεπε να διασφαλιστεί ότι ούτε ο δότης θα κινδυνεύσει με ηπατική ανεπάρκεια, αλλά ούτε και ο λήπτης. Πρέπει εξαρχής να γίνουν σαφείς οι ανατομικές ανωμαλίες, «γιατί το συκώτι βρίθει ανατομικών παραλλαγών. Το 40% των ανθρώπων έχουν άλλη ανατομία από αυτή που ξέρουμε από το βιβλίο της ανατομίας».
Ρωτάω για το τι διημείφθη στην οικία Αϊλαμάκη. Η Ελένη βλέπει τους γονείς της να υποβάλλονται σε σειρά εξετάσεων, αλλά ακόμα δεν γνωρίζει τι μέλλει γενέσθαι.
Στην αρχή της είπαν ότι κάνουν check up – δεν ήθελαν να την αγχώσουν και έτσι ενημερωνόταν αργά, σταγόνα σταγόνα. Την ανακοίνωση της μεταμόσχευσης την έκανε –κατόπιν δικής του επιθυμίας– ο ηπατολόγος Δημήτρης Σαμωνάκης, ο αρχικός γιατρός της Ελένης στην Κρήτη. Ο ίδιος, εκτός από εξαίρετος γιατρός, είναι και ποιητής και έτσι με ένα λεκτικό κέντημα, χρησιμοποιώντας σειρά μεταφορών, δίνει στην Ελένη να καταλάβει ότι πρέπει να γίνει μεταμόσχευση ήπατος.
«Το είχα ψιλοκαταλάβει. Μου μίλησε η μαμά μου, είπε ότι θα πάμε στον γιατρό: Είχε έναν τρόπο να με προσεγγίσει, να μου το πει πιο ψύχραιμα, πιο ήρεμα, να το καταλάβω, να το δεχτώ», σημειώνει η Ελένη και περιγράφει χαμογελώντας τις παρομοιώσεις του ποιητή-γιατρού, για κάποια λουλούδια που μαραίνονται, που δεν μπορούν να επιβιώσουν.
Τη ρωτάω για το ποια ήταν η αντίδρασή της. «Εμπιστευόμουν τους γιατρούς, τους είπα να προχωρήσουμε», λέει με βεβαιότητα.
Εν τω μεταξύ, η οικογένεια Αϊλαμάκη –διαισθητικά– εκτιμούσε ότι η μητέρα θα είναι η δότης. Ενα απόγευμα του Δεκεμβρίου, η θεία της Ελένης ενημερώνεται ότι ο Σπύρος Αϊλαμάκης είναι ο ιδανικός. «Εσύ θα είσαι· μήπως έχεις τίποτα να καλύτερο να κάνεις εκείνη την ημέρα;» τον ρωτάει χιουμοριστικά.
Ο Σπύρος είναι ένας άνθρωπος που δεν λέει πολλά. Μολονότι οι γιατροί, οι ενέσεις και τα νοσοκομεία δεν είναι το καλύτερό του, δεν φοβήθηκε. Απάντησε καταφατικά και με ψύχραιμη φωνή – σαν να μην πρόκειται για κάτι μεγάλο, αλλά σύνηθες.
Ρωτάω τη θεία για το πώς νιώθει τώρα, 3 εβδομάδες μετά τη μεταμόσχευση: «Είναι πιο χαρούμενος από ποτέ, η Ελένη είναι η αδυναμία του».
Η γενναιότητα της Ελένης
Δράττομαι της ευκαιρίας και κάνω την ίδια ερώτηση στον δρα Σωτηρόπουλο: «Την είχατε δει σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Τώρα έχουμε μαζί μας ένα χαμογελαστό κορίτσι, πώς το βιώνετε;». «Είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση που μπορεί να πάρει κάποιος, οποιοσδήποτε άνθρωπος και πόσο μάλλον ένας γιατρός που έχει συμβάλει σε αυτό. Αλλά από την άλλη πρέπει να πούμε ότι και η ψυχολογία της Ελένης ήταν πάρα πολύ θετική από την πρώτη στιγμή. Δηλαδή με μεγάλη γενναιότητα και με αισιοδοξία αντιμετώπισε το πρόβλημα σε όλα τα βήματά του. Αυτό μας βοήθησε, μας έδινε το κουράγιο και την κατάλληλη ύλη για να προχωρήσουμε. Είναι πολύ σημαντικό να είναι και θετικός ο ασθενής, γιατί εμείς θα κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε, αλλά η ψυχολογία είναι μεγάλη υπόθεση».
Η Ελένη χαμογελά. Μπαίνω στον πειρασμό να τη ρωτήσω: Ενιωσες ποτέ την ανάγκη να διαμαρτυρηθείς, να γκρινιάξεις; Σκέφτηκες ποτέ το «γιατί σε μένα;».
Η απάντησή της άμεση, κατηγορηματική: «Οχι… Δεν το είπα γιατί πάντα άκουγα τους γιατρούς μου». Η θεία της παρεμβαίνει στην κουβέντα και τονίζει: «Το κορίτσι είχε κρατήσει μια στάση ψύχραιμη, έτσι κάναμε κι εμείς. Χάρη σε αυτό το παιδί, που μας έκανε αστεία, το πήραμε λίγο αστειευόμενοι».
Κατόπιν, τα πάντα μπαίνουν σε επιταχυντή. Ενώ οι ημέρες πλησιάζουν, η Ελένη παραμένει ψύχραιμη. «Τι σε έκανε να νιώθεις τόσο ήρεμη;». «Ο γιατρός. Η παρουσία του και μόνο. Τα λόγια. Η εμπιστοσύνη». Αναφέρεται στον δρα Σωτηρόπουλο: «Ηταν τόσο σίγουρος, άρα δεν είχα καν δεύτερη σκέψη».
Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, μαθαίνουν ότι η ιστορική μεταμόσχευση θα γίνει στις 2 Ιανουαρίου.
«Πού αλλάξατε χρόνο;». «Στην Κρήτη, στο σπίτι της θείας μου». Μία ωραία γιορτή, με ελάχιστους καλεσμένους γιατί ο δρ Σωτηρόπουλος είχε δώσει σαφείς εντολές: Προσοχή στον Covid.
Ο Σπύρος κερδίζει το φλουρί, η Ελένη κάνει πλάκα με τον 27χρονο ξάδελφό της, ότι θα πάνε σε μπαρ, η ατμόσφαιρα είναι όμορφη. «Οταν άλλαξε ο χρόνος, τι ευχήθηκες;». «Να πάνε όλα καλά».
Αφού επιστρέφουν στο σπίτι τους, κοντά στο αεροδρόμιο της Αλικαρνασσού, η Ελένη λαγοκοιμάται για καμία ώρα – στις 6 το πρωί παίρνουν την πρώτη πτήση με προορισμό την Αθήνα. Επόμενη στάση: Λαϊκό Νοσοκομείο.
Η ιστορική μεταμόσχευση
Προσπαθώ να μπω στο μυαλό της Ελένης, να διερευνήσω τις σκέψεις της λίγο πριν το χειρουργείο. Δηλώνει ότι ήταν χαλαρή. Πατέρας και κόρη θα μοιραστούν ξεχωριστά δωμάτια, ώστε να μη μεταφέρει ο ένας άγχος στον άλλο.
Το πρωί της 2ας Ιανουαρίου αρχίζει το πρώτο χειρουργείο. Ο Σπύρος κατεβαίνει και αναλαμβάνει μία από τις τρεις ομάδες χειρουργών, αναισθησιολόγων, κ.λπ., που έχουν σχηματιστεί. Αφαιρούν το τμήμα από το ήπαρ που θα δοθεί στην Ελένη.
Ενώ αφηγείται, ζητώ από τον καθηγητή να μας δείξει το μέγεθος – φτιάχνει το σχήμα με τα δύο του χέρια, είναι αρκετά μεγάλο.
Η δεύτερη ομάδα αποθηκεύει με ασφάλεια (σε πάγο) το ήπαρ. Στο μεσοδιάστημα, ο δρ Σωτηρόπουλος δίνει την εντολή: «Κατεβάστε την Ελένη και προετοιμάστε την. Τη βάζουν σε άλλο δωμάτιο. Εκεί αναλαμβάνει τρίτη ομάδα, πάντα με επικεφαλής τον καθηγητή Σωτηρόπουλο, ο οποίος είναι διαρκώς παρών εκτελώντας «το πιο δύσκολο χειρουργείο της ζωής» του. Ολη η διαδικασία διήρκεσε περίπου 10 ώρες. Στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία.
«Προτού σου κάνουν την αναισθησία, έχεις συνειδητοποιήσει ότι είναι ζήτημα ζωής και θανάτου; Οτι σου χαρίζεται μια νέα ζωή;». «Ναι, ναι, το ήξερα…», λέει με γενναιότητα, υπογραμμίζοντας τη βεβαιότητά της ότι όλα θα κυλήσουν καλά.
Απ’ έξω από το χειρουργείο περιμένουν η μητέρα και η θεία – όταν ενημερώνονται (μετά την παρέλευση των πρώτων 8 ωρών) ότι όλα πηγαίνουν κατ’ ευχήν, βγάζουν μια ανακουφιστική εκπνοή και αγκαλιάζονται.
Το πρώτο βράδυ, η μητέρα βλέπει την Ελένη στο δωμάτιό της. Η 23χρονη λέει ένα χιουμοριστικό «bye!..», έναν συνήθη χαιρετισμό της, όταν φεύγει από το σπίτι για να βγει με την παρέα της. Η ίδια δεν το θυμάται τώρα και γελάει. «Οντως της είπα έτσι;».
Οσο παρέμεναν τα βράδια στο νοσοκομείο –σε ξέχωρα δωμάτια– η Ελένη άκουγε τις παντόφλες του πατέρα της, όταν περπατούσε στον διάδρομο – η εικόνα και ο ήχος της έμεινε. Οταν συζητούσαν, η Ελένη μες στη χαρά του έκανε πλάκα: «Μου χάρισες μια δεύτερη ζωή. Δεν πιστεύω να μου ζητάς λύτρα για το συκώτι σου;».
Ο δρ Σωτηρόπουλος έχει πάει με όλη την ομάδα του σε ένα κρητικό εστιατόριο δίπλα στο νοσοκομείο – τρώνε τοπικά εδέσματα, μιλάνε για το χειρουργείο, είναι χαρούμενοι. Εχουν γράψει ιστορία.
Το τέλος του ταξιδιού
Απέναντί μου έχω ένα κορίτσι που δείχνει μια χαρά. Αν δεν γνωρίζεις την ιστορία της, δεν πάει ο νους σου. Ενώ αποχωρούμε από το ιατρείο, κάνει πλάκα στον γιατρό: «Πάντα θα λέω ότι ήμουν η πρώτη!».
Ο δρ Σωτηρόπουλος –ένας άνθρωπος εξαιρετικά σοβαρός, επιστήμονας πρώτης γραμμής– λάμπει από χαρά. Του ζητώ έναν επίλογο: «Εύχομαι στην Ελένη υγεία, καλή τύχη και κάθε καλό στη ζωή της. Στους γονείς της να είναι υγιείς και να τη χαίρονται και τους ευχαριστώ θερμά για τη μεγαλειώδη πράξη τους και την εμπιστοσύνη που έδειξαν στο πρόσωπό μου».
Η θεία Ελένη Αϊλαμάκη συμπληρώνει από την πλευρά της: «Ευχαριστούμε μέσα από την καρδιά μας τον γιατρό Σωτηρόπουλο. Να είναι ευλογημένος, σε μια όμορφη οικογένεια και να χαίρεται την επιστημονική του απόδοση».
Η 23χρονη Ελένη επιστρέφει στην Κρήτη να συνεχίσει τη ζωή της: Θα ολοκληρώσει τις σπουδές της, θα εργαστεί, θα κάνει τη δική της οικογένεια. Ενώ μιλούσαμε όμως, το βασικό ζητούμενό της παρέμενε ένα: Να γυρίσει στο σπίτι. Σαν τον Οδυσσέα που βλέπει το τέλος της περιπέτειας και φτάνει στην Ιθάκη.