Ως επικεφαλής ενός ομίλου με ισχυρή παρουσία στον τομέα της παροχής ελεγκτικών, φορολογικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών, ο διευθύνων σύμβουλος της Grant Thornton International κ. Εντουαρντ Νασμπάουμ, μιλάει στην «Κ» για την Ελλάδα της κρίσης και τα προβλήματα των επιχειρήσεων. Με αύξηση των εργασιών της κατά 89% από το 2008 έως και σήμερα, η Grant Thornton στην Ελλάδα διεκδικεί τον τίτλο της μιας από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες εταιρείες με βαθιά γνώση των προβλημάτων της εγχώριας αγοράς.
– Η Ελλάδα αντιμετωπίζει την 8η χρονιά ύφεσης. Τι πιστεύετε ότι φταίει;
– Το «κλειδί» για την Ελλάδα είναι η εξισορρόπηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας με την ανάπτυξη. Είναι πλέον σαφές ότι τα μέτρα λιτότητας που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έδωσαν προτεραιότητα στη δημοσιονομική πειθαρχία, υποτιμώντας τον παράγοντα ανάπτυξη και αυτό αποδείχθηκε εις βάρος της ελληνικής οικονομίας.
– Η Ελλάδα βρίσκεται στην 81η θέση στην παγκόσμια κατάταξη ανταγωνιστικότητας. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να καλυφθεί αυτό το χάσμα; Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί να προσελκύσει επενδύσεις;
– Η κυβέρνηση επανεξελέγη έχοντας ήδη υπογράψει το πακέτο διάσωσης, αλλά για να ξεκινήσει η διαδικασία και να εξασφαλιστούν τα αναγκαία χρηματικά ποσά για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα, πρέπει να υιοθετήσει μια σειρά από μεταρρυθμίσεις πριν από τη λήξη της πρώτης αξιολόγησης του πακέτου βοηθείας, τον Νοέμβριο. Ανεξάρτητα, όμως, από τις δημοσιονομικές και τις διαρθρωτικές προσαρμογές, πιστεύω ότι ένα σημαντικό μέρος των πρωτοβουλιών που η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να αναλάβει αφορά στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης έτσι ώστε να εμπεδωθεί κλίμα σταθερότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας International Business Report (IBR) που πραγματοποιεί κάθε τρίμηνο η Grant Thornton δείχνουν ότι η εμπιστοσύνη προς την Ελλάδα, τόσο της Ευρωζώνης όσο και της παγκόσμιας κοινότητας, έχει πέσει αισθητά. Η αισιοδοξία της Ευρωζώνης έχει σημειώσει πτώση 19 μονάδων κατά τη διάρκεια του τριμήνου και υπολογίζεται στο 33%, ενώ η παγκόσμια εμπιστοσύνη έπεσε 7 μονάδες και πλέον βρίσκεται στο 38%.
– Κατά πόσον η υπογραφή της συμφωνίας με τους εταίρους και η ύπαρξη νέας κυβέρνησης είναι ικανές συνθήκες για να αναστρέψουν αυτό το κλίμα;
– Οι πρόσφατες εκλογές που έδωσαν μια καινούργια εντολή οδήγησαν τα 10ετή ελληνικά ομόλογα –ένα σημαντικό δείκτη κινδύνου αθέτησης ενός κράτους– σε πτώση της τάξεως του 8%, το χαμηλότερο ποσοστό για το 2015. Το γεγονός αυτό αντανακλά την πεποίθηση των επενδυτών ότι η πολιτική συνέχεια θα διευκολύνει την εφαρμογή του τρίτου προγράμματος διάσωσης της χώρας. Κατά τη γνώμη μου, ωστόσο, δεν είναι μόνον η απώλεια εμπιστοσύνης από το εξωτερικό που έχει μειωθεί σημαντικά. Αυτό που είναι επίσης ανησυχητικό είναι η επιχειρηματική αισιοδοξία στην Ελλάδα, η οποία έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου του έτους. Οι συνεντεύξεις που έγιναν στις αρχές του Σεπτεμβρίου, πριν δηλαδή από την ανακήρυξη της νέας κυβέρνησης, αποκαλύπτουν μια πτώση της αισιοδοξίας για την οικονομία από -38% το δεύτερο τρίμηνο σε -60% στο τρίτο τρίμηνο. Το αποτέλεσμα αυτό ξεπέρασε το προηγούμενο χαμηλό του δεύτερου τρίμηνου του 2012, το οποίο ήταν -58%. Η οικονομική αβεβαιότητα είναι ο κύριος περιορισμός που πνίγει την ελληνική επιχειρηματική ανάπτυξη.
– Τα στοιχεία παρ’ όλα αυτά δείχνουν ότι η οικονομία άντεξε σε αυτήν την ασυνήθιστα μεγάλη πίεση των τελευταίων μηνών.
– Είναι αλήθεια ότι η θετική οικονομική ανάπτυξη που σημειώθηκε στο δεύτερο τρίμηνο του έτους ήταν απρόσμενη και το φαινόμενο της αυξημένης αβεβαιότητας πιθανώς να έχει ξεθυμάνει ώς ένα βαθμό, μετά τις εκλογές. Παρ’ όλα αυτά, η Economist Intelligence Unit (EIU) αναμένει πως η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 3% μέσα στο 2015, με τους ελέγχους των κινήσεων κεφαλαίων να παραμένουν ενεργοί για κάποιο καιρό ακόμα. Στοιχείο που δεν επιτρέπει εφησυχασμό είναι το γεγονός ότι δεν έχει αποσαφηνιστεί το πώς θα εφαρμοστούν οι μεταρρυθμίσεις που απαιτήθηκαν από τους πιστωτές της Ελλάδας. Ετσι, σχεδόν εννέα στις δέκα ελληνικές επιχειρήσεις αναφέρουν την οικονομική αβεβαιότητα ως βασικό περιορισμό στην ανάπτυξη (86%), περισσότερο από τον διπλάσιο μέσο όρο στην Ευρωζώνη (37%). Για τους επιχειρηματίες, η αβεβαιότητα αυξάνει τους κινδύνους και κατά συνέπεια μειώνει την ικανότητα και την επιθυμία τους να λάβουν τολμηρές και μακροχρόνιες αποφάσεις, στοχεύοντας στην ανάπτυξη, που θα μπορούσαν να μεταφραστούν σε αύξηση του εργατικού δυναμικού ή στην προώθηση ενός νέου προϊόντος ή υπηρεσίας στην αγορά.
Το υψηλό χρέος
– Κατά πόσον το υψηλό χρέος συνιστά τροχοπέδη στην ανάπτυξη μιας χώρας;
– Εξαρτάται. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αρκετά υψηλά επίπεδα χρέους, αλλά η οικονομία αναπτύσσεται και ευδοκιμεί. Στη Γαλλία η κατάσταση είναι κάπως αντίστροφη. Καταλαβαίνουμε ότι το χρέος δεν είναι από μόνο του κακό πράγμα. Το κλειδί είναι η ανάπτυξη. Υψηλό χρέος και χαμηλή ανάπτυξη είναι ένας επικίνδυνος συνδυασμός. Το ελληνικό χρέος αναμένεται να ξεκινήσει αργά την καθοδική του πορεία κατά τα επόμενα χρόνια, με δεδομένο πάντα ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω πολιτική αστάθεια. Το 2014, το καθαρό κρατικό χρέος υπολογίστηκε στο 174% του ΑΕΠ και προβλέπεται να συρρικνωθεί κατά 122% μέχρι το 2020. Το ποσοστό αυτό παραμένει επικίνδυνα υψηλό, αλλά συγκρίσιμο με τα αντίστοιχα επίπεδα Πορτογαλίας και Ιταλίας.
Η αβεβαιότητα μειώνει τη διάθεση για ανάληψη κινδύνων από τις εταιρείες
– Κατά πόσον η κερδοφορία των επιχειρήσεων έχει αποκατασταθεί έτσι ώστε να σηματοδοτήσει την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας;
– Οι επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο βρίσκονται αντιμέτωπες με παράγοντες μεγάλης αβεβαιότητας – η επιβράδυνση στην Κίνα και στο παγκόσμιο εμπόριο, η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, μια πιθανή αύξηση των επιτοκίων στις ΗΠΑ και αναιμική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη. Το πρόβλημα με την αβεβαιότητα είναι ότι μειώνει τη διάθεση για ανάληψη κινδύνων. Οι ηγέτες των επιχειρήσεων προβληματίζονται για το αν είναι η κατάλληλη στιγμή να προσλάβουν ένα επιπλέον άτομο, να πραγματοποιήσουν μια εξαγορά ή να προωθήσουν ένα προϊόν. Ο παγκόσμιος δείκτης αισιοδοξίας των επιχειρήσεών μας έπεσε απότομα στο τρίτο τρίμηνο στη βάση αυτών των ανησυχιών και αυτό είναι κάτι που μας απασχολεί.
– Πόσο ευάλωτη είναι η παγκόσμια οικονομία από μια ενδεχόμενη επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας;
– Η Κίνα είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και σε έναν ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η επιβράδυνση θα έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις. Αυτό που γνωρίζουμε από την πιο πρόσφατη έρευνα IBR είναι ότι οι οικονομίες που έχουν μεγάλο όγκο εμπορίου με την Κίνα –ιδίως όσον αφορά τις πρώτες ύλες, όπως η Αυστραλία, η Βραζιλία, η Ινδονησία, ακόμα και η Γερμανία και η Ιαπωνία– υποφέρουν. Με αυτό το δεδομένο και παρά τις τεράστιες διακυμάνσεις που έχουμε δει σε κινεζικά χρηματιστήρια, νομίζω ότι η μετάβαση γίνεται με τον σωστό χειρισμό. Η αλλαγή από ένα επενδυτικό μοντέλο υψηλής εξαγωγικής οικονομίας σε ένα πιο βιώσιμο καταναλωτικό μοντέλο ποτέ δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
– Πού αποδίδετε τα αυξημένα φαινόμενα χειραγώγησης των αγορών που αποκαλύπτονται και τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να περιοριστούν;
– Πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Στην περίπτωση των επιτοκίων στη διατραπεζική αγορά, οι πέντε τράπεζες υποχρεώθηκαν σε πρόστιμα 9 δισ. δολαρίων με παράλληλη τριετή επιτήρηση. Το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ διατηρεί το δικαίωμα να ασκήσει δίωξη στελεχών στις τράπεζες για την παράνομη δραστηριότητα και νομίζω ότι η βιομηχανία πήρε το μήνυμα ότι αν συμμετέχει σε τέτοιου είδους δραστηριότητες, θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες. Οσον αφορά στα εμπορεύματα, η Ε.Ε. τον περασμένο μήνα δημοσίευσε ένα νέο δημοσιονομικό κανονισμό για τις αγορές εμπορευμάτων. Οι νέοι κανόνες πρέπει να εγκριθούν από το Κοινοβούλιο, αλλά έχουν ήδη προκαλέσει επικρίσεις από τις κυβερνήσεις και τους συμμετέχοντες στην αγορά, που φοβούνται ότι οι αλλαγές θα μπορούσαν να αυξήσουν το κόστος, επηρεάζοντας κυρίως τις αεροπορικές εταιρείες και τις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας. Αρα η πρόκληση είναι να βρούμε τη σωστή ισορροπία. Απαιτείται επαρκής εποπτεία, χωρίς να οδηγηθούμε σε υπερρύθμιση, που θα σκοτώσει την ανάπτυξη.