Ο Βασίλι Στεπανένκο είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση ανθρώπου για τουλάχιστον δύο λόγους: Πρώτον, επειδή μετέφρασε τον «Ερωτόκριτο» και δεύτερον, επειδή τον μετέφρασε στα ουκρανικά.
Είναι ένας από τους καλύτερους Ουκρανούς μεταφραστές ελληνικής γλώσσας, έχει μεταφράσει έργα σημαντικών λογοτεχνών όπως οι Καζαντζάκης και Ρίτσος, ποιητής και ο ίδιος. Θεωρεί ότι το σημαντικότερο έργο που έχει προσφέρει είναι εκείνο που βρίσκεται στα ράφια της παιδικής λογοτεχνίας.
Οι γλώσσες στις οποίες έχει μεταφραστεί ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου, ακόμη και οι μη ολοκληρωμένες μεταφράσεις του, μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού, παρά το γεγονός ότι το έργο συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Ο λόγος για την έλλειψη ενδιαφέροντος από τους μεταφραστές είναι απλός: Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δύσκολο λογοτεχνικό έργο. Αποτελείται από 10 χιλιάδες στίχους, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με ρίμα, γραμμένο σε παλιά κρητική διάλεκτο. Αυτό σημαίνει ότι για τη μετάφρασή του απαιτείται τεράστιος κόπος, χρόνια δουλειάς, ποιητική φλέβα, περίσσευμα αγάπης και μια δόση τρέλας.
H πλειονότητα των Ουκρανών έχουν τη ρωσική ως δεύτερη γλώσσα. Ενας Ουκρανός μεταφραστής θα προτιμούσε ενδεχομένως να μεταφράσει ένα τέτοιο έργο στα ρωσικά για να απευθυνθεί σε ένα πολύ μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό. Η δουλειά του θα γινόταν περισσότερο γνωστή και θα έβγαζε περισσότερα χρήματα. Ο Στεπανένκο, λοιπόν, μετέφρασε τον «Ερωτόκριτο» στα ουκρανικά, χρήματα δεν έβγαλε καθόλου, ίσως έβαλε και από την τσέπη του.
Μια υπέροχη σύντομη έκδοση του «Ερωτόκριτου» (5.000 στίχοι) κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες στην Ουκρανία από τις εκδόσεις Βεσέλκα, ενώ ο μεταφραστής ολοκληρώνει την πλήρη «ακαδημαϊκή» έκδοση του βιβλίου.
Παράλληλα, ξεκίνησε τη μετάφραση του Διγενή Ακρίτα. «Ακόμη και αν δεν γίνω ο ίδιος σπουδαίος ποιητής της Ουκρανίας, θα προσθέσω αυτά τα σπουδαία έργα στη λογοτεχνία της χώρας μου», λέει ο ίδιος. Η «Κ» συνάντησε τον Βασίλι Στεπανένκο στο Κίεβο για να μάθει περισσότερα.
– Πώς μπήκε ο «Ερωτόκριτος» στη ζωή σας;
– Το 1972 έπιασα πρώτη φορά τη μετάφραση του «Ερωτόκριτου», έκτοτε την έπιανα κάθε χρόνο, μετέφραζα λίγο και την άφηνα. Δεν έφθαναν οι δυνάμεις μου να τον καταλάβω, να κάνω μια μετάφραση σε τόσο απλή γλώσσα, που να διαβάζεται σαν παραμύθι. Για να μεταφράσεις ένα τέτοιο έργο χρειάζεσαι πείρα στη μετάφραση και χρόνο. Το ανέβαλλα, ο χρόνος περνούσε. Εκανα τις άλλες μεταφράσεις μου και ασκούσα καθήκοντα διευθυντή των παιδικών εκδόσεων Βεσέλκα. Ωστόσο, η καρδιά μου ήταν στον «Ερωτόκριτο». Καταλάβαινα ότι ένα τέτοιο ποίημα πρέπει να μεταφράζεται μονορούφι και ότι δεν θα τα κατάφερνα αν δεν άφηνα τη δουλειά μου. Ετσι, ζήτησα να αντικατασταθώ από τη θέση μου στον εκδοτικό οίκο και έφυγα για να μεταφράσω τον «Ερωτόκριτο». Είχα αποφασίσει καιρό πριν ότι αυτό ήταν το μοναδικό έργο που όφειλα να κάνω στη ζωή μου. Ηταν η αποστολή που έδωσα στον εαυτό μου.
– Δύσκολη αποστολή.
– Είχα την τύχη να γνωρίσω σε μια εκδήλωση στην Αθήνα τον Γεράσιμο Νικόλαο Μπουγά, γραμματέα του Ελληνοουκρανικού Επιμελητηρίου. Με προσκάλεσε στο νησί του, την Αίγινα, όπου μπόρεσα να εργαστώ απρόσκοπτα βγάζοντας μεγάλο μέρος της δουλειάς. Πήγα το καλοκαίρι του 2015 και εργάστηκα σαν καταραμένος επί ένα μήνα, έκανα σχεδόν 2.000 στίχους. Εκεί κατάλαβα ότι το κείμενο θα βγει. Για να ολοκληρωθεί εργάστηκα συνεχόμενα επί δύο χρόνια, με κατά μέσον όρο 10 ώρες την ημέρα. Αλλες φορές έρρεε από μέσα μου. Αλλες φορές έσπαγα το κεφάλι μου με τις μέρες πάνω από έναν στίχο. Μεγάλη δυσκολία ο δεκαπεντασύλλαβος, στη μετάφραση οι συλλαβές έβγαιναν λιγότερες επειδή έφευγαν τα άρθρα, έπρεπε να αντικατασταθούν με λέξεις ταιριαστές και συνάμα λέξεις που να μην αλλοιώνουν το αρχικό κείμενο. Ο κάθε στίχος έχει μια σοφία μέσα του που δεν έπρεπε να χαθεί, έναν σπόρο.
– Τι είναι ο σπόρος;
– Κάποια στιγμή στην πορεία μου κατάλαβα ότι ήθελα να ασχοληθώ με την παιδική λογοτεχνία. Ξεκίνησα την αναζήτηση παιδικών παραμυθιών της Ελλάδας και έπεσα πάνω στις ακαδημαϊκές εκδόσεις «Τα παραμύθια του λαού μας». Από αυτά γεννήθηκαν τα «Ελληνικά λαϊκά παραμύθια». Επί δέκα χρόνια είχα ασχοληθεί με τη μετάφραση της ελληνικής μυθολογίας. Εβγαλα συνολικά επτά βιβλία «Μύθοι και Θρύλοι της Αρχαίας Ελλάδας», τα οποία πέρυσι τα έκανα τόμο. Αυτή η σειρά, μάλιστα, είχε τεράστια επιτυχία. Αυτές οι μεταφράσεις είχαν έναν στόχο: να βοηθήσουν στο να χτιστούν τα θεμέλια. Γιατί από αυτό ξεκινάει ένας λαός. Τα θεμέλια ενός λαού είναι τα παιδικά μυαλά, τα οποία διαμορφώνονται από τα παραμύθια. Αυτός είναι ο σπόρος.