Επειτα από 453 συνεδριάσεις και πεντέμισι χρόνια από την πρώτη δικάσιμο, το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων θα ανακοινώσει στις 7 Οκτωβρίου την ετυμηγορία για την υπόθεση της Χρυσής Αυγής. Η «Κ» παρουσιάζει έναν απολογισμό όσων έγιναν μέσα στην αίθουσα, αλλά και έξω από αυτή, στη σκιά της δίκης και των αποκαλύψεων.
Ηταν μια πρωτόγνωρη στα ελληνικά νομικά χρονικά διαδικασία. Οχι μόνο λόγω του πολιτικού της βάρους, αλλά κυρίως εξαιτίας του όγκου της δικογραφίας και του μεγάλου αριθμού των εμπλεκομένων. Οι κατηγορούμενοι είναι 68, αντί για τους 69 του παραπεμπτικού βουλεύματος καθώς ένας απεβίωσε προτού ξεκινήσει η δίκη. Η έδρα θα κρίνει εάν η Χρυσή Αυγή αποτελεί εγκληματική οργάνωση, ενώ παράλληλα συνεκδικάζονται τρεις υποθέσεις: η δολοφονία του Παύλου Φύσσα και οι απόπειρες ανθρωποκτονίας κατά των Αιγύπτιων αλιεργατών και των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ. Οι μάρτυρες κατηγορίας έφτασαν τους 130, ενώ στο υλικό που εξετάστηκε περιλαμβάνονται βίντεο από κάμερες ασφαλείας, ομιλίες και κείμενα χρυσαυγιτών, εκατοντάδες SMS και αλληλουχίες τηλεφωνικών κλήσεων. Μεταξύ αυτών των ντοκουμέντων βρίσκονται και εκείνα που δείχνουν τις συντονισμένες κινήσεις των χρυσαυγιτών τη βραδιά της δολοφονίας Φύσσα.
Η συνέντευξη που είχε δώσει στην «Κ» το 2015 ο κατηγορούμενος Γιώργος Δήμου, ο οποίος είχε μιλήσει για τις απειλές που δέχτηκε από την οργάνωση μετά τη δολοφονία Φύσσα για να μη διαλυθεί η τοπική της Νίκαιας.
Στις 20 Απριλίου 2015, όταν ξεκίνησε η δίκη στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα των φυλακών Κορυδαλλού, υπήρχαν ακόμη σοβαρές εκκρεμότητες. Οι δικαστές δεν ήταν αποκλειστικής απασχόλησης και έπρεπε να αναλαμβάνουν και άλλες υποθέσεις. Χωροταξικά ζητήματα δεν επέτρεπαν πιο πυκνές συνεδριάσεις. Σταδιακά, όταν ξεπεράστηκαν αυτά και άλλα εμπόδια, η δίκη κινήθηκε με πιο γοργούς ρυθμούς.
Η μητέρα του Παύλου Φύσσα, Μάγδα, ήταν σταθερά παρούσα σε κάθε συνεδρίαση, ακόμη κι όταν οι περισσότερες καρέκλες του ακροατηρίου ήταν άδειες. «Δεν είμαι εκεί γιατί έχω αντοχές, αλλά γιατί πρέπει. Το χρωστάω στον Παύλο. Νιώθω ότι είναι και εκείνος εκεί και τους αντιμετωπίζει. Αυτή η δίκη όμως δεν αφορά μόνο εμένα, μας αφορά όλους, όλη την Ελλάδα», είχε δηλώσει σε συνέντευξή της στην «Κ» το 2017.
Κόντρες και αντιφάσεις
Η σταδιακή φθορά και οι έριδες στις τάξεις της Χρυσής Αυγής φάνηκαν μέσα στη δικαστική αίθουσα, αλλά και έξω από αυτήν. Ηδη από τον Δεκέμβριο του 2015 ο Νίκος Μιχαλολιάκος επιβεβαίωσε με ανακοίνωσή του τα εσωκομματικά προβλήματα στη Χρυσή Αυγή μιλώντας για «πέμπτη φάλαγγα ψιθυριστών».
Ακολούθησαν, με αφετηρία τον Μάρτιο του 2017, διαδοχικές ανεξαρτητοποιήσεις υπόδικων βουλευτών από την κοινοβουλευτική ομάδα της Χρυσής Αυγής. Η αρχή έγινε με τον Δημήτρη Κουκούτση και τη σκυτάλη πήρε ο Νίκος Μίχος. Την επόμενη χρονιά συνεχίστηκε το κύμα των αποσχίσεων και της ένταξης πρώην τοπικών στελεχών σε νεοσυσταθέντα ακροδεξιά κόμματα. Το ντόμινο των αποχωρήσεων ολοκληρώθηκε μετά την αποτυχία της οργάνωσης να εισέλθει στη Βουλή στις εκλογές του 2019. Οι πρώην βουλευτές και κατηγορούμενοι Παναγιώτης Ηλιόπουλος, Γιώργος Γερμενής, Νίκος Κούζηλος και Γιάννης Λαγός δήλωσαν ότι δεν ανήκουν πλέον στη Χρυσή Αυγή. Τον Μάιο του 2020 αντίστοιχο δρόμο ακολούθησε και ο υπόδικος Ηλίας Κασιδιάρης, προχωρώντας στην ίδρυση νέου κόμματος.
Εως ένα βαθμό αυτή η διάσπαση φάνηκε και σε κάποιες από τις απολογίες πρωτοκλασάτων στελεχών της Χρυσής Αυγής. Οι βασικές αντιφάσεις παρατηρήθηκαν σχετικά με το τι συνέβη στην τοπική οργάνωση της Νίκαιας μετά τη δολοφονία του Φύσσα. Ο Μίχος είπε ότι έπρεπε να υπάρξουν διαγραφές, ενώ το ίδιο υποστήριξε ότι είχε ζητήσει και μετά την επίθεση χρυσαυγιτών κατά των Αιγύπτιων αλιεργατών στο Πέραμα. Για το ίδιο ζήτημα ο Λαγός ανέφερε ότι τα γραφεία στη Νίκαια έκλεισαν για λόγους ασφαλείας και όχι για τον πειθαρχικό έλεγχο εμπλεκόμενων μελών. Ωστόσο, ο Ηλίας Παναγιώταρος είχε υποστηρίξει πως με απόφαση Μιχαλολιάκου και «συνοπτικές» διαδικασίες μπήκε λουκέτο στην τοπική της Νίκαιας και επαύθησαν ο επικεφαλής της, Γιώργος Πατέλης, και ο συγκατηγορούμενός του Ιωάννης Καζαντζόγλου.
Η γραμμή της άρνησης
Κοινή γραμμή των κατηγορουμένων στις απολογίες τους ήταν η προσπάθεια αποστασιοποίησής τους από τη ναζιστική ιδεολογία. Αρκετοί απέφυγαν να σχολιάσουν το σχετικό αποδεικτικό υλικό, κείμενα, ομιλίες και σύμβολα (όπως αυτά της Βέρμαχτ και των SS) που τους εμφάνιζαν ως θαυμαστές και νοσταλγούς του Χίτλερ. Αλλοι επανέλαβαν το πάγιο επιχείρημα του νεοναζιστικού μορφώματος: ότι ο χαιρετισμός με το υψωμένο χέρι δεν ήταν ναζιστικός αλλά αρχαιοελληνικός.
Αυτή η στάση δεν ήταν καινούρια. Και κατά την προδικασία οι χρυσαυγίτες είχαν επιμείνει στο ίδιο μοτίβο άγνοιας και άρνησης. «Ουδέποτε άκουσα οτιδήποτε περί ναζισμού και εθνικοσοσιαλισμού», είχε υποστηρίξει το 2013 στους ανακριτές του Πρωτοδικείου Αθηνών ο καθ’ ομολογίαν δολοφόνος του Φύσσα, Γιώργος Ρουπακιάς. Παρότι συμμετείχε σε μαθήματα κατήχησης το καλοκαίρι του ίδιου έτους στη Νέδα, στα οποία νεαρό μέλος της οργάνωσης έλεγε: «Εχουμε την τιμή να πιστεύουμε στο όραμα του εθνοκοινωνισμού (…) δεν μας ενδιαφέρει αν θα πεθάνουμε ή όχι».
«Δεν θα απολογηθώ για την ιδεολογία του κόμματος. Δεν θα σχολιάσω άρθρα που έχουν γραφτεί ως ιστορική κριτική», υποστήριξε απολογούμενος στο δικαστήριο ο Κασιδιάρης αποφεύγοντας να απαντήσει επί της ουσίας. Σε κείμενό του για το οποίο ρωτήθηκε από την έδρα παρουσίαζε τον Χίτλερ ως «αναμορφωτή» και «στρατηγική ιδιοφυΐα». Αντίστοιχα, παρά τα «κειμήλια» του Γ΄ Ράιχ που βρέθηκαν στην οικία του, ο Χρήστος Παππάς ισχυρίστηκε ότι δεν τον εκφράζει πλέον ο εθνικοσοσιαλισμός. Απέδωσε όλο αυτό το υλικό και τα συγγράμματά του στις «ιδεολογικές αναζητήσεις ενός 20χρονου», ακόμη και αν αρκετά από αυτά τα ντοκουμέντα ήταν πολύ πιο πρόσφατα.
Στην Ελλάδα, η ναζιστική ιδεολογία δεν διώκεται ποινικά. Ωστόσο, σύμφωνα και με όσα υποστήριξαν κατά τη δίκη παράγοντες της πολιτικής αγωγής, πρόθεση του δικαστηρίου ήταν να εξετάσει κατά πόσον η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία και ρητορική λειτούργησαν ως κίνητρο τέλεσης εγκληματικών ενεργειών.