Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν ήταν 48 ετών όταν έγινε πρόεδρος της Γαλλίας στις 20 Μαΐου 1974. Ηταν ο νεότερος πρόεδρος της Ε΄ Γαλλικής Δημοκρατίας μέχρι που ο Μακρόν έγινε πρόεδρος το 2017, ετών 39. Ο Ντ’ Εστέν εξελέγη βουλευτής το 1956 και το 1962 ορκίστηκε υπουργός Οικονομικών επί προεδρίας Ντε Γκωλ. Το 1966 καθαιρέθηκε, ίδρυσε δικό του κόμμα και το 1969 τάχθηκε με το «όχι» στο συνταγματικό δημοψήφισμα, παρά το γεγονός ότι ο Ντε Γκωλ είχε δηλώσει ότι θα παραιτηθεί αν επικρατήσει το «όχι», όπως και έγινε. Θεωρήθηκε υπεύθυνος για την πτώση του στρατηγού, αλλά έγινε αμέσως υπουργός Οικονομικών του προέδρου Πομπιντού. Με τον θάνατο του Πομπιντού άνοιξε ο δρόμος για την προεδρία.
Μισό αιώνα πριν ιδρύσει ο Μακρόν το κόμμα «En Marche», ο Ντ’ Εστέν εφηύρε πρώτος την εικόνα ενός προέδρου «Εν Κινήσει». Ηθελε να συμβολίσει ότι η Γαλλία πρέπει επιτέλους να προχωρήσει μπροστά. Οι Γάλλοι είδαν για πρώτη φορά έναν υποψήφιο σε φωτογραφίες στη θάλασσα με μαγιό, στις Αλπεις ενώ έκανε σκι, να παίζει ακορντεόν ή να πηγαίνει στο γήπεδο. Η Μπριζίτ Μπαρντό και ο Αλέν Ντελόν φορούσαν T-shirt με το σύνθημα «Ο Ζισκάρ στο τιμόνι». Στο τελευταίο ντιμπέιτ ο σοσιαλιστής αντίπαλός του, Φρανσουά Μιτεράν τού άσκησε κριτική για το κοινωνικό του πρόγραμμα. «Δεν έχεις μονοπώλιο στην καρδιά», του απάντησε ο Ντ’ Εστέν. Κέρδισε με 50,81%. Η πιο οριακή νίκη στην ιστορία της Ε΄ Δημοκρατίας. Μπήκε στο Ελιζέ με τα πόδια, ενώ πλήθος κόσμου τον επευφημούσε. Η θητεία του σφραγίστηκε από ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των υποδομών. Παράλληλα, θεσμοθέτησε την έκτρωση και το διαζύγιο κοινή συναινέσει, ενώ κατάργησε τη θανατική ποινή που εκτελούνταν ακόμα με τη μέθοδο της γκιλοτίνας. Η δεκαετία του ’70 όμως δεν ήταν «ευγενική» για τους ηγέτες της Δύσης. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 δημιούργησε τις συνθήκες για ύφεση και πληθωρισμό, που έφερε λιτότητα και ανεργία. Το πολιτικό status quo σε όλη τη Δύση, αλλά και στην Ελλάδα, ανατράπηκε στις αρχές του ’80. Ο Ντ’ Εστέν έχασε από τον Μιτεράν το 1981.
Αλλά ας επιστρέψουμε 15 χρόνια πίσω όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έμενε στην ίδια γειτονιά του Παρισιού με τον Ντ’ Εστέν. Κοινοί φίλοι ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή, που δέσποζαν στο Παρίσι της εποχής ως μαικήνες των τεχνών και ιδίως της ζωγραφικής. Μέσα στα χρόνια χτίστηκε φιλία μεταξύ των δύο πολιτικών. Την κρίσιμη νύχτα της κατάρρευσης της χούντας υπό το βάρος του Αττίλα Ι, ο Ντ’ Εστέν πρόσφερε στον Καραμανλή το προεδρικό αεροπλάνο για να φτάσει νωρίτερα στην Αθήνα όταν «κάθε ώρα μετρούσε», όπως έχει πει χαρακτηριστικά ο Πέτρος Μολυβιάτης. Ο συμβολισμός ήταν καταλυτικός. Ο Καραμανλής δεν ερχόταν μόνος. Είχε μαζί του τη Γαλλία. «Πρέπει η Γαλλία να γίνει ο ανάδοχος της Ελλάδας στην Ευρώπη», του ζήτησε ο Καραμανλής ένα χρόνο μετά. Το δέχτηκε και εργάστηκε προσωπικά γι’ αυτό. Ο Καραμανλής επισκεπτόταν συχνά το Παρίσι και συζητούσε με τον Ντ’ Εστέν στο Ελιζέ. Ο Ντ’ Εστέν ήρθε στην κηδεία του Καραμανλή το 1998. Ο Ντ’ Εστέν είχε όραμα για την Ευρώπη και τον κόσμο. Ο ίδιος ίδρυσε το G7 (τότε G5) το 1975 στο Παρίσι. Επεισε τον Γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ να θεσμοθετηθούν οι πρώτες ευρωεκλογές με καθολική ψηφοφορία και να δημιουργηθεί το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (και τα δύο το 1979) που 20 χρόνια μετά οδήγησε στο ευρώ.
Ο Ντ’ Εστέν παντρεύτηκε το 1952 την αριστοκρατικής καταγωγής Αν Εϊμόν Σοβάζ ντε Μπραντ, η οποία σήμερα είναι 87 ετών. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Ασφαλώς, στη Γαλλία ο γάμος δεν είναι εμπόδιο στις συγκινήσεις. Ανάμεσα στα άλλα, επιμένει ακόμα η φήμη για μια φλογερή σχέση του Γάλλου ηγέτη με την πριγκίπισσα Νταϊάνα που εκτυλίχθηκε το 1995. Μόλις κυκλοφόρησε η είδηση ότι η Νταϊάνα σκοτώθηκε το 1997 στο Παρίσι έφτασε στο νοσοκομείο μια ανθοδέσμη. Ηταν από τον Ντ’ Εστέν.
Η Ελλάδα είναι ένα σύμβολο για την Ευρώπη
Η παρακάτω συνέντευξη του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, που αναδημοσιεύει σήμερα η «Κ», δημοσιεύθηκε στις 24 Μαΐου 2009 στο ειδικό ένθετο: «Ελλάδα – Ευρωπαϊκή Ενωση 1979-2009: Τριάντα χρόνια από τη συμφωνία ένταξης». Ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας κατά την περίοδο 1974-1981, στήριξε προσωπικά την προσπάθεια του Κωνσταντίνου Καραμανλή για την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Ελλάδα και ακολούθως τις προσπάθειές του για την ολοκλήρωση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Παρών –ο μόνος αρχηγός κράτους– στην τελετή υπογραφής της συμφωνίας εντάξεως στην Αθήνα, στάθηκε σταθερά φίλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, την οποία είχε παραχωρήσει στον Κωνσταντίνο Καλλέργη, αναφέρεται στις αντιρρήσεις για την ένταξη της Ελλάδας, στη σημασία της προσωπικότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, στη συμβολή της Γαλλίας κατά τη δύσκολη για τη μεταδικτατορική Ελλάδα περίοδο, στο μέλλον της Ευρώπης και στο γιατί η Τουρκία δεν πρέπει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
– Ας γυρίσουμε λίγο στο 1979 και την υπογραφή της προσχώρησης της Ελλάδας στην Ε.Ε. Είχατε έναν ιδιαίτερο ρόλο στην πορεία της Ελλάδας προς την τότε ΕΟΚ.
– Η προσχώρηση της Ελλάδας ήταν ένα μείζον γεγονός της ευρωπαϊκής ιστορίας, λόγω του συμβόλου που είναι η Ελλάδα για την Ευρώπη. Ομως οι διαπραγματεύσεις ήταν αρκετά δύσκολες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε αρνητική στάση και πολλοί από τους εταίρους μας, σε μια εποχή που ήμασταν 9, είχαν μια απροθυμία να δεχθούν την ένταξη της Ελλάδας, και τούτο για τρεις λόγους. Κατ’ αρχάς δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στη σταθερότητα του πολιτικού συστήματος. Η Ελλάδα είχε γνωρίσει πριν από το καθεστώς των συνταγματαρχών μια δημοκρατία που ήταν ελλειμματική, η οποία και οδήγησε εν συνεχεία στη δικτατορία. Υπήρχε έτσι μια δυσπιστία ως προς την ίδια τη σταθερότητα του δημοκρατικού καθεστώτος. Μια δεύτερη αρνητική απάντηση προερχόταν από εκείνους που έλεγαν ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη ανάπτυξης και οικονομικής βοήθειας που η Ευρώπη δεν είχε τα μέσα να παράσχει. Ηταν φυσικά το επιχείρημα των χωρών που συνεισφέρουν τα περισσότερα στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η τρίτη άρνηση ήταν εκείνων που έλεγαν «μα η Ελλάδα δεν έχει κοινά σύνορα με τα κράτη-μέλη και μέχρι τώρα στην Ευρώπη δεν έχουν ενταχθεί παρά χώρες που έχουν μεταξύ τους κοινά σύνορα. Θυμηθείτε εδώ ότι ήμασταν ακόμα στον Ψυχρό Πόλεμο τότε… Αυτά τα επιχειρήματα χρησιμοποιήθηκαν για να καθυστερήσουν οι διαπραγματεύσεις, που πολλοί εταίροι μας δεν επιθυμούσαν να ολοκληρωθούν. Εγώ ασχολήθηκα πολύ ενεργά με αυτή την υπόθεση της ένταξης της Ελλάδας γιατί θεωρούσα ότι ήταν κεφαλαιώδους σημασίας για την Ελλάδα και προτεραιότητα μετά τις περιπέτειες που είχε, με άλλα λόγια τη δικτατορία, να εδραιωθεί στην Ελλάδα η δημοκρατία. Επιπλέον, είχα και προσωπικές σχέσεις με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος με έπειθε, όμως σε κάθε περίπτωση η ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων ήταν πολύ δύσκολη και χρειάσθηκε σημαντική βοήθεια για να φθάσουμε στο τέλος.
– Ο Καραμανλής ήταν αναμφίβολα ο άνθρωπος-κλειδί. Ποιος ήταν όμως ακριβώς ο ρόλος του;
– Ο ρόλος του ήταν απολύτως συγκεκριμένος. Με τον χαρακτήρα του και τη στάση του απαντούσε στις δύο σοβαρότερες ανησυχίες των Ευρωπαίων εταίρων μας. Κατ’ αρχάς είχε αποδείξει την ικανότητά του να επαναφέρει τη δημοκρατία και να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος και είχε απολύτως δημοκρατική στάση σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Το δεύτερο στοιχείο ήταν η εικόνα του ως ικανού διαχειριστή. Σε μια περίοδο στην οποία έπρεπε να δρομολογηθούν διάφοροι οικονομικοί και χρηματοπιστωτικοί μηχανισμοί για να επιταχύνει η Ελλάδα την οικονομική της ανάπτυξη και να αφήσει πίσω της τις δυσκολίες που αντιμετώπισε, έπρεπε να μπορούμε να στηριχθούμε σε έναν καλό διαχειριστή. Διαφορετικά, όπως συμβαίνει σήμερα αλλού στην Ευρώπη, η οικονομική βοήθεια θα διασκορπιζόταν και θα χανόταν… Ετσι, η διπλή εγγύηση του Καραμανλή ήταν οι δημοκρατικές περγαμηνές του και οι διαχειριστικές του ικανότητες. Πάντως, δεν παρενέβαινε απευθείας στις ίδιες τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, παρά μόνον για να προσθέσει το ειδικό πολιτικό βάρος του, απαιτώντας την όσο το δυνατόν ταχύτερη ολοκλήρωσή τους.
– Τον γνωρίζατε από το Παρίσι, έτσι δεν είναι;
– Πράγματι, είχαμε γνωρισθεί όταν ζούσε στο Παρίσι και είχα εκτιμήσει πάρα πολύ τη στάση του. Οι συζητήσεις μας δεν ήταν εύκολες καθώς και τα γαλλικά του δεν ήταν και τόσο καλά, όμως παρ’ όλα αυτά η σχέση μας αναπτύχθηκε και ήταν πολύ στενή. Αλλωστε, όπως ίσως θυμάστε, είχα διευκολύνει την επιστροφή του στην Ελλάδα, θέτοντας στη διάθεσή του το προεδρικό αεροπλάνο τη στιγμή της πτώσης της δικτατορίας. Η Ευρώπη δεν έχει σήμερα τους ηγέτες που της αξίζουν, δεν έχει τις μεγάλες φυσιογνωμίες του παρελθόντος όπως ήταν για παράδειγμα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, που ήταν πραγματικά πολιτικός ευρωπαϊκής εμβέλειας. Σήμερα, πολύ λίγοι στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή είναι άξιοι ενός τέτοιου εγκωμίου.
– Από την υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης, ποια είναι η πιο έντονη ανάμνησή σας;
– Οι καλύτερες αναμνήσεις μου είναι παλαιότερες, πριν από την ίδια την τελετή της υπογραφής, είναι ανάμεσα στην αποκατάσταση της δημοκρατίας και την υπογραφή. Ξέρετε, ήμουν ο πρώτος αρχηγός κράτους που προσεκλήθη να επισκεφθεί την Ελλάδα μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Προσγειωθήκαμε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και μαζί με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή κατευθυνθήκαμε από το αεροδρόμιο προς το κέντρο, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Σε όλο το μήκος της διαδρομής υπήρχε ένα τεράστιο πλήθος, τρεις σειρές από κάθε πλευρά του δρόμου, που χειροκροτούσε την κοινή άφιξή μας. Κάθε φορά που επιστρέφω στην Ελλάδα το θυμάμαι αυτό, ξαναζώ αυτή την απίστευτη υποδοχή που δεν γνώρισα ποτέ ξανά από τότε.
– Ποιες είναι οι σκέψεις σας για την υποψηφιότητα της Τουρκίας;
– Η θέση της Γαλλίας είναι απολύτως σαφής. Οι πολιτικές αρχές και η μεγάλη πλειοψηφία της γαλλικής κοινής γνώμης είναι αντίθετες με την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. για έναν απλό λόγο που δεν περιέχει καμία αίσθηση εχθρότητας προς την Τουρκία παρά μόνο μία διαπίστωση: η Τουρκία δεν είναι ευρωπαϊκή χώρα. Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τα πράγματα. Η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ενωση, αλλά ήταν χώρα-θεμέλιο της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Σήμερα ο κόσμος μας είναι οργανωμένος γύρω από χώρες-ηπείρους, όπως είναι οι ΗΠΑ στη Βόρεια Αμερική, η Κίνα ή η Ινδία. Η Ευρώπη δεν μπορεί να παραμείνει κατακερματισμένη, οφείλει να οργανωθεί και εκείνη, κι αυτό είναι που προσπαθούμε τώρα να επιτύχουμε. Ομως δεν μπορούμε να οργανώνουμε την Ευρώπη και ταυτόχρονα να βγούμε έξω από τα σύνορά της. Είναι αντιφατικό και ουδόλως ρεαλιστικό. Πρέπει λοιπόν να αναπτύξουμε σχέσεις καλής γειτονίας, σχέσεις πολύ καλής γειτονίας με τις μεγάλες γειτονικές μας χώρες, κατά κύριο λόγο την Τουρκία αλλά και τη Ρωσία. Ομως κάθε μία ανήκει στο δικό της «σύμπαν», και εκείνο που οφείλουμε να πράξουμε είναι να έχουμε εξαιρετικές σχέσεις μαζί τους αλλά επικεντρώνοντας τις προσπάθειές μας στο να οργανωθούμε εμείς οι ίδιοι, εμείς οι Ευρωπαίοι της Ευρώπης.
– Επιστρέφοντας στην ένταξη της Ελλάδας. Είναι για εσάς θετικός ο απολογισμός;
– Είναι προφανές ότι ο απολογισμός είναι ιδιαιτέρως θετικός. Φυσικά, όταν περνάμε δυσκολίες, και η Ελλάδα γνωρίζει σήμερα κάποιες δυσκολίες, δεν είναι δύσκολο να ξεχάσουμε τα θετικά. Δεν πρέπει όμως να τα ξεχνάμε, και τούτο σε δύο κυρίως επίπεδα. Κατ’ αρχάς η ανάπτυξη της Ελλάδας δεν θα είχε ποτέ φθάσει στο σημερινό της επίπεδο χωρίς την ένταξη στην Κοινότητα. Η ένταξη είναι που επέτρεψε στην Ελλάδα να πραγματοποιήσει το άλμα προς τα εμπρός που καθένας μπορεί να διαπιστώσει κάθε φορά που την επισκέπτεται.