Σε αυτό το άρθρο θα παραλληλίσω την Ευρωπαϊκή Ένωση με μια οικοδομή, μια πολυκατοικία που βρίσκεται υπό κατασκευή. Είναι ένας παραλληλισμός απλουστευτικός, κάπως τραβηγμένος από τα μαλλιά. Οπότε σας ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη. Αν τον αντέξετε, όμως, θα προσπαθήσω να σας περιγράψω το πώς η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία φαίνεται να χτίζει έναν ολόκληρο καινούργιο όροφο στην οικοδομή, κάτι που η δική μας χώρα, ως ένοικος, ήθελε και επιδίωκε εδώ και πολύ, πολύ καιρό.
Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή με την εξής θέση: η Ευρωπαϊκή Ένωση κανονικά δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Απαρτίζεται από μέλη η φυσική κατάσταση των οποίων ήταν να τσακώνονται και να αλληλοσφάζονται σε βάθος χιλιετιών. Τα 70 χρόνια που προηγήθηκαν της δημιουργίας της Ε.Ε., τα δυο μεγαλύτερα κράτη-μέλη της πολέμησαν μεταξύ τους τρεις φορές. Έκτοτε όχι μόνο δεν έχουν ξαναπολεμήσει μεταξύ τους, αλλά έφτιαξαν κοινό νόμισμα και πρακτικά κατήργησαν τα σύνορα μεταξύ τους. Όλοι ξέρουμε ότι αυτή η πορεία ούτε ανέφελη ήταν, βεβαίως, ούτε ακαριαία, ούτε και έχει ολοκληρωθεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα πρότζεκτ υπό κατασκευή, μια ανολοκλήρωτη οικοδομή στην οποία προστίθενται όροφοι σιγά σιγά, μερεμέτι το μερεμέτι και, εδώ που τα λέμε, μόνο όταν είναι απόλυτη ανάγκη. Την τελευταία στιγμή. Μόνο όταν είναι στο τσακ για να μην καταρρεύσει. Έτσι, με τα χίλια ζόρια φτιάχτηκε η κοινή αγορά, με ένα σωρό δυσκολίες, ατέλειες και πισογυρίσματα στήθηκε το κοινό νόμισμα, έτσι φτιάχτηκε ο μηχανισμός επέκτασης και πρόσθεσης νέων μελών, έτσι σχεδιάστηκε τσάτρα-πάτρα η Σένγκεν. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Η Ε.Ε. είναι τα κράτη-μέλη της. Για να γίνει οτιδήποτε στην οικοδομή, πρέπει να συμφωνήσουν πρώτα όλοι οι ένοικοι. Γνωρίζετε πόσο εύκολο είναι κάτι τέτοιο σε μια τυχαία πολυκατοικία στην Αθήνα. Φανταστείτε την ίδια δυναμική, αν μάλιστα το κυριότερο κίνητρο των ενοίκων δεν ήταν το καλό της πολυκατοικίας, αλλά το να επανεκλεγούν ένοικοι οι ίδιοι. Γι’ αυτό η ευρωπαϊκή οικοδομή εξακολουθεί να έχει μεγάλες και τρομερές ελλείψεις. Οι ένοικοι δεν συμφωνούν σε κοινή εκπαιδευτική πολιτική. Ο καθένας και η καθεμιά κάνουν τα δικά τους. Το ίδιο και στον τομέα της υγείας. Το ίδιο και στον τομέα της δικαιοσύνης. Ούτε καν η “κοινή αγορά” δεν είναι ακριβώς “κοινή”, ακόμα. Εγώ, που ζω στο διαμέρισμα της Ελλάδας, δεν μπορώ να αγοράσω ελεύθερα συμβόλαιο κινητής τηλεφωνίας ή αυτοκίνητο από ένα άλλο “διαμέρισμα”. Σε ένα σωρό κομβικά και κρίσιμα θέματα, η “Ευρωπαϊκή Ένωση” δεν υπάρχει. Οι ένοικοι έχουν διαλέξει να παραμένουν σε αυτά χωρισμένοι.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους γίνεται αυτό, αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι εμάς, που ζούμε στους χαμηλότερους ορόφους, αυτό δεν μας συμφέρει. Η χώρα μας, όπως και οι άλλες φτωχότερες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, έχει συμφέρον από τη στενότερη και ταχύτερη ευρωπαϊκή ενοποίηση. Γι’ αυτό μπήκαμε κι εμείς οι του ευρωπαϊκού νότου, και οι ανατολικές χώρες αργότερα, αμέσως μόλις μας δόθηκε η ευκαιρία: πρώτα για να κατοχυρώσουμε τους ευάλωτους δημοκρατικούς μας θεσμούς και στη συνέχεια για να μπούμε στο άρμα των μεγαλύτερων και πλουσιότερων χωρών του βορρά, να εκμεταλλευτούμε τις αγορές τους και τη θεσμική τους παράδοση. Να “κόψουμε δρόμο” στον εκμοντερνισμό του δικού μας κράτους και του δικού μας νομοθετικού πλαισίου, που υστερούσε πολύ. Γι’ αυτό από τη μεταπολίτευση και μετά η Ελλάδα προσπαθεί να είναι μέσα σε όλα (στις αγορές, στο νόμισμα, στη Σένγκεν), χωμένη βαθιά στο στενό πυρήνα της Ένωσης. Είναι στρατηγική επιλογή του ελληνικού κράτους, την οποία υπηρετούν πιστά όλες οι κυβερνήσεις εδώ και σχεδόν μισό αιώνα. Και δεν είμαστε ευχαριστημένοι, μάλιστα, επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ενοποιείται αρκετά γρήγορα για τα γούστα μας. Δεν φτιάχνει αρκετές κοινές δομές για να μπούμε κι εμείς μέσα. Και ποια είναι η μεγαλύτερη γκρίνια μας, και η πιο δικαιολογημένη; Όχι η κοινή τραπεζική πολιτική και τα χρηματοδοτικά εργαλεία για τα οικονομικά ασθενέστερα μέλη -αν και αυτό ήταν εξαιρετικά σημαντικό την περασμένη δεκαετία. Κάτι άλλο: η άμυνα.
Την προηγούμενη εβδομάδα στη γειτονιά ξέσπασε πόλεμος. Μια χώρα-οικοδομικό τετράγωνο εισέβαλε σε μια γειτόνισσα, μπήκε μέσα στο σπίτι της. Εμείς έχουμε συνηθίσει την πολυκατοικία μας να αντιδρά νωχελικά, να συζητάει τα θέματα σε αέναες συνελεύσεις, να καταλήγει σε νερόβραστους συμβιβασμούς που δεν ικανοποιούν κανέναν. Την προηγούμενη φορά που είχαμε μεγάλη κρίση, όταν κάποιοι ένοικοι άρχισαν να κινδυνεύουν να φαληρίσουν (με εμάς πρώτους πρώτους, βέβαια), της πήρε της πολυκατοικίας 7-8 χρόνια να συντονιστεί και να καταλήξει σε κάποια συνεκτική και αποτελεσματική αντίδραση, αφού πρώτα είχαν τσακωθεί όλοι με όλους -και είχαμε κινδυνεύσει με έξωση. Στην προσφυγική κρίση του 2015, τους πήρε επίσης πάρα πολύ καιρό να συντονιστούν και να βρουν μια (μεσοβέζικη, όχι πολύ αποτελεσματική) λύση. Το ίδιο περιμέναμε να συμβεί και τώρα, με τον πόλεμο στη γειτονιά.
Αλλά δεν έγινε τίποτε τέτοιο.
Τις τελευταίες ημέρες στη γειτονιά μας συμβαίνουν κοσμοιστορικά γεγονότα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα σε λίγα 24ωρα ανακοίνωσε σημαντικές, ουσιαστικές, βαριές κυρώσεις, οι οποίες θα πλήξουν σοβαρά τη Ρωσία -και θα έχουν και συνέπειες και στα κράτη-μέλη. Η Ε.Ε. στέλνει όπλα σε κράτος που υφίσταται επίθεση -και μάλιστα σε κράτος που δεν είναι μέλος της. Η Φινλανδία στέλνει όπλα. Η Σουηδία στέλνει όπλα. Η Ελλάδα στέλνει όπλα. Η Γερμανία αλλάζει ολόκληρο το αμυντικό της δόγμα για πρώτη φορά τα τελευαία 70 χρόνια (που ως θέμα έχει κάμποσους αστερίσκους, αλλά, για τις ανάγκες αυτού του άρθρου, ας μείνουμε στο επίπεδο του αφηγήματος). Πρόκειται για μια τεράστια, θεμελιώδη στροφή. Που μας συμφέρει. Είναι ακριβώς αυτό που ονειρευόταν η Ελλάδα: μια Ε.Ε. που παρεμβαίνει άμεσα και εμφατικά στην επιθετικότητα αυταρχικών γειτόνων. Δεν αφήνει πια το ΝΑΤΟ μόνο του να κάνει ό,τι νομίζει στη γειτονιά (όπως τη δεκαετία του ’90) αλλά πατάει πόδι. Δηλώνει παρούσα. Βεβαίως, δεν μιλάμε για στροφή 180 μοιρών, ή για κάτι που συμβαίνει από το μηδέν. Οι ζυμώσεις και οι συζητήσεις γίνονται εδώ και πολλά χρόνια. Θυμόμαστε, άλλωστε, την εικόνα των προέδρων όλων των ευρωπαϊκών θεσμών να συνοδεύουν τον Έλληνα πρωθυπουργό στον Έβρο στις αρχές του 2020. Αλλά αυτή την εβδομάδα φαίνεται ότι κάποιο ποτήρι ξεχείλισε. Κάποια κρίσιμη μάζα συμπληρώθηκε. Κάποια κόκκινη γραμμή ξεπεράστηκε.
Από την αρχή της κρίσης στην Ουκρανία, άλλα αυταρχικά καθεστώτα που έχουν παρόμοιες ορέξεις στις γειτονιές τους παρακολουθούν πολύ προσεκτικά όσα συμβαίνουν. Η Κίνα αξιολογεί το τι θα συμβεί αν/όταν αποφασίσει να “καταπιεί” την Ταϊβάν. Η Τουρκία έχει επίσης δικές της ιδέες, που μας αφορούν άμεσα. Η αντίδραση του υπόλοιπου κόσμου αλλά και, ευτυχώς, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στέλνει σε όλους αυτούς ένα σαφές και δυναμικό μήνυμα. Το αν αυτό το μήνυμα θα εξελιχθεί σε μια στιβαρή θεσμική ευρωπαϊκή παρέμβαση στον τομέα της κοινής άμυνας, μένει να αποδειχτεί. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην γίνει, πάντως, εδώ που έχουμε φτάσει. Κι αν γίνει, η Ελλάδα, όπως πάντα, θα είναι εκεί, μέσα στον πυρήνα, από τους πρώτους.
Live: Πόλεμος στην Ουκρανία – Όλες οι εξελίξεις λεπτό προς λεπτό
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr