Η επίσκεψη του Ελληνα πρωθυπουργού στην Κωνσταντινούπολη και η συνάντησή του με τον κ. Ερντογάν συμπίπτει χρονικά με την προσπάθεια που κατέβαλε ο Τούρκος πρόεδρος για μια επαφή των αντιμαχόμενων μερών, Ουκρανίας και Ρωσίας, στο τουρκικό έδαφος. Αυτή η συνάντησή τους στην Αττάλεια στέφθηκε… με μια παταγώδη αποτυχία, καθώς ο Ρώσος υπουργός των Εξωτερικών πήγε εκεί μόνο για να ακούσει τις θέσεις του Ουκρανού ομολόγου του, όπως δήλωσε ο ίδιος. Κατά συνέπεια αυτή η αποτυχία της συνάντησης έχει τις επιπτώσεις της στον διαμεσολαβητικό ρόλο που ανέλαβε η Τουρκία, χωρίς όμως να εξαφανίζει ορισμένα θετικά πλεονεκτήματα που προκύπτουν από αυτήν.
Πράγματι, η Τουρκία και το Ισραήλ (που αντίστοιχα ανέλαβε έναν παρόμοιο ρόλο) είναι οι μόνες δύο δυνάμεις που έχουν εκφράσει την επιθυμία να φέρουν εις πέρας μια τέτοια αποστολή. Παραμένουν φιλικές δυνάμεις, ή, τουλάχιστον, κρατούν ίσες αποστάσεις απέναντι στη Ρωσία, τη στιγμή που όλος ο δυτικός κόσμος έχει εναντιωθεί σε αυτήν. Οι μεν ΗΠΑ είναι οι πιο εκτεθειμένες, καθώς έχουν πρωτοστατήσει στην αντιπαράθεση, ενώ όλες οι χώρες του ΝΑΤΟ έχουν ακολουθήσει την υπερδύναμη της άλλης πλευράς του Ατλαντικού, άλλες περισσότερο, άλλες λιγότερο, αλλά πάντως σταθερές στην εναντίωσή τους. Η Γαλλία, βεβαίως, διατηρεί ένα κανάλι επικοινωνίας με τη Ρωσία, αλλά δεν είναι διατεθειμένη να παίξει τον διαμεσολαβητικό ρόλο που έχει αναλάβει η Τουρκία, επειδή αυτό θα σήμαινε μια γενικότερη στάση, σχεδόν φιλική, προς αυτήν.
Παρά την αποτυχία των συνομιλιών, παραμένει γεγονός ότι η Τουρκία, σε κρίσιμες στιγμές, επιχείρησε να φέρει στο τραπέζι των συνομιλιών τους αντιμαχόμενους. Επιπλέον, αυτός ο διαμεσολαβητικός ρόλος που ανέλαβε δεν σταματάει εδώ, καθώς οι καλές υπηρεσίες της μπορεί να συνεχιστούν και στο μέλλον, αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκότερες και επιτρέψουν την επανάληψή τους. Φυσικά η γειτονική μας χώρα θα επιχειρήσει να εξαργυρώσει τις υπηρεσίες της, με ανταλλάγματα από τη Δύση, όπως η αγορά αεροπλάνων από τις ΗΠΑ και η βελτίωση των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ενωση στην κατεύθυνση μιας θεσμικής μεταβολής με οικονομικά οφέλη γι’ αυτήν.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ετοιμάζεται η γειτονική χώρα να υποδεχθεί τον Ελληνα πρωθυπουργό. Ο οποίος έχει ακολουθήσει μια διαμετρικά αντίθετη πορεία, στέλνοντας ιατροφαρμακευτικό υλικό και πολεμικά όπλα την Ουκρανία. Σχετικά με την αποστολή όπλων, πολλοί στην Ελλάδα έχουν αντιταχθεί σε μια τέτοια χειρονομία, ενώ η Ρωσία, μάλιστα, μας απείλησε με μέτρα εις βάρος μας για το εγχείρημά μας αυτό. Προσωπικά πιστεύω πως ήταν σωστή αυτή η συμπεριφορά: η Ελλάδα δεν μπορούσε να παραμείνει παθητικός θεατής μιας βίαιης, βάναυσης και παράνομης εισβολής σε ουκρανικό έδαφος από τη Ρωσία. Μαζί με άλλα μέλη του ΝΑΤΟ αντέδρασε στις κατάφωρες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, και του ανθρωπιστικού δικαίου, που συντελούνται σήμερα στο έδαφος της Ουκρανίας, και που απομακρύνουν τη Ρωσία από την οικογένεια των πολιτισμένων κρατών. Ιδιαίτερα οι βομβαρδισμοί πόλεων με εκατοντάδες θύματα από τον άμαχο πληθυσμό αποτελούν εγκλήματα πολέμου που δεν μπορεί εύκολα να συγχωρεθούν. Παράλληλα, θα πρέπει να τονιστεί η ιδιαίτερη ευαισθησία της Ελλάδας για τέτοιες παραβιάσεις, αν αναλογιστούμε την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και την απειλή σύρραξης στο ελλαδικό έδαφος από τη γειτονική μας χώρα. Είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι η Τουρκία, παρά τις όποιες φιλειρηνικές της θέσεις, παραμένει μια δύναμη που δεν έχει αποκλείσει τη χρήση βίας για την επίτευξη πολιτικών στόχων. Κι αυτό πρέπει σοβαρά να ληφθεί υπόψη από τις Βρυξέλλες για οποιαδήποτε μελλοντική προσέγγιση των δύο μερών.
Γεννάει ερωτήματα, λοιπόν, η επιλογή συνάντησης του Ελληνα πρωθυπουργού τη στιγμή αυτή με τον Τούρκο πρόεδρο. Σε στιγμές θριάμβου για την Τουρκία (όπως η γειτονική μας χώρα εκλαμβάνει τον διαμεσολαβητικό της ρόλο), το ποσοστό υπεροψίας έχει ανέβει στα ύψη, και αυτό δεν αποτελεί καλό οιωνό για την Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, η Τουρκία έχει κάθε λόγο να επιδιώκει εξομάλυνση των σχέσεων με την Ελλάδα, τόσο γιατί αποτελεί μέλος της Ε.Ε., όσο και γιατί με τις προωθημένες συμμαχίες της έχει εξασφαλίσει ένα ικανοποιητικό πλέγμα αποτροπής, που καθιστά μια επιθετική πρωτοβουλία της εξαιρετικά προβληματική. Εξάλλου η Ελλάδα έχει, με τη σειρά της, κάθε λόγο να επιδιώκει προσέγγιση με την Τουρκία, σε οποιαδήποτε ευκαιρία, για την ειρηνική επίλυση των υφιστάμενων διαφορών τους. Αλλωστε η πρόσκληση σε γεύμα προέρχεται από τον κ. Ερντογάν, κι είναι δυσχερές να την αρνηθείς, χωρίς συνέπειες.
Παρά την αποτυχία των συνομιλιών της Αττάλειας, η Αγκυρα θα επιχειρήσει να εξαργυρώσει τις υπηρεσίες της με ανταλλάγματα από τη Δύση.
Είναι καλό να ιδωθεί η συνάντηση των δύο ηγετών και από τη σκοπιά της ουκρανικής κρίσης. Με την Τουρκία στο θέμα αυτό μας χωρίζει άβυσσος. Παρ’ όλα αυτά μια ειλικρινής συζήτηση με τον Τούρκο πρόεδρο θα είναι σε αμοιβαία ωφέλεια. Δεν πιστεύω να μετακινηθεί ο κ. Ερντογάν σε άλλες κατευθύνσεις. Εξάλλου ο ρόλος του είναι χρήσιμος για τα δυτικά συμφέροντα, κι ως τέτοιος πρέπει να μείνει. Ως επιτήδειος ουδέτερος, ρόλο που τον έχει με επιτυχία παίξει ξανά.
Αναφορικά με τα Ελληνοτουρκικά, επίσης, δεν περιμένουμε θεαματικές εξελίξεις. Ο κ. Μητοτάκης είναι βέβαιον πως θα θίξει τις παράλογες αιτιάσεις για την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου και τη σύνδεσή της με το καθεστώς κυριαρχίας τους. Αποτελεί ένα τελευταίο εύρημα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που αποσκοπεί να επιβαρύνει το καλάθι των διαπραγματεύσεων με μια ακόμα αιτίαση, από τις τόσες που ο κ. Ερντογάν έχει στο παρελθόν επικαλεστεί. Μια υποχώρηση της Τουρκίας σε αυτόν τον τομέα θα ήταν μια σοβαρή νίκη της λογικής απέναντι στον τουρκικό παραλογισμό. Φυσικά και τα άλλα θέματα θα συζητηθούν, με σκοπό να εξευρεθεί μια λύση που να αποδεσμεύει τις διερευνητικές επαφές από τη λιμνάζουσα κατάσταση στην οποία έχουν περιπέσει.
Δεν περιμένουμε πολλά από αυτήν τη συνάντηση. Ωστόσο είναι μια επαφή κορυφής που σπάει τον πάγο ανάμεσα στα δύο κράτη, και μπορεί να αποβεί ωφέλιμη, αν έχει προετοιμαστεί σωστά.
* Ο κ. Χρήστος Ροζάκηςείναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.