Ενα σκληρό παιχνίδι επιρροής για την ανάδειξη του νέου Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας της Κύπρου, το οποίο βρίσκεται παρασκηνιακά σε εξέλιξη εδώ και αρκετούς μήνες, εισέρχεται στην τελική ευθεία, καθώς από αύριο αναμένεται να δρομολογηθούν και τυπικά οι διαδικασίες διαδοχής του μακαριστού Χρυσοστόμου Β΄. Αν και ο Χρυσόστομος είχε καταστήσει σαφές ότι δεν πρόκειται να παραιτηθεί, η επιβάρυνση της κατάστασης της υγείας του έθεσε σε κίνηση τους ενδιαφερομένους για τη διαδοχή εδώ και καιρό. Οχι μόνον τους μητροπολίτες που θα επιδιώξουν να διεκδικήσουν τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου, αλλά και το πολιτικό σύστημα στην Κύπρο, ομάδες επιρροής που δρουν στη Μεγαλόνησο εμφανώς ή παρασκηνιακά, πρεσβείες και διπλωματικές αποστολές. Παράλληλα, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Μόσχα και Ουάσιγκτον και, βεβαίως, η Αθήνα παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις. Η κινητικότητα που αναπτύχθηκε, αλλά και η στάση ορισμένων μητροπολιτών που στράφηκαν κατά του Χρυσοστόμου μετά την απόφασή του να αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας, είχαν προκαλέσει την αγανάκτησή του, την οποία έσπευσε να εκφράσει δημοσίως. «Να έχουν υπ’ όψιν οι Αγιοι αδελφοί ότι ακόμη είμαι Αρχιεπίσκοπος. Δεν πέθανα. Ζω», είχε διαμηνύσει με δηλώσεις του στο ΡΙΚ.
Με τον αρχιεπισκοπικό θρόνο να χηρεύει πλέον, οι κινήσεις των ενδιαφερομένων για τη διαδοχή εντείνονται σε κάθε επίπεδο.
Ο Βαρθολομαίος
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου να μεταβεί στην Κύπρο για την προγραμματισμένη για χθες κηδεία του μακαριστού Χρυσοστόμου και οι πληροφορίες που αναφέρουν ότι υπήρξε παρέμβαση των ΗΠΑ προς τις τουρκικές αρχές προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι θα γίνει ανεμπόδιστα η αυθημερόν μετακίνηση του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Κύπρο καταδεικνύουν το έντονο ενδιαφέρον για τις διαδικασίες διαδοχής. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης στέλνει το μήνυμα ότι η Εκκλησία της Κύπρου εξακολουθεί να είναι καίριας σημασίας για το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η δε μεσολάβηση της αμερικανικής πλευράς επιβεβαιώνει το πέραν του Ατλαντικού ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στη Μεγαλόνησο.
Στο βάθος όλων αυτών βρίσκεται, βεβαίως, ο κρίσιμης γεωπολιτικής σημασίας ρόλος της Εκκλησίας της Κύπρου. Πέραν του τίτλου της ως η αρχαιότερη αυτοκέφαλη Εκκλησία, που είναι ιδιαίτερης βαρύτητας, η Εκκλησία της Κύπρου βρίσκεται εδώ και αρκετά χρόνια στο επίκεντρο ανηλεούς πολέμου για τις ζώνες επιρροής, από τη στιγμή που το Πατριαρχείο της Μόσχας αποφάσισε να κινηθεί δυναμικά και να επιδιώξει εδραίωση της ισχύος του σε μια σειρά από Πατριαρχεία με τελικό στόχο να διεκδικήσει την οικουμενική εκπροσώπηση της Ορθοδοξίας.
Από τη δεκαετία του 1990 καταγράφεται αυξημένη κινητικότητα του Πατριαρχείου Μόσχας, που σταθερά επιδιώκει να διεισδύσει στα Πατριαρχεία της περιοχής.
Παραδοσιακά η Εκκλησία της Κύπρου για δεκαετίες ανέλαβε παράλληλα με την Εκκλησία της Ελλάδος τη συνδρομή και τη συντήρηση των Πατριαρχείων Ιεροσολύμων, Αντιοχείας και Αλεξανδρείας. Με ενίσχυση σε πόρους και μέσα, με οικοδόμηση ναών, ώστε τα ελληνόφωνα Πατριαρχεία της περιοχής να συνεχίσουν το έργο και τη δράση τους. Αναγνωρίζεται ότι, παρά το μικρό μέγεθός της, η Εκκλησία της Κύπρου έχει πολύ έντονο αποτύπωμα και μεγάλη επίδραση στην ευρύτερη περιοχή, με τον ρόλο της να αποκτά κρίσιμο γεωπολιτικό βάρος.
Από τη δεκαετία του 1990 καταγράφεται η αυξημένη κινητικότητα του Πατριαρχείου Μόσχας, που σταθερά επιδιώκει να διεισδύσει στα Πατριαρχεία της περιοχής. Με τη διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών, την οργάνωση ιεραποστολών, την αποστολή ιερέων και με την εργαλειοποίηση κάθε διαθέσιμης επιλογής, που εκφράστηκε στα άκρα με την απόφαση για δημιουργία Εξαρχείας στην Αφρική, σε μια κίνηση ευθείας αμφισβήτησης του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Αν και η κίνηση αυτή θεωρήθηκε «απάντηση» στην αναγνώριση του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας, δεν είναι λίγοι εκείνοι που παρατηρούν ότι η κινητικότητα της Ρωσίας στην ευρύτερη περιοχή είχε εκδηλωθεί αρκετά χρόνια πριν. Και βεβαίως, η ρωσική πλευρά σταθερά επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της και στην Εκκλησία της Κύπρου. Σε ορισμένες μητροπόλεις καταγράφεται μεγάλος όγκος οικονομικών συναλλαγών με Ρώσους ολιγάρχες. Με δωρεές ολιγαρχών άρχισαν να χτίζονται νέες εκκλησίες σε διάφορες μητροπόλεις της Κύπρου. Και για να μην υπάρχει αμφιβολία για την προέλευση των χρημάτων, με απαίτηση των δωρητών, οι ναοί χτίζονται με ρωσική τεχνοτροπία. Η Κύπρος, ταυτόχρονα, έγινε προορισμός θρησκευτικού τουρισμού για εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους, εξέλιξη που, επίσης, έχει και οικονομική διάσταση, καθώς οι μητροπόλεις στις οποίες οργανωμένα οδηγούνται οι προσκυνητές έχουν αυξημένα έσοδα. Η εικόνα αυτή διαφοροποιήθηκε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, που αποδυνάμωσε την προπαγάνδα υπέρ της Ρωσίας, η οποία ενώ προβαλλόταν ως η δύναμη που θα έμπαινε μπροστά για να υπερασπιστεί την Ορθοδοξία, βρέθηκε σε θέση επιτιθέμενου κατά ορθοδόξων χριστιανών.
Και αν για κάποιους το παιχνίδι επιρροής και γεωπολιτικής ισχύος των Πατριαρχείων δεν θεωρείται σημαντικό, η διά της Εκκλησίας ρωσική διείσδυση στην Κύπρο αξιολογείται ως εξαιρετικά σοβαρή για την ίδια την υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Εκκλησία είναι ο ισχυρότερος οικονομικός οργανισμός στην Κύπρο. Με τεράστιες επενδύσεις σε κάθε τομέα της οικονομίας, με χιλιάδες θέσεις εργασίας, με επιρροή στην πολιτική εξουσία και βαρύνοντα λόγο στις αποφάσεις στο εσωτερικό της χώρας.
Καθοριστική θέση
Η θέση του εκάστοτε Αρχιεπισκόπου στην πορεία των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική. Από την άποψη αυτή, στο εσωτερικό πολιτικό σύστημα της Κύπρου, στην Αθήνα, στις Βρυξέλλες, αλλά και πέραν του Ατλαντικού δεν επιθυμούν να δουν την Εκκλησία της Κύπρου να περνάει στη ρωσική σφαίρα επιρροής και να συνδέονται με τον τρόπο αυτό με τις διαθέσεις της Μόσχας κομβικές λειτουργίες της οικονομικής και πολιτικής δραστηριότητας του νησιού αλλά και το κορυφαίο εθνικό ζήτημα.
Πάντως, θεωρείται ότι η Μόσχα έχει εσχάτως μειωμένη πρόσβαση στην Εκκλησία της Κύπρου και εξαιτίας της αντικατάστασης του ιδιαίτερα παρεμβατικού πρέσβη Στανισλάβ Οσάτσι, αλλά και της απομάκρυνσης από τη Μόσχα του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνος, που ως επικεφαλής του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων είχε αναπτύξει πολύ έντονη δραστηριότητα και εθεωρείτο ο αρχιτέκτονας της προσπάθειας για διείσδυση του Πατριαρχείου Μόσχας στην ευρύτερη περιοχή. Αυτόν τον ρόλο διεκδικεί να διαδραματίσει τώρα ο πρώην πρωθυπουργός της Ρωσίας και στενός φίλος του Βλαντιμίρ Πούτιν, Σεργκέι Στεπάσιν, ο οποίος είναι επικεφαλής της «Ορθόδοξης Αυτοκρατορικής Εταιρείας Παλαιστίνης». Η λίστα των κυρώσεων της Ε.Ε. αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο για τη μετακίνηση στην Κύπρο, αυτή την κρίσιμη περίοδο, ανθρώπων από τη Ρωσία που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις καταστάσεις.
Ψηφίζει ο λαός, επιλέγει η Σύνοδος: ποιοι έχουν προβάδισμα
Οι διαδικασίες ανάδειξης του νέου Αρχιεπισκόπου της Εκκλησίας Κύπρου καθιστούν εξαιρετικά επισφαλείς οποιεσδήποτε προβλέψεις για την τελική έκβαση. Αλλωστε, όπως παρατηρούν παράγοντες της Μεγαλονήσου, ο μακαριστός Χρυσόστομος κατάφερε να επικρατήσει στη σχετική διαδικασία για τη διαδοχή του Χρυσοστόμου Α΄, το 2006, αν και είχε εισέλθει στην κούρσα διαδοχής με τις μικρότερες πιθανότητες. Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι η απόφαση του απελθόντος Αρχιεπισκόπου να μην παραιτηθεί και να παραμείνει στον αρχιεπισκοπικό θρόνο μέχρι το τέλος της ζωής του περιπλέκει την κατάσταση. Και αυτό διότι θα μπορούσε παραιτούμενος να οδηγήσει σε μια διαδικασία ελεγχόμενης εκλογής διαδόχου, ασκώντας την επιρροή του στην εκλογική διαδικασία από τη βάση αρχικά και στην Ιερά Σύνοδο στη συνέχεια.
Η εκλογή Αρχιεπισκόπου, βάσει του καταστατικού της Εκκλησίας της Κύπρου, γίνεται σε δύο στάδια. Από καθολική ψηφοφορία των πιστών, στην οποία μπορούν να συμμετέχουν όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί που ζουν στην Κύπρο τουλάχιστον ένα χρόνο, αναδεικνύεται το Τριπρόσωπο. Από αυτούς τους τρεις ιεράρχες που θα κερδίσουν τις περισσότερες ψήφους η Ιερά Σύνοδος καλείται να αναδείξει με απόλυτη πλειοψηφία τον νέο Αρχιεπίσκοπο. Αν και θεωρείται ότι στην Ιερά Σύνοδο υπερισχύει το φιλοδυτικό μέτωπο, παραμένει εξαιρετικά σημαντικό το ποιοι θα είναι οι τρεις που θα φτάσουν στην κρίση της Ιεράς Συνόδου. Επί της ουσίας, κρίσιμη παράμετρος είναι το ποιοι και πόσοι από τους πιστούς θα συμμετέχουν στη διαδικασία εκλογής. Ηδη, στην κατεύθυνση αυτή έχουν αρχίσει να κινητοποιούνται μηχανισμοί και ομάδες επιρροής από το πολιτικό και οικονομικό σύστημα, εκπρόσωποι ορθοδόξων κοινοτήτων στην Κύπρο, όπως η ρωσική, η βουλγαρική, η ρουμανική, ενώ αν και επισήμως τα πολιτικά κόμματα εμφανίζονται να απέχουν από τη διαδικασία, παρασκηνιακά υπάρχει και εκεί κινητικότητα. Η συμμετοχή του ρωσικού στοιχείου θεωρείται καθοριστική, καθώς υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 30.000 Ρώσοι ζουν στην Κύπρο, με άλλες εκτιμήσεις να ανεβάζουν τον αριθμό σε περισσότερους από 40.000.
Τα ονόματα
Το παιχνίδι και οι εκτιμήσεις γύρω από τα ονόματα και τις πιθανότητες έχουν ήδη αρχίσει. Ασφαλώς, ένας από τους υποψηφίους ιεράρχες για τη θέση του Αρχιεπισκόπου θεωρείται ο Πάφου Γεώργιος, ο οποίος ασκεί τα καθήκοντα του Αρχιεπισκόπου για το διάστημα που η θέση χηρεύει. Εκπρόσωποι του πολιτικού συστήματος στην Κύπρο εμφανίζονται επιφυλακτικοί απέναντι σε μια τέτοια προοπτική, καθώς θεωρείται ότι είναι πολύ σκληρές και άκαμπτες οι θέσεις του στο Κυπριακό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προοπτική μιας προσπάθειας επίλυσης στο μέλλον. Ενα στοιχείο που είναι πιθανό να βοηθήσει στο να χτίσει συμμαχίες μέσα στην Ιεραρχία ώστε να προωθήσει την εκλογή του είναι η ηλικία του· είναι 73 ετών και η ανάδειξή του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο αφήνει ανοιχτό το παράθυρο διαδοχής εν ευθέτω χρόνω σε κάποιον νεότερο που τώρα θα τον στήριζε.
Κατά ένα χρόνο μεγαλύτερος είναι ο μητροπολίτης Κωνσταντίας Βασίλειος, ο οποίος θα εθεωρείτο μια καλή λύση από πολλούς, καθώς είναι χαμηλών τόνων, με θέσεις που θεωρούνται σοβαρές και μετριοπαθείς και μεγάλη εκτίμηση στην Κύπρο αλλά και στην Ελλάδα. Βεβαίως, όπως παρατηρούν γνώστες προσώπων και πραγμάτων στην Κύπρο, του λείπει το χάρισμα της επικοινωνίας με τους πιστούς, κάτι που μπορεί να δυσκολέψει την εκλογή του στο Τριπρόσωπο.