Τόσο ο Γκάρι Χαρτ, όσο και ο Μπιλ Κλίντον ήταν υποψήφιοι-φαβορί για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος ενόψει των προεδρικών εκλογών. Και οι δύο αναμείχθηκαν σε σεξουαλικά σκάνδαλα. Η εξωσυζυγική σχέση του Γκάρι Χαρτ με το μοντέλο Ντόνα Ράις, στις προκριματικές του 1988, του κόστισε την εκλογή του. Τέσσερα χρόνια μετά, ο Μπιλ Κλίντον δεν είχε κανένα κόστος από τις φήμες για τη σχέση του με την Τζένιφερ Φλάουερς. Κέρδισε τόσο το χρίσμα των Δημοκρατικών, αρχικά, όσο και τις προεδρικές εκλογές στη συνέχεια.
Ο κεντροδεξιός υποψήφιος και μεγάλο φαβορί για τη γαλλική προεδρία στις εκλογές του 2017, Φρανσουά Φιγιόν, είδε την καμπάνια του να διαλύεται και να μένει τελικά εκτός Β΄ γύρου, όταν προεκλογικά αποκαλύφθηκε ότι η γυναίκα του εισέπραττε επί χρόνια υψηλές αργομισθίες. Αντιθέτως, πολλοί άλλοι πολιτικοί που κατηγορήθηκαν για οικονομικά σκάνδαλα κατάφεραν να επιβιώσουν και να επανεκλεγούν.
Το ερώτημα πώς πληρώνεται τελικά ο λογαριασμός των πολιτικών σκανδάλων δεν μπορεί να απαντηθεί εύκολα. Σχετικές έρευνες ωστόσο έχουν καταδείξει μια σειρά παραμέτρων που απαντούν στο ερώτημα πώς κάποιοι πολιτικοί καταφέρνουν να επιβιώσουν, ενώ κάποιοι άλλοι όχι.
Η πρώτη και βασικότερη παράμετρος σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας του εμπλεκομένου. Ενας πολιτικός που θεωρείται πρωτίστως ικανός και αποτελεσματικός, είναι ανθεκτικότερος σε πολιτικά σκάνδαλα, σε σύγκριση με έναν πολιτικό που δεν έχει στέρεη εικόνα.
Μια δεύτερη σχετίζεται με το είδος του σκανδάλου. Αν αφορά στην ιδιωτική ή δημόσια δράση του προσώπου, με τη δεύτερη να είναι σαφώς πιο επιβαρυντική. Πράξεις που έχουν μεγάλη ηθική απαξία, πλήττουν περισσότερο από άλλες που ο κόσμος θεωρεί ότι καλώς ή κακώς είναι συνυφασμένες με την πολιτική, όπως π.χ. οι παράτυπες χρηματοδοτήσεις ή η ευνοιοκρατία.
Σε περιόδους ριζοσπαστικοποίησης, ο κίνδυνος συνολικής απονομιμοποίησης είναι υπαρκτός και για όσους θεωρούν ότι βρίσκονται στη μεριά των «κατηγόρων».
Κάτι που επίσης μετράει είναι η διάρκεια ενός θέματος ή το πόσο κοντά εκδηλώνεται στις εκλογές. Η αρχική αποκάλυψη του σκανδάλου Γουοτεργκέιτ, με τη διάρρηξη των γραφείων του Δημοκρατικού Κόμματος το καλοκαίρι του 1972, δεν εμπόδισε τον πρόεδρο Νίξον να επανεκλεγεί θριαμβευτικά τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Η συνέχιση όμως των αποκαλύψεων και μετά τις εκλογές τον οδήγησε σε ταπεινωτική παραίτηση δύο χρόνια αργότερα.
Πολύ καθοριστική είναι επίσης η συγκυρία στην οποία εκδηλώνεται το σκάνδαλο. Ενα σκάνδαλο σε περίοδο θετικού οικονομικού περιβάλλοντος έχει μικρότερο πολιτικό αντίκτυπο. Σε περίοδο κρίσης μπορεί να αποβεί καταλυτικό. Η περίπτωση του Ακη Τσοχατζόπουλου είναι ενδεικτική. Η προφυλάκισή του παραμονές των εκλογών του Μαΐου 2012, εν μέσω της οικονομικής κρίσης, ήρθε να «δικαιώσει» όσους φώναζαν «φέρτε πίσω τα κλεμμένα», θεωρώντας τα οικονομικά σκάνδαλα ως τον βασικό λόγο της χρεοκοπίας της χώρας. Η δε προφυλάκιση δεν λειτούργησε ως «αυτοκάθαρση» που θα έδινε ηθικό έρεισμα στο πολιτικό σύστημα, όπως κάποιοι ίσως ήλπιζαν, αλλά ως καταλύτης απονομιμοποίησής του. Εξ ου και λίγες εβδομάδες μετά κατέρρευσαν και τα δύο παλαιά κόμματα (αν και η Ν.Δ., προϊόντος του χρόνου και των συγκυριών, κατάφερε να επανέλθει). Σε περιόδους αυξημένης ριζοσπαστικοποίησης μάλιστα, ο κίνδυνος συνολικής απονομιμοποίησης είναι υπαρκτός και για όσους θεωρούν ότι βρίσκονται στη μεριά των «κατηγόρων».
Σημασία φυσικά έχει και ο χειρισμός ενός ζητήματος. Η υπόθεση της κυρίας Καϊλή είναι χαρακτηριστική. Το ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής δύσκολα θα πάθαινε ζημιά από μια υπόθεση που δεν αφορά το κόμμα συνολικά ή την άσκηση πολιτικής του, αλλά την ατομική ηθική ενός στελέχους του. Η μάλλον σπασμωδική αντίδρασή του όμως να εμπλέξει στην υπόθεση τη Ν.Δ. τροφοδοτεί τη δύσκολη για το ΠΑΣΟΚ συζήτηση σχετικά με τον μετεκλογικό του ρόλο και μια εσωστρέφεια που δεν βοηθάει τις επιδιώξεις του.
Κάποιες έρευνες στις ΗΠΑ, τη δεκαετία του ’90, είχαν δείξει ότι για κάθε έναν πολιτικό που καταστρέφεται λόγω εμπλοκής σε σκάνδαλο υπάρχει άλλος ένας που επιβιώνει. Σήμερα, με την καταλυτική δυναμική των social media τα πράγματα έχουν αλλάξει. Το ποσοστό όσων επιβιώνουν είναι πολύ μικρότερο. Αυτό που δυστυχώς δεν αλλάζει είναι η ψευδαίσθηση κάποιων πολιτικών ότι οι ίδιοι θα είναι πάντα ανάμεσα σε αυτούς.
* Ο κ. Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας.