Το 1949, αγορεύοντας στη διεθνή συνδιάσκεψη που εκπόνησε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ο Γάλλος καθηγητής Πιερ-Ανρί Τετζέν (Pierre-Henri Teitgen, 1908-1997), αντιστασιακός, υπουργός Δικαιοσύνης της προσωρινής κυβέρνησης του στρατηγού Ντε Γκωλ (1945-1946) και κατά πολλούς «πατέρας» της ΕΣΔΑ, υποστήριζε με τα ακόλουθα λόγια την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του Στρασβούργου (ΕΔΔΑ) (μας τα θυμίζει σε πρόσφατη συμβολή του ο συνάδελφος Χαρ. Ανθόπουλος):
«Οι δημοκρατίες δεν ολισθαίνουν προς τον ναζισμό από τη μια μέρα στην άλλη. Το κακό προχωρεί πονηρά, στην αρχή μειοψηφικά, εξουδετερώνοντας τους μηχανισμούς ελέγχου. Μια μια καταργούνται οι ελευθερίες, πρώτα εδώ και μετά εκεί. Η κοινή γνώμη και η εθνική συνείδηση ασφυκτιούν και τότε, όταν όλα πια είναι έτοιμα, εγκαθίσταται ο Φύρερ και τα πράγματα οδηγούν στον φούρνο του κρεματορίου. Γι’ αυτό επιβάλλεται να παρέμβουμε προτού είναι αργά […]. Ενα διεθνές δικαστήριο στο Συμβούλιο της Ευρώπης και ένα σύστημα ελέγχου και εγγυήσεων θα μπορούσε να είναι η συνείδηση την οποία χρειαζόμαστε […]».
Oσο παράδοξο και αν αυτό ηχεί, η Χρυσή Αυγή δεν έχει απαγορευθεί. Νομικά εξακολουθεί να υπάρχει. Και αυτό παρά τον χαρακτηρισμό της ως εγκληματικής οργάνωσης και την καταδίκη του ηγετικού της πυρήνα σε πολύχρονες ποινές κάθειρξης. Διότι στην Ελλάδα δεν προβλέπεται αυτή η δυνατότητα. Ετσι, προ ημερών, την επέτειο της ίδρυσης της ΕΟΚΑ (1.4.1955), κάποιοι νεαροί οπαδοί της διαδήλωναν με δάδες ανενόχλητοι στο κέντρο της Αθήνας. Αφού παραμέρισε τον ανήμπορο πρώην αρχηγό του, τα ηνία ανέλαβε ο Ηλίας Κασιδιάρης. Αν και έγκλειστος, έχει πλέον ιδρύσει δικό του κόμμα, το οποίο διεκδικεί προκλητικότατα, το ίδιο ή μέσω εντολοδόχων του, την είσοδό του στη Βουλή.
Σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί. Γιατί η Χρυσή Αυγή, ως εγκληματική οργάνωση (που πράγματι ήταν), θα είχε απαγορευθεί, όπως συμβαίνει με τις milices privées στη Γαλλία. Αν πάλι θεωρούνταν πολιτικό κόμμα (που δεν ήταν), θα είχε διαλυθεί με απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, όπως συμβαίνει στη Γερμανία και την Ισπανία. Τέλος, θα είχαν αφαιρεθεί από τον Κασιδιάρη και τους φίλους του τα πολιτικά δικαιώματά τους.
Σε μας, ωστόσο, η μεν απαγόρευση αποκλείεται γιατί το Σύνταγμα δεν περιλαμβάνει σχετική διάταξη, για δε την αφαίρεση των πολιτικών δικαιωμάτων θα έπρεπε η καταδίκη των υπαιτίων να καταστεί αμετάκλητη, δηλαδή να επικυρωθεί από τον Aρειο Πάγο (άρθρο 51 Σ.). Διαδικασία που μπορεί να ξεπεράσει και τα δέκα χρόνια, όπως εν προκειμένω. Μέχρι τότε η Δημοκρατία μας θα αδρανεί;
Η λύση που επελέγη από το περασμένο φθινόπωρο επιχειρεί να ξεπεράσει τα ως άνω εμπόδια, χωρίς να παραβιάζει το Σύνταγμα και, όπως πιστεύω, το πετυχαίνει. Διότι τυπικά δεν θέτει εκτός νόμου τα ναζιστικά μορφώματα, κάτι που θα ήταν συνταγματικά προβληματικό και θα αποτελούσε επικίνδυνο προηγούμενο, ούτε όμως και αφαιρεί τα πολιτικά δικαιώματα των εγκλείστων. Τουναντίον, η τροπολογία που ψηφίστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο αποκλείει από τις εκλογές κόμματα που κατέρχονται με υποψηφίους καταδικασμένους, έστω και πρωτοδίκως, για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση. Αποκλείει επίσης τους εντολοδόχους των τελευταίων.
Ο φυσικός δικαστής της ανακήρυξης των υποψηφίων δεν άλλαξε. Τουναντίον, προβλέφθηκε ότι όλοι οι δικαστές του αρμόδιου τμήματος θα μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία.
Στον βαθμό που τα πρόσωπα αυτά μπορούν να πολιτευθούν ως ανεξάρτητοι, η ρύθμιση αυτή δεν θέτει ζητήματα συνταγματικότητας. Ούτε και η επέκταση της απαγόρευσης στους εντολοδόχους τους, αν βέβαια η εξάρτηση των τελευταίων από τους εγκλείστους αποδειχθεί. Κάτι που, ύστερα από τις γνωστές δηλώσεις Κασιδιάρη και Κανελλόπουλου, δεν νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητηθεί σοβαρά.
Eχει όμως πιθανότητες ευοδώσεως τυχόν προσφυγή Κασιδιάρη στο Δικαστήριο του Στρασβούργου, σε περίπτωση αποκλεισμού του κόμματός του από τον Αρειο Πάγο; Πιστεύω πως όχι, για τους ακόλουθους λόγους:
1. Με πάγια νομολογία, το Ε∆∆Α θεωρεί θεμιτό όχι μόνο τον αποκλεισμό από τις εκλογές, αλλά και την πλήρη απαγόρευση κομμάτων που μετέρχονται βία στην καθημερινή πράξη τους. Στηρίζει μάλιστα τις αποφάσεις του στο άρθρο 17 της ΕΣΔΑ, που απαγορεύει την καταχρηστική άσκηση δικαιώματος (βλ., αντί πολλών, την απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στην υπόθεση Zdanoka κατά Λετονίας, 16.3.2006, όπου και ανασκόπηση της σχετικής νομολογίας).
2. Περαιτέρω, το Ε∆∆Α έχει αποφανθεί ότι είναι θεμιτός ο αποκλεισμός και «τρίτων» κομμάτων από τις εκλογές, αν αποδειχθεί ότι διατηρούν «ισχυρούς και επιβεβαιωμένους δεσμούς» (liens forts et avérés) με κόμματα που έχουν κηρυχθεί παράνομα. Το έκρινε στην απόφαση Εtxebarria κ.ά. κατά Ισπανίας (30.6.2009), που αφορούσε Βάσκους εθνικιστές, μέσω των οποίων επιχειρούσαν να κατέβουν στις εκλογές τα εκτός νόμου κόμματα Batasuna και Herri Batasuna. Η διάλυση των τελευταίων θα ήταν άχρηστη (inutile), όπως έκρινε το Δικαστήριο, «αν άλλες εκλογικές συσσωματώσεις μπορούσαν να επιδιώξουν τους ίδιους στόχους με απαγορευμένο πολιτικό κόμμα».
Μια τελευταία παρατήρηση για την κυβερνητική τροπολογία που ψήφισε η Βουλή στην καταληκτήρια συνεδρίασή της (11.4.2023): δίχως άλλο, κάθε αλλαγή του εκλογικού νόμου τις παραμονές των εκλογών είναι αποδοκιμαστέα. Γιατί είναι αθέμιτο η όποια κυβέρνηση να μεταβάλλει τους κανόνες του παιχνιδιού την τελευταία στιγμή δι’ ίδιον όφελος.
Εδώ, ωστόσο, δεν επρόκειτο περί αυτού, γιατί ο φυσικός δικαστής της ανακήρυξης των υποψηφίων δεν άλλαξε. Τουναντίον, προβλέφθηκε ότι όλοι οι δικαστές του αρμόδιου τμήματος –διορισμένοι, σημειωτέον, σε ανύποπτο χρόνο, δηλαδή από τις αρχές του τρέχοντος δικαστικού έτους– θα μπορούν να συμμετάσχουν στη σχετική διαδικασία, και όχι μόνο πέντε από αυτούς, κατά την ανέλεγκτη (τελικά) κρίση του αρμόδιου αντιπροέδρου. Δεν πιστεύω, επομένως, ότι η επίμαχη τροπολογία μπορεί να θεωρηθεί αντίθετη προς τα άρθρα 8 του Συντάγματος και 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ. Και απορώ και εξίσταμαι για την ελαφρότητα με την οποία ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ υποστήριξε τα αντίθετα.
Ο κ. Νίκος Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.