O επικοινωνιολόγος Σταύρος Κοντακτσής, μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, επιχείρησε ένα πείραμα. Χρησιμοποιώντας το ChatGPT έφτιαξε ένα μοντέλο με σκοπό να κάνει ένα «poll of polls». Να βάλει δηλαδή στο σύστημα όλες τις διαθέσιμες δημοσκοπήσεις και να δει τι αποτέλεσμα θα του έβγαζαν. Εχοντας «τρέξει» με την εταιρεία του την προεκλογική διαδικτυακή καμπάνια του Νίκου Χριστοδουλίδη, είχε δοκιμάσει τις δυνατότητες πρόγνωσης με τις κυπριακές εκλογές: Γνωρίζοντας ήδη το αποτέλεσμα, «έβαλε» στο σύστημα τις «εκεί» δημοσκοπήσεις και διαπίστωσε πως έπεφτε μέσα. Οταν στη συνέχεια πέρασε όλες τις ελληνικές δημοσκοπήσεις, διαπίστωσε με έκπληξη πως οι προβλέψεις της τεχνητής νοημοσύνης για τις ελληνικές εκλογές έδειχναν –στα άκρα τους– πολύ μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ (15 μονάδες) από ό,τι διάβαζε. Εδειχναν, επίσης, και τον ΣΥΡΙΖΑ πολύ πιο χαμηλά (24%) από τα δημοσκοπικά ποσοστά του. «Ολοι τα ίδια νούμερα είχαμε. Απλώς επιλέξαμε να τα αναλύσουμε διαφορετικά», σημειώνει.
H ανάλυση που είχε στα χέρια του επιβεβαιώθηκε στις συνομιλίες που είχε με τρεις κορυφαίους δημοσκόπους την Παρασκευή πριν από τις εκλογές. «Και οι τρεις μου ανέφεραν τον προβληματισμό τους για το γεγονός ότι έβρισκαν τον ΣΥΡΙΖΑ πάρα πολύ χαμηλά. Ενας εξ αυτών ανέφερε ένα ποσοστό κάτω του 20%. Σχολίασε όμως πως και το 2019 τον μετρούσαν χαμηλά και τελικά στην κάλπη σκαρφάλωσε. Και οι τρεις το απέδιδαν στη στρατηγική Τσίπρα κατά των δημοσκοπήσεων που οδηγούσε τους ψηφοφόρους του στο να μην απαντούν. Θεωρούσαν δηλαδή πως υπήρχε “μόλυνση” στο δείγμα, οπότε είχαν κάνει σταθμίσεις εκτιμώντας πως το πραγματικό ποσοστό ήταν πιο πάνω», εξηγεί ο κ. Κοντακτσής.
Την Κυριακή το πρωί, οι τρεις αυτοί δημοσκόποι μαζί με άλλους συναδέλφους τους βρέθηκαν στα γραφεία της MRB που φιλοξένησε όσους συνεργάστηκαν για το διακαναλικό exit poll, το οποίο διενεργείται από έξι εταιρείες από το 2009. Ερευνητές και καταμετρητές είχαν ήδη αρχίσει να συλλέγουν τα δεδομένα από τα εκλογικά κέντρα, τα οποία τους μετέφεραν από το τηλέφωνο. Με αυτά τα δεδομένα οι επικεφαλής έκαναν αναλύσεις και ανά διαστήματα συσκέψεις. «Σε μια από αυτές τις συσκέψεις υπήρχε μια νέα παράμετρος που έκανε σε όλους μας εντύπωση και μας οδήγησε στο να κάνουμε μια λάθος εκτίμηση και να υπερεκτιμήσουμε τον ΣΥΡΙΖΑ», παραδέχεται στην «Κ» ένας από τους συμμετέχοντες. «Βλέπαμε πως ένας στους πέντε ψηφοφόρους είχε αποφασίσει τι θα ψηφίσει εκείνη την ημέρα. Στο παρελθόν υπήρχε πολιτική πιστότητα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, ένα αυξανόμενο ποσοστό αποφασίζει με τελείως διαφορετικό τρόπο και τελευταία στιγμή. Το 2019 το ποσοστό αυτό ήταν 10%. Τώρα το είδαμε να ανεβαίνει στο 19%», εξηγεί.
«Είναι πρωτοφανές», είχαν σχολιάσει μεταξύ τους. Στις έξι παρά αποχώρησαν από τα γραφεία της MRB με προορισμό ο καθένας το στούντιο του τηλεοπτικού καναλιoύ όπου θα εμφανιζόταν. «Είχαμε αντιληφθεί πως η εκλογική αναμέτρηση θα έφερνε έναν πολιτικό σεισμό, αλλά δεν είχαμε καταγράψει τα Ρίχτερ», σχολίασαν εκ των υστέρων. Είχαν χάσει τη μεγάλη συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ. Την επομένη των εκλογών, μίλησαν σχεδόν όλοι τους ανοιχτά για ένα κλίμα «εκφοβισμού και τρομοκρατίας» και πως αυτό έπαιξε ρόλο στις λάθος εκτιμήσεις. Μέχρι την Τρίτη το πρωί η είδηση που είχε αναπαραχθεί παντού ήταν πως από φόβο δεν είχαν δημοσιοποιήσει τα αληθινά ευρήματά τους, αλλά τα είχαν «πειράξει».
Παρότι και οι έξι επικεφαλής των εταιρειών είχαν πολύ φορτωμένο πρόγραμμα, κανονίστηκε το μεσημέρι της ίδιας ημέρας μια διαδικτυακή συνάντηση. Μέσω Zoom συζήτησαν για ώρα όσα εκτυλίχθηκαν τις τελευταίες 48 ώρες. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», οι περισσότεροι ήταν ενοχλημένοι με το πώς είχαν παρερμηνεύσει τα λόγια τους. «Είναι αδιανόητο και στερείται λογικής η κατηγορία πως είχαμε το αποτέλεσμα και δεν το δώσαμε. Θεωρήσαμε πως το μπούλινγκ από τον ΣΥΡΙΖΑ είχε πιάσει τόπο στους ψηφοφόρους, δεν εννοούσαμε ότι είχε πιάσει σε εμάς», τόνισαν. Προσπάθησαν να εξηγήσουν και σε άλλα μέλη της επιτροπής δημοσκοπήσεων του συλλόγου τους (ΣΕΔΕΑ) πως ενώ είχαν πράγματι βρει μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο κομμάτων, έβλεπαν στα δεδομένα τους υποαντιπροσώπευση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και πάρα πολλές αρνήσεις. «Σε πολλά τηλεφωνήματα εισπράτταμε την οργή του κόσμου. Πως είμαστε οι σατανάδες του συστήματος που κάνουμε ζημιά στο κόμμα τους. Πολλοί μας έλεγαν πως δεν απαντούν και το έκλειναν. Την ίδια στιγμή, ο ίδιος ο Τσίπρας ισχυριζόταν πως πέντε στους επτά ψηφοφόρους του δεν απαντά σε δημοσκοπήσεις. Θεωρήσαμε λοιπόν πως πολλές από τις αρνήσεις προέρχονταν από εκεί και πως έπρεπε αυτό να το συνυπολογίσουμε. Ηταν το βασικό μας λάθος», παραδέχονται σήμερα.
Την Κυριακή των εκλογών οι ερευνητές του exit poll διαπίστωσαν ότι το 19% των ψηφοφόρων είχε αποφασίσει την ίδια ημέρα. «Το 2019 το ποσοστό αυτό ήταν 10%».
Στη σύσκεψη της Τρίτης συζήτησαν και άλλα θέματα. Οπως τις εταιρείες-φαντάσματα, χωρίς γραφεία ή εκπροσώπους, που «έβγαζαν» πως οι εκλογές αυτές θα είναι ντέρμπι στήθος με στήθος, με τα δύο κόμματα να απέχουν μόλις 30.000 ψήφους. «Υπήρχαν αντίστοιχες εταιρείες και το 2019. Υποτίθεται έγινε έρευνα από τη Βουλή, αλλά δεν κατέληξε πουθενά», σχολίασαν.
Η διαδικτυακή συνάντηση ολοκληρώθηκε με τη συμφωνία να μπει μια «τελεία» στη συζήτηση που ξεκίνησε το βράδυ των εκλογών. «Στόχος μας πρέπει να είναι να παραμείνουμε απερίσπαστοι ενόψει της 25ης Ιουνίου. Την επομένη των εκλογών θα πρέπει να γίνει μια πιο ψύχραιμη αποτίμηση του τι πήγε λάθος», κατέληξαν.
Οι αυταπάτες
Οι δημοσκοπήσεις μπήκαν δυναμικά στην ελληνική πολιτική ζωή το 1996. Ο Στράτος Φαναράς, επικεφαλής της Metron Analysis, είχε προσληφθεί από την κυβέρνηση Σημίτη να «τρέξει» μια σειρά δημοσκοπήσεων για λογαριασμό του ΠΑΣΟΚ. Η γνωστή σε όλους σχέση που είχε με το κόμμα είχε ως αποτέλεσμα τέσσερα χρόνια αργότερα να στοχοποιηθεί – με στελέχη της Νέας Δημοκρατίας τότε να μετονομάζουν ειρωνικά την εταιρεία του σε «Τsoukatos Αnalysis». Εκείνος όμως παρέμενε ψύχραιμος όταν δημοσκοπήσεις ανύπαρκτων εταιρειών με έδρα την περιφέρεια μιλούσαν για θρίαμβο της Ν.Δ., ακόμη και όταν ξεκίνησαν οι πρόωροι πανηγυρισμοί τους το απόγευμα της εκλογικής αναμέτρησης. Την προηγούμενη ημέρα είχε ενημερώσει τον ίδιο τον πρωθυπουργό πως έβλεπε μια οριακή νίκη του ΠΑΣΟΚ με 0,2-1,2 μονάδες. Είχε πέσει μέσα. Η διαφορά ήταν πράγματι μία μονάδα.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν νίκη της Νέας Δημοκρατίας, ήταν η σειρά των στελεχών του ΠΑΣΟΚ να διαδώσουν πως θα… ανατραπούν. Διέρρεαν τότε σενάρια πως ομογενείς έρχονταν από Αυστραλία ή πως οι μειονότητες της Θράκης θα ψηφίσουν όλοι Παπανδρέου και πως οι νέοι επίσης θα τον ψήφιζαν μαζικά. Την ίδια στιγμή διακινούνταν διάφορα γκάλοπ που έδειχναν διαφορά μισής μονάδας. Τελικά ήταν στις 4,8 μονάδες.
Είκοσι χρόνια «φαγούρα» για τα γκάλοπ
Το 2005 τέθηκε πρώτη φορά θέμα στη Βουλή για τις δημοσκοπήσεις από τον τότε αντιπρόεδρό της, Γεώργιο Σούρλα. «Μεταβάλλονται σε μηχανισμούς δημιουργίας γεγονότων», είχε πει. «Ακόμη και εάν δεν είσαι μπροστά. Εάν επιμένεις πως είσαι, μπορεί και να βρεθείς», σχολίασε ένας βουλευτής στην Επιτροπή Θεσμών που συστάθηκε τελικά τον Φεβρουάριο του 2008. Εκεί, κάποιοι βουλευτές κατήγγειλαν εκβιασμούς (για παράδειγμα, ο Παπαϊωάννου του ΠΑΣΟΚ κατέθεσε πως όταν αρνήθηκε να καταβάλει 9.000 ευρώ, βρέθηκε χαμηλά σε δημοσκόπηση). Ο Κουβέλης, τότε ΣΥΡΙΖΑ, είπε πως κάποια γκάλοπ δεν πραγματοποιούνται ποτέ ή συμπληρώνονται εικονικά. Η επιτροπή το μόνο που έκανε ήταν να τονίσει την αναγκαιότητα ενίσχυσης ενός νομοθετικού πλαισίου.
Την επόμενη χρονιά, το 2009, ο επικοινωνιολόγος Σταύρος Κοντακτσής είχε εργαστεί στην προεκλογική καμπάνια της Νέας Δημοκρατίας. «Ηταν εμφανές πως υπήρχε πρόβλημα και πως δεν θα επανεκλεγόταν. Υπήρχε όμως μια ομάδα στο κόμμα που απλώς δεν το δεχόταν». Θυμάται χαρακτηριστικά μια σύσκεψη στην οποία κάποιος υψηλά ιστάμενος, βλέποντας τις δημοσκοπήσεις, μόνο που δεν τις πέταξε στα σκουπίδια. «Αυτά είναι βλακείες.
Σήμερα το πρωί στο κουρείο όλοι λέγανε πως θα μας ξαναψηφίσουν». Με έκπληξη ο Κοντακτσής είχε δει και άλλους να συμφωνούν.
«Είναι ενδεικτικό τού πώς μπορεί να καλλιεργηθεί μια επίπλαστη αισιοδοξία. Είναι λίγο σαν το timeline του Facebook που καταλήγει να σου λέει αυτά που σου αρέσουν ή η αίσθηση που αποκτά ένα κόμμα πως επειδή είναι δυναμικό στο Twitter εκφράζει και την κοινωνία. Είναι μια παγίδα στην οποία εγκλωβίστηκε ο ΣΥΡΙΖΑ, παρασύροντας σε ένα βαθμό και τους δημοσκόπους», καταλήγει.
Απέτυχε ακόμη και το exit poll
Σύγκριση της μέσης τιμής του «γκάλοπ των γκάλοπ» (τελικές μετρήσεις οκτώ εταιρειών – ΕΡΤ, Παρασκευή 19/5) και
της μέσης τιμής του exit poll, με το εκλογικό αποτέλεσμα.
