Τετάρτη μεσημέρι. Στη στοά Νικολούδη, στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας, οι σημαίες κυματίζουν δίπλα και γύρω από την πινακίδα «Ηλίας Κοκκώνης». Μέσα στο κατάστημα η κίνηση είναι ήρεμη, αν εξαιρέσει κανείς τα τηλέφωνα για τις παραγγελίες που δεν σταματούν να χτυπούν. Ένας πελάτης μπαίνει και ζητάει μία ελληνική, μία αμερικανική και μία σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για γνωστό ξενοδοχείο της πόλης, αρκεί το όνομά του για να τις φέρουν οι υπάλληλοι από την αποθήκη στις σωστές διαστάσεις.
Δεν μαρτυρούν πολλά σε αυτή τη γωνιά γεμάτη λάβαρα, κύπελλα και πολλές, άψογα διπλωμένες ελληνικές -μα όχι μόνο- σημαίες, ότι μόλις ξεκίνησε η δεύτερη προεκλογική περίοδος για το 2023. Βέβαια, οι σημαίες Κοκκώνη έχουν γράψει ιστορία (και) στην πολιτική σημαία.
Η επιχείρηση, που ξεκίνησε το 1897 από τον Ηλία Κοκκώνη στη Σμύρνη και σήμερα μετρά ένα εργοστάσιο (όλες οι σημαίες που θα βρείτε στα ράφια της φτιάχνονται εκεί) και τρία καταστήματα (Αθήνα, Χαλάνδρι, Αχαρναί), στον πάνω από ένα αιώνα ζωής της, έχει ζήσει καταστροφές, Παγκόσμιους Πολέμους, δικτατορίες και Μεταπολίτευση.
Στο κατάστημα μας υποδέχεται η Ιωάννα Κούση. Εργάζεται εκεί εδώ και 50 χρόνια -πρώτα στο μαγαζί που βρισκόταν στη στοά Αρσακείου και τα τελευταία τέσσερα χρόνια στη στοά Νικολούδη όπου βρίσκεται πλέον το κεντρικό κατάστημα Κοκκώνη.
Με πρόχειρους υπολογισμούς, τις πέντε αυτές δεκαετίες, η έμπειρη υπάλληλος έχει ζήσει 19 εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις πίσω από τον πάγκο του καταστήματος, οδεύοντας για την εικοστή.
«Έχουμε δουλειά για όλα τα κόμματα», μου λέει χαμογελαστή. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως κάθε ψηφοφόρος, από όπου κι αν προέρχεται, και κάθε κομματικός συνδυασμός που έχει υπάρξει στη Γ’ Ελληνική Δημοκρατία έχει περάσει από εκεί για να φτιάξει ή να πάρει τη σημαία του.
Τίποτα δεν συγκρίνεται φυσικά με τον πολιτικό παλμό της δεκαετίας του ‘80, τότε που ο δικομματισμός εδραιωνόταν για τα καλά ως το απολυτο πολιτικό μπρα ντε φερ που θα ανανέωνε τους παίκτες του μόλις την τελευταία δεκαετία. Ήταν η εποχή της πόλωσης και των μεγάλων συγκεντρώσεων, που θύμιζαν τεράστιες οπαδικές μαζώξεις που «βούλιαζαν» το Σύνταγμα με όλα τα απαραίτητα αξεσουάρ: ντουντούκες, κασκόλ, μπαλόνια, πανό και φυσικά, σημαίες.
Όπως μου λέει η κυρία Κούση, τότε δεν αγόραζαν μόνο τα κόμματα σημαίες αλλά και οι ψηφοφόροι συνέρρεαν στο κατάστημα για να πάρουν τη δική τους, μικρή ή μεγάλη, πλαστική ή υφασμάτινη σημαία που θα κυμάτιζαν περήφανα σε κάποια ομιλία. «Εκείνη την εποχή είχαμε τόση πολλή δουλειά που όταν ερχόταν οι σημαίες από το εργοστάσιο, περίμεναν σε ουρές οι ψηφοφόροι και τις έπαιρναν απ’ ευθείας από το βαν, δεν προλαβαίναμε να τις βάλουμε στο κατάστημα», θυμάται.
Για όσων οι εκλογικές μνήμες φτάνουν μόνο μερικές αναμετρήσεις πίσω, αυτές οι εικόνες μοιάζουν σχεδόν αδιανόητες. Τότε, από τις μηχανές του Κοκκώνη έβγαιναν ως και είκοσι χιλιάδες σημαίες στις εκλογές, που δεν ήταν όμως η μοναδική περίοδος που η κομματική σημαία πούλαγε, μιας και ο κόσμος τις αγόραζε όλο τον χρόνο. Την ίδια στιγμή, η ελληνική σημαία παρέμενε σταθερά στα ευπώλητα του Κοκκώνη, ακόμα και στο πλαίσιο των πολιτικών συγκεντρώσεων, μιας και πολλοί την επέλεγαν για αυτές.
Όσο τα πολιτικά πάθη άρχισαν σταδιακά να μπαίνουν σε τροχιά ύφεσης ή τέλος πάντων, να αλλάζουν μορφή και τρόπο έκφρασης, τόσο και η κομματική σημαία άρχισε να έχει λιγότερη ζήτηση. Ήδη από τη δεκαετία του ‘90, όπως επιβεβαιώνει η Ιωάννα Κούση, δεν υπήρχαν τέτοια «φρενήρη» σκηνικά, χωρίς να σημαίνει πως ο κόσμος δεν αγόραζε τα πολιτικά του «λάβαρα».
«Πλέον, όλα είναι διαφορετικά. Τότε ο κόσμος ήταν πιο παθιασμένος, τώρα εντάξει, ξέρει τι θα ψηφίσει, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο», μου λέει η υπάλληλος, ερχόμενη στο παρόν, που ναι μεν οι σημαίες συνεχίζουν να πηγαίνουν δεξιά και αριστερά σε ομιλίες, έχοντας όμως μειωθεί, σε αναλογία με το μέγεθος των συγκεντρώσεων.
Ζητάω να μάθω όλες αυτές τις δεκαετίες ποιο κόμμα έχει πουλήσει περισσότερες σημαίες. «Εντελώς εμπειρικά και χωρίς νούμερα, η Νέα Δημοκρατία», μου απαντάει η κυρία Κούση.
Λίγο πριν φύγω, ρωτάω έναν υπάλληλο αν υπάρχουν κι άλλες κομματικές σημαίες στην αποθήκη. Πηγαίνει να δει. Γυρνάει για να μου πει ότι υπάρχουν μόνο κάποιες της 21ης Απριλίου, για να λάβει ένα αντανακλαστικό αρνητικό νεύμα. «Κι όμως, το πιστεύεις ότι έρχονται δυστυχώς πιτσιρικάδες και τις παίρνουν;», μου λέει. Κάποιες φορές, αναβιώνουν τα εντελώς λάθος πράγματα από το παρελθόν, σκέφτομαι, όσο διανύω τη στοά.