«Ηλία, κανένα πρόβλημα. Eχουμε ισχύ»

Ηταν 8 Ιουνίου όταν ο έγκλειστος στις φυλακές Δομοκού για την υπόθεση της Χρυσής Αυγής, Ηλίας Κασιδιάρης, ανακοίνωσε διά της συνηγόρου του Βάσως Πανταζή, τη στήριξή του σε έναν άγνωστο τότε πολιτικό σχηματισμό ονόματι Σπαρτιάτες. Μία ημέρα αργότερα, στο δημοφιλές και δραστήριο κανάλι που διατηρεί στο YouTube, ανέβηκε το πρώτο σχετικό βίντεο, πυροδοτώντας σωρεία δημοσιεύσεων και αναδημοσιεύσεων σε ομάδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τις επόμενες δύο εβδομάδες, ένας δρόμος στρωμένος από εκατοντάδες χιλιάδες views θα κατέληγε στην πανηγυρική είσοδο του πρωτάκουστου για πολλούς ακροδεξιού κόμματος στη Βουλή. «Χαιρετίζω αυτή τη νίκη ως ένας απλός αγγελιοφόρος της εθνικής ιδέας και αναφωνώ με υπερηφάνεια το Νενικήκαμεν», ήταν το μήνυμα του Κασιδιάρη. 

Η νίκη, αν και καλά ενορχηστρωμένη, δεν ήταν εξαρχής δεδομένη. Στις 9 Ιουνίου ο πρωτόδικα καταδικασμένος για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης έβαλλε στο Twitter κατά του τηλεοπτικού σταθμού ΣΚΑΪ που «δεν τόλμησε να πει λέξη» για τη στήριξή του στο κόμμα Σπαρτιάτες. «No problem. Εχουμε ισχύ», απάντησε στον Κασιδιάρη ο Τ.Η.

Ο συγκεκριμένος χρήστης του Twitter ούτε τυχαίος είναι ούτε και άγνωστος – καθώς φαίνεται – στον πρώην βουλευτή της Χρυσής Αυγής. Αντιθέτως, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της λειτουργίας ενός οργανωμένου δικτύου, που περίμενε το σήμα του «αρχηγού» και «σκακιστή» όπως τον αποκαλεί, ώστε να διασπείρει online το μήνυμά του: Ψηφίζουμε Σπαρτιάτες. 

Μπορεί στο Twitter ο Τ.Η. να έχει μόλις 15,3 χιλιάδες ακολούθους, στο κανάλι του στο YouTube όμως είναι εγγεγραμμένοι 136 χιλιάδες άνθρωποι, ενώ τα βίντεο που ανεβάζει από τον Δεκέμβριο του 2015 που άνοιξε τον λογαριασμό, έχουν συγκεντρώσει σχεδόν 27 εκατομμύρια views. Σε αυτά διακινεί αντι-επιστημονικούς ισχυρισμούς που τα ellinika hoaxes έχουν επισημάνει ως παραπληροφόρηση, ενώ ευαγγελίζεται με άνεση και καλοφτιαγμένα βίντεο τις θέσεις της διεθνούς και εγχώριας alt-right, με εκπροσώπους της τελευταίας να εμφανίζονται ως καλεσμένοι στο πολιτικό podcast που ο ίδιος παράγει.

Εκεί φιλοξένησε προεκλογικά και υποψηφίους των Σπαρτιατών, του αρχηγού τους συμπεριλαμβανομένου. Στην επίσημη ιστοσελίδα του, o «μεγαλόκαρδος και φιλότιμος επιχειρηματίας» διαφημίζει υπηρεσίες coaching. «Αγόρασε σήμερα κάποιο πρόγραμμα και δες τη ζωή σου να αλλάζει», αναφέρει, ενώ διατείνεται πως έχει τις μεγαλύτερες κοινότητες της Ελλάδας στις κατηγορίες πολιτικής και επενδύσεων. «Αν επιθυμείς να μπεις σε μία από τις δύο ή και τις δύο, θα πρέπει πρώτα να έχεις κατεβάσει την εφαρμογή Discord», διευκρινίζει. 

«Νίκη ή θάνατος»

Κατά δήλωσή του, ο ίδιος αποφάσισε να πολιτευτεί «φυσικά στο πλευρό του Ηλία Κασιδιάρη με τους μοναδικούς μαχητές στο Εθνικό Κόμμα Ελληνες». Ο αποκλεισμός του κόμματος από τις εκλογές της 25ης Μαΐου, ωστόσο, ανέτρεψε και τα δικά του σχέδια. Σε βίντεο που ανέβασε τον περασμένο Απρίλιο με τίτλο «Παρατάμε τον Ηλία Κασιδιάρη;» απευθυνόταν με ένταση στους ανήσυχους υποστηρικτές του κινήματος. «Πρέπει όλοι να προσαρμοστούμε. Θέλετε να μην κατέβει κίνημα; Θέλετε να πάει η Ελλάδα σαν πρόβατο στη σφαγή; Θέλετε με τον κάθε Βελόπουλο; Που πάει για διάλυση η Ελληνική Λύση;» διερωτάται και τους ζητά υπομονή και κατανόηση. «Αυτό το παλικάρι, αυτό το παιδί, αυτός ο Μανιάτης» λέει για τον Κασιδιάρη, «προσπάθησε να αλλάξει την Ελλάδα μόνος του. Πώς; Συνεχόμενα θυσίαζε τον εαυτό του. Αυτός είναι ο δρόμος που έχει επιλέξει ο Ηλίας Κασιδιάρης. Ως γνήσιος Μανιάτης θεωρώ και πιστεύω πως το μότο του είναι “νίκη ή θάνατος”», λέει για τον έγκλειστο πρώην βουλευτή της Χρυσής Αυγής. Τον αποκαλεί «το παιδί μας, τον άνθρωπο που όλοι μας αγαπήσαμε και θαυμάσαμε», διότι «μέσα από ένα καρτοτηλέφωνο άλλαξε η πολιτική σκηνή της Ελλάδας». Στο τέλος υπόσχεται: «Να αναμένεις κι άλλα βίντεο, όχι μόνο από εμένα. Ερχεται κάτι πάρα πολύ χοντρό που θα ταράξει τα πολιτικά νερά της Ελλάδας ακόμα μια φορά. Εμείς θα κουνάμε το ντέφι κι αυτοί θα χορεύουνε για εμάς». 

Ο πυρήνας του YouTube και η διασύνδεση

Και φτάνουμε στις 8 Ιουνίου. «Επίσημη απάντηση από τον Ηλία Κασιδιάρη και εμένα. Το κόμμα που θα στηρίξουμε είναι το Σπαρτιάτες», ποστάρει στο κανάλι του ο Τ.Η. και το βίντεο αυτό συγκεντρώνει 90 χιλιάδες views. Μια μέρα μετά, ανεβαίνει νέο βίντεο για τους Σπαρτιάτες στο κανάλι του Κασιδιάρη. 122 χιλιάδες views. Το διάστημα που θα μεσολαβήσει μέχρι τις εκλογές, ο Τ.Η. θα ανεβάσει άλλα τρία και ο Κασιδιάρης άλλα τέσσερα βίντεο με περιεχόμενο υποστηρικτικό των Σπαρτιατών. 667 χιλιάδες views. Φυσικά δεν είναι οι μόνοι λογαριασμοί στο συγκεκριμένο μέσο που διακινούν τέτοιο περιεχόμενο. Εχουν κινητοποιηθεί κι άλλοι. Σύμφωνα με τα trends που δημοσιοποιεί η Google, το ενδιαφέρον για τον όρο αναζήτησης «Σπαρτιάτες» στο YouTube σημείωσε σημαντική αύξηση. 

Τα βίντεο διαχέονται αμέσως και σε άλλα social media, όπως το TikTok και το Twitter, καθώς και μέσα από τις ομάδες των Ελλήνων σε Viber και Telegram. «Ψηφίζουμε μαζικά Σπαρτιάτες για να περάσει η πατρίδα σε χέρια ελληνικά και να επέλθει επιτέλους η πολυπόθητη πολιτική κάθαρση!».

Ο Αλέξανδρος Αφουξενίδης, επικεφαλής ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, επιβεβαιώνει στην «Κ» ότι το κέντρο της διαδικτυακής παρουσίας των υποστηρικτών της ακροδεξιάς είναι το YouTube. «Τα ίδια βίντεο πολύ συχνά μεταφέρονται και στα άλλα social media, αλλά ο πυρήνας είναι το YouTube. Εκεί παρουσιάζουν τις ιδέες τους, τα προγράμματά τους και συνομιλούν», παρατηρεί προσθέτοντας ότι η πολιτική της Google επιτρέπει σε όλους αυτούς τους χρήστες να υπάρχουν και να διαχέουν τις ακροδεξιές θέσεις τους. 

Εν αντιθέσει, στο Twitter, καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου το hashtag #σπαρτιάτες βρέθηκε στην κορυφαία δεκάδα μόνο για τρεις ώρες. Οι δύο ήταν στις 9 Ιουνίου και η τρίτη στις 10 Ιουνίου, σύμφωνα με το Twitter Trending Archive. «Το κοινό εκεί είναι μικρό και συγκεκριμένο», επισημαίνει ο κ. Αφουξενίδης. 

Σε ό,τι αφορά το YouTube και την πολιτική που ακολουθεί σε λογαριασμούς χρηστών που προωθούν εξτρεμιστικές ιδέες, κριτική έχει επανειλημμένα ασκήσει το Παγκόσμιο Πρόγραμμα κατά του Μίσους και του Εξτρεμισμού, το οποίο αναφέρθηκε και στην περίπτωση του Ηλία Κασιδιάρη. Σε άρθρο του υπογράμμισε πως παρότι ο άλλοτε βουλευτής της Χρυσής Αυγής έχει καταδικαστεί για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση και φυλακιστεί, το YouTube όχι μόνο του επιτρέπει να προωθεί το περιεχόμενό του αλλά τον αμείβει και για τα βίντεό του ανάλογα με τις προβολές που έχουν μέσω της πολιτικής monetisation που ακολουθεί.

Με τον «μανδύα» του επαγγελματία

To YouTube χρησιμοποίησαν για να προωθήσουν τις ιδέες αλλά και τους υποψηφίους των Σπαρτιατών χρήστες που παρουσιάζονται ως δημοσιογράφοι και αναλυτές μετρώντας μερικές δεκάδες έως εκατοντάδες χιλιάδες εγγεγραμμένους ακολούθους. Αναρτούν συνήθως βίντεο στο κανάλι τους που προσομοιάζουν με τηλεοπτικές εκπομπές ή δελτία ειδήσεων και υποστηρίζουν σθεναρά πως λένε πάντα την αλήθεια. Τα γραφικά, το μοντάζ και το στήσιμο των «παρουσιαστών» ωστόσο, δεν αναιρούν το γεγονός ότι σε αυτό το -άγνωστο για πολλούς, μα ιδιαιτέρως επιδραστικό για κάποιους άλλους- διαδικτυακό σύμπαν, απουσιάζει κάθε έννοια δημοσιογραφικής δεοντολογίας. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το κανάλι B.D. με 79 χιλιάδες συνδρομητές και περισσότερα από 15 εκατομμύρια views. «Εδώ θα ακούτε πάντα αλήθειες! Ουσιαστική και κατανοητή πληροφορία χωρίς παρωπίδες. Δυνατή και έγκυρη ενημέρωση με πολλά θέματα». Μια ματιά στα πιο πρόσφατα βίντεο ωστόσο, παραπέμπει σε μια μάλλον μονοθεματική προσέγγιση με έναν ξεκάθαρο σκοπό. «Μπλόκο ξανά στον ανεξάρτητο Ηλία Κασιδιάρη! Ποιους θα στηρίξουν οι Έλληνες και θα μπούνε στη Βουλή!» είναι το θέμα της «εκπομπής» της 8ης Ιουνίου, γραμμένο με τα χαρακτηριστικά κεφαλαία γράμματα που παραπέμπουν σε αναρτήσεις της Χρυσής Αυγής. «”Π@@@@@” με ένα καρτοτηλέφωνο! Ηλίας Κασιδιάρης ο μεγάλος νικητής των εκλογών!» τιτλοφορείται το «ρεπορτάζ» της 25ης Ιουνίου.  

«Υπάρχει μεγάλη διασύνδεση με τον λεγόμενο ή όχι λεγόμενο δημοσιογραφικό κόσμο», σχολιάζει ο κ. Αφουξενίδης. Μετά την είσοδο των Σπαρτιατών στη Βουλή, οι περισσότεροι εξ αυτών των χρηστών μίλησαν για νίκη Κασιδιάρη. 

Κερδίζουν οι κλειστές ομάδες

Σε αντίθεση με την κινητοποίηση που παρατηρείται σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η διαδικτυακή παρουσία των Σπαρτιατών στο Facebook είναι αδύναμη. Παρότι το κόμμα διαθέτει επίσημο προφίλ με υλικό αναρτημένο ήδη από το 2017, έχει συγκεντρώσει περίπου 3.800 likes και 4.400 ακολούθους. 

Σύμφωνα με την Αναστασία Κατσαουνίδου, διδάκτορα του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ και ερευνήτρια δημοσιογράφο, αυτό μεταξύ άλλων έχει σχέση και με τις αυστηρότερες πολιτικές ελέγχου περιεχομένου που ακολουθεί το Facebook. «Επειδή αυτές οι ομάδες πολύ συχνά αναμεταδίδουν και μοιράζονται μεταξύ τους προϊόντα παραπληροφόρησης, το Facebook δεν είναι πλέον φιλικό μέσο», αναφέρει, προσθέτοντας πως η τάση είναι να δημιουργούν πλέον ιδιωτικές ομάδες σε Viber και Telegram.

Η «Κ» εντόπισε και στα δύο μέσα κλειστές ομάδες με λιγότερα ή περισσότερα μέλη, στις οποίες – ανάμεσα στα διάφορα άρθρα και βίντεο – αναρτούνταν προωθητικό υλικό των Σπαρτιατών το διάστημα πριν από τις εκλογές. Οι ομάδες αυτές συχνά έχουν το ίδιο όνομα και τροφοδοτούν ή τροφοδοτούνται από blogs. Τα blogs είναι επίσης, σύμφωνα με τον κ. Αφουξενίδη, σημαντικά εργαλεία προώθησης τέτοιων ιδεών, με το περιεχόμενό τους να επικεντρώνεται κυρίως σε αναλύσεις, τα διεθνή και τα γεωστρατηγικά θέματα, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και το προσφυγικό.

Στοχεύοντας τους 18-24 μέσω Tik Tok

Απλά βίντεο που αναπαράγουν φωτογραφικό υλικό των Σπαρτιατών υπό επιβλητική μουσική υπόκρουση, αποσπάσματα από την ταινία «300», και παλαιότερες ομιλίες του Ηλία Κασιδιάρη αναρτήθηκαν και στο TikTok από τους πιο επιδραστικούς χρήστες που προώθησαν το ακροδεξιό κόμμα.

Σύμφωνα με την ανάλυση στοιχείων, τον τελευταίο μήνα το hashtag #σπαρτιάτες είχε 5 εκατομμύρια προβολές, εκ των οποίων τα 4 καταγράφηκαν μόλις την τελευταία εβδομάδα.

Σχεδόν οι μισοί, συγκεκριμένα το 46%, όσων είδαν τις δημοσιεύσεις με το παραπάνω hashtag ήταν ηλικίας 18 έως 24 ετών, το 17% ήταν μεταξύ 25 και 34 ετών και το 37% ήταν χρήστες άνω των 35 ετών. 

Οπως υπογραμμίζει ο κ. Αφουξενίδης, η ακροδεξιά επιδίδεται σε μια διαρκή προσπάθεια προσέλευσης νέου κόσμου με κάθε κόστος, «μέσα από τα μηνύματά τους, μέσα από φασιστική μουσική, μέσα από το gaming». Εσχάτως και μέσα από το TikTok, ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης με μεγάλη απήχηση στις νεότερες ηλικίες.

Κι εδώ, όπως και στο ΥouΤube, η δημοφιλία του hashtag #σπαρτιατες αυξήθηκε μετά τη δήλωση στήριξης του Κασιδιάρη στο κόμμα. Επιπλέον, τουλάχιστον τρεις από τους πιο επιδραστικούς λογαριασμούς στο TikTok έκαναν την εμφάνισή τους αποκλειστικά για την προώθηση των Σπαρτιατών, αναρτώντας τα πρώτα βίντεο μετά την 9η Ιουνίου. 

Οργανωμένη κινηματική δράση

Παρότι οι Σπαρτιάτες δεν έχουν προλάβει καν να συμπληρώσουν τις θέσεις τους στην επίσημη ιστοσελίδα του κόμματος, το δίκτυο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που στήριζε τον Ηλία Κασιδιάρη και τους Ελληνες προέβαλε το κόμμα και την ατζέντα του σε εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες.

Για τον Αλέξανδρο Αφουξενίδη, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Υπογραμμίζει πως η παρουσία της άκρας δεξιάς στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα social media, λαμβάνοντας τη μορφή μιας οργανωμένης κινηματικής δράσης. Κατά την πολύχρονη έρευνά του, έχει παρατηρήσει πως οι χρήστες που στρατεύονται στον χώρο αυτό διακινούν διαρκώς τα ίδια μηνύματα γύρω από τις έννοιες φύλο, φυλή και έθνος, επαναλαμβανόμενα με διάφορες μορφές, ενώ μετατρέπουν όλα τα κοινωνικά προβλήματα της καθημερινότητας σε ακροδεξιά προτάγματα. «Είναι οπορτουνιστές, τυχοδιώκτες», λέει. 

Ο κ. Αφουξενίδης θέτει και το ζήτημα της χρηματοδότησης της δράσης αυτής στα social media. «Κάποιοι δουλεύουν. Αν είσαι στα social media από το πρωί μέχρι το βράδυ δουλεύεις πάνω σε αυτό. Δεν γίνεται αλλιώς», τονίζει. 

Κάποιοι, πάντως, έσπευσαν να αποσύρουν τη στήριξή τους στους Σπαρτιάτες μετά την είσοδο του κόμματος στη Βουλή. «Σταματώ την υποστήριξή μου προς τους Σπαρτιάτες» πόσταρε ο Τ.Η. στο YouTube την επομένη των εκλογών ξεκαθαρίζοντας ότι θα παρακολουθεί το δύσκολο έργο τους. «Θα κρατήσω διαλλακτική στάση και προς το κόμμα Νίκη που μπορεί να το αδίκησα {..} και προς την Ελληνική Λύση του Βελόπουλου», είπε αναφερόμενος και στα τρία ακροδεξιά κόμματα που εκπροσωπούνται πλεόν στο ελληνικό κοινοβούλιο, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά μετά τη μεταπολίτευση. Ο ίδιος μάλιστα, σκοπεύει, κάποτε, να ιδρύσει όπως λέει κι ένα δικό του.