«Ναι, αλλά δεν υπάρχει η συνταγματική απαγόρευση;» ρωτούσαν και ξαναρωτούσαν οι ξένοι πανεπιστημιακοί. Οταν η προσπάθεια που έκανε το επιτελείο της πρώην υπουργού Παιδείας, Νίκης Κεραμέως, για την εξωστρέφεια των ελληνικών πανεπιστημίων όδευε στο τέλος της, ήταν πια φανερό ότι πολλοί εκπρόσωποι ξένων πανεπιστημίων θα ενδιαφέρονταν να δημιουργήσουν ακαδημαϊκές δομές στην Ελλάδα. Ομως, τροχοπέδη ήταν η θεσμική απαγόρευση ίδρυσης μη κρατικών ΑΕΙ διά του άρθρου 16 του Συντάγματος. Μπορούσε να παρακαμφθεί; Η απόφαση της νέας κυβέρνησης για τη θεσμοθέτηση των μη κρατικών ΑΕΙ, μέσω των διακρατικών συμφωνιών, όπως εξήγγειλε κατά τις προγραμματικές δηλώσεις ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, έχει ακριβώς στόχο να καλυφθεί το χαμένο έδαφος. Οπως ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Παιδείας, με τον σχεδιασμό αυτό εκτιμάται ότι επιταχύνονται σημαντικά πτυχές της μεταρρύθμισης του άρθρου 16 του Συντάγματος, κατά περίπου 4-5 χρόνια.
Θα αξιοποιηθεί έτσι το momentum που είχε ήδη δημιουργηθεί στις σχέσεις των ελληνικών με τα ξένα ΑΕΙ. Δύο ήταν τα ορόσημα στην προσπάθεια της τέως υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως για εξωστρέφεια της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η επίσημη εκδήλωση υποδοχής των εκπροσώπων 30 αμερικανικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα –«Pharos Summit 2022», όπως ονομάστηκε– αρχές Νοεμβρίου του 2022 και η επίσκεψη της κ. Κεραμέως στη Βρετανία στα τέλη του ίδιου μήνα. Η προσπάθεια ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019 και ήταν δύσβατη, λόγω των εμποδίων που όρθωσε η πανδημία και όχι μόνο. Από τις δύο συναντήσεις είναι σαφές ότι πολλοί ξένοι ακαδημαϊκοί ή Ελληνες που δουλεύουν σε ξένα ΑΕΙ, υπερθεματίζουν ότι η Ελλάδα έχει ισχυρά πλεονεκτήματα να μετατραπεί σε ακαδημαϊκό κόμβο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Καθώς είναι δεδομένο το σημαντικό ερευνητικό έργο που παράγουν τα ελληνικά ΑΕΙ –ουκ ολίγοι πανεπιστημιακοί μας κερδίζουν μεγάλα, διεθνή, ανταγωνιστικά προγράμματα– οι ξένοι προέβαλαν ως επιπλέον πλεονεκτήματα το κόστος ζωής και το ήπιο μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας.
Μια επένδυση, βέβαια, θέλει σχεδιασμό, απαιτεί χρόνο και κονδύλια. Ωστόσο, ο δρόμος ανοίγει με το πρώτο βήμα. Και τέτοια έγιναν. Παράδειγμα, η ίδρυση Διεθνούς Κέντρου Εκπαίδευσης του Columbia στην Αθήνα. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των δέκα κρατών στον κόσμο που θα αποκτήσει Columbia Global Center. Το Κέντρο, σε συνεργασία με ελληνικά ΑΕΙ, κοινωνικούς φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και επιχειρήσεις θα οργανώνει προγράμματα με στόχο να εμπλουτίσει το διδακτικό, επιστημονικό και ερευνητικό έργο που εξελίσσεται στη χώρα μας, σε ώσμωση με τα ελληνικά ΑΕΙ και την ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα. Επίσης, το πεδίο έχει χαρτογραφηθεί από εμβληματικά ΑΕΙ, όπως το Γέιλ, το Χάρβαρντ και το Πρίστον, με «πλοηγούς» κυρίως Ελληνες καθηγητές τους. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», και το Georgetown University έχει εξετάσει την ιδέα για δημιουργία κέντρου περιβαλλοντικών σπουδών και βιωσιμότητας στην Αθήνα.
Ως προς τα βρετανικά ΑΕΙ, το Brexit δεν αποκλείεται να επιταχύνει τις εξελίξεις. Οι Ελληνες αποχωρούν από τα βρετανικά πανεπιστήμια, καθώς είναι γενικό το κλίμα φυγής φοιτητών από χώρες της Ε.Ε. Γιατί λοιπόν να μην ιδρυθούν στην Ελλάδα παραρτήματα βρετανικών ΑΕΙ, τα πτυχία των οποίων θα έχουν τα ίδια ακαδημαϊκά και επαγγελματικά δικαιώματα με τα ελληνικά; Η Ελλάδα ήταν πάντα στην πρώτη οκτάδα των χωρών με τους περισσότερους φοιτητές στη Βρετανία.
Ωστόσο, οι επαφές που είχε η κ. Κεραμέως, το επιτελείο της και εκπρόσωποι των ελληνικών ΑΕΙ με ξένους πανεπιστημιακούς, προσέκρουαν πάντα στην απαγόρευση του άρθρου 16.
Το άρθρο 28 του Συντάγματος αναφέρει ότι «οι διεθνείς συμβάσεις από την επι-κύρωσή τους με νόμο υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη».
Ετσι η κυβέρνηση αποφάσισε να αξιοποιήσει τη διέξοδο που είχαν ήδη υποδείξει επιφανείς νομικοί, αλλά και η νομολογία του ΣτΕ. Νομική βάση της πολιτικής απόφασης αποτελεί το άρθρο 28 του Συντάγματος, που αναφέρει ότι «οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ, σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου».
«Δεκαετίες τώρα μια πληθώρα ιδιωτικών “κολεγίων” παρέχει υπηρεσίες τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλοδαπών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων υπό τον νομικό μανδύα της “δικαιόχρησης”. Τα πτυχία τους αναγνωρίζονται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ως επαγγελματικά –και όχι ακαδημαϊκά– ισότιμα των ελληνικών», εξηγεί στην «Κ» ο Αντώνης Μανιτάκης, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του ΑΠΘ. Η ελληνική νομολογία έχει με τη σειρά της αναγνωρίσει την επαγγελματική αυτή ισοτιμία υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Η στρεβλή αυτή και υποκριτική συνταγματική πραγματικότητα δεν είναι δυνατόν, κατά τη γνώμη του κ. Μανιτάκη, να αντιμετωπιστεί, μέχρι την αναθεώρηση του Συντάγματος, παρά μόνον με τη σύναψη διακρατικών εκπαιδευτικών συμβάσεων. «Η σύναψη διεθνών συμφωνιών εγκατάστασης παραρτημάτων πανεπιστημίων ή σχολών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από αλλοδαπά πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι η πλέον ενδεδειγμένη λύση, διότι, πρώτον, δεν συγκρούεται με την ισχύουσα συνταγματική πραγματικότητα, εφόσον το Σύνταγμα ερμηνευθεί, βέβαια, όπως πρέπει, σύμφωνα με το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αλλωστε οι διεθνείς συμβάσεις, ως υπερκείμενες των νόμων και ως κανόνες του διεθνούς δικαίου, δεν υπόκεινται, ούτως ή άλλως, σε έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων. Ούτε ο κυρωτικός τους νόμος ούτε οι διατάξεις του. Λογίζονται πάντα ως σύμφωνες με το Σύνταγμα, αφού εφαρμόζουν, άλλωστε, ενωσιακό δίκαιο, το οποίο έχει πάντα προτεραιότητα εφαρμογής έναντι του εθνικού δικαίου, δηλαδή υπερισχύει, με άλλες λέξεις, εκείνου» προσθέτει ο κ. Μανιτάκης.
Οροι λειτουργίας
Ωστόσο, ακόμη κι αν η κοινωνία (και το πολιτικό σύστημα;) έχει ωριμάσει στην ιδέα θεσμοθέτησης μη κρατικών ΑΕΙ, απαραίτητη είναι η διασφάλιση των ποιοτικών όρων λειτουργίας τους. Ετσι η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) θα θεσπίσει κριτήρια για τους όρους που θα πρέπει να πληροί το υπό ίδρυση πανεπιστήμιο. «Δεν θέλουμε πανεπιστήμια του ενός ορόφου», ανέφερε στην «Κ» υψηλόβαθμο στέλεχος του υπ. Παιδείας. Προφανώς η πρόθεση της κυβέρνησης είναι να αποκλειστούν οι περιπτώσεις ιδιωτικών φορέων εκπαίδευσης που επιθυμούν να «αναβαθμίσουν» ιδιωτικά κολέγια, χωρίς αυτά να πληρούν τα απαραίτητα ακαδημαϊκά κριτήρια.
Αλλωστε είναι αυτονόητο, όπως προσθέτει ο κ. Μανιτάκης, ότι «μια διεθνής σύμβαση (διακρατικής πανεπιστημιακής εκπαιδευτικής συμφωνίας Ελλάδος με χώρες της Ε.Ε., ακόμη και με τρίτες χώρες, που έχουν υπογράψει όμως τις διεθνείς συμφωνίες ΠΟΕ και GATS), που θα προβλέπει ρητά την ίδρυση ή εγκατάσταση στην ελληνική επικράτεια παραρτήματος ιδιωτικού πανεπιστημίου θα υπόκειται, βεβαίως, σε ιδρυματική και τμηματική αξιολόγηση, καθώς και σε πιστοποίηση ποιότητας σπουδών κάθε ακαδημαϊκής μονάδας, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία. Η πιστοποίηση θα διενεργείται από μια αναγνωρισμένη Αρχή αξιολόγησης ή πιστοποίησης ποιότητας ανώτατης εκπαίδευσης, όπως αυτές λειτουργούν σε Ελλάδα και Ε.Ε. και είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αρχών Διασφάλισης Ποιότητας και του Ευρωπαϊκού Μητρώου Αρχών Διασφάλισης Ποιότητας».
