Ο Σέργιος και ο Βάκχος έζησαν στα τέλη του 3ου και στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. και ήταν αξιωματικοί της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μαρτύρησαν επειδή αποκαλύφθηκε η πίστη τους στον χριστιανισμό, αγιοποιήθηκαν και τους συναντούμε κάθε χρόνο στις 7 Οκτωβρίου στο καθολικό και στο ορθόδοξο εορτολόγιο. Στην αρχαιότερη πηγή για τον βίο τους, που δημοσίευσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Γέιλ των ΗΠΑ Τζον Μπόσγουελ, αναφέρονται ως «ερασταί» καθώς ήταν αχώριστοι. Στο βιβλίο του Μπόσγουελ, «Same Sex Unions in Pre-Modern Europe» (Ομόφυλες Ενώσεις στην Προνεωτερική Ευρώπη), που κυκλοφόρησε το 1994, παρουσιάζονται λατινικά και ελληνικά κείμενα που τεκμηριώνουν ότι η ένωση ατόμων ιδίου φύλου («αδελφοποίησις») είχε χαρακτήρα τελετής με νομική ισχύ, οριοθετούσε την ιδιωτική ζωή αλλά και ζητήματα περιουσίας ανθρώπων που ζούσαν υπό την ίδια στέγη και πραγματοποιούνταν κατά τη ρωμαϊκή και την πρώτη χριστιανική εποχή, ακόμηα και σε εκκλησίες, έως τις αρχές του 11ου αιώνα μ.Χ.
Η «αδελφοποίησις» επέστρεψε στην Ευρώπη το 1986, όταν η Δανία θεσμοθέτησε το σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων. Μέσα στα επόμενα τριάντα χρόνια, οι περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία θεσμοθέτησαν τον γάμο και την υιοθεσία. Η Ελλάδα, η οποία θέλει να ανήκει στη Δύση, επεκτείνει το σύμφωνο συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια στο τέλος του 2015 με απόφαση του Αλέξη Τσίπρα. Η Νέα Δημοκρατία συνεισέφερε 19 ψήφους υπέρ (ανάμεσα στις οποίες η ψήφος του Κυριάκου Μητσοτάκη, που ακόμη ήταν μόνο βουλευτής, και του νυν προέδρου της Βουλής Κώστα Τασούλα).
Οκτώ χρόνια μετά, ο κύβος ερρίφθη. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, ο πρωθυπουργός έχει αποφασίσει ότι η κυβέρνηση θα καταθέσει νομοσχέδιο για τον γάμο ομοφύλων, που θα διευθετεί παράλληλα τα θέματα υιοθεσίας και οικογενειακού δικαίου. «Δεν κάνουμε εκπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα δικαιώματα δεν μπαίνουν σε ζυγαριά», φέρεται να έχει πει ο κ. Μητσοτάκης σε συνομιλητές του, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «δεν πρόκειται για ένα ταυτοτικό ζήτημα και δεν μπορεί μια υπόθεση ανθρωπίνων δικαιωμάτων να γίνει αιτία ενός culture war (πολιτισμικού πολέμου)». Οι συνεργάτες του πρωθυπουργού θέλουν να αποφορτίσουν τη συζήτηση. Ο Αλέξης Πατέλης, οικονομικός σύμβουλός του που συμβάλλει ενεργά στην προώθηση του ζητήματος, επιμένει σε συνομιλητές του ότι δεν απείλησε με παραίτηση εάν δεν περάσει ο γάμος ως «αντίστιξη» στην προειδοποίηση του Μάκη Βορίδη ότι θα παραιτηθεί από υπουργός εάν εξαναγκαστεί να ψηφίσει τον γάμο.
Αλλωστε, δεν πρόκειται για ένα νομοσχέδιο που θα κατατεθεί τώρα. «Είναι στην ατζέντα 2024», λένε. Ο πρωθυπουργός θα αποφασίσει τον κατάλληλο χρόνο και τον κατάλληλο τρόπο. Η εντύπωση ότι ο γάμος είναι το κορυφαίο θέμα που απασχολεί την κυβέρνηση είναι λανθασμένη. Το κορυφαίο θέμα είναι η ακρίβεια. Ο γάμος ασφαλώς θα συζητηθεί, αλλά όχι πριν έρθει η «κατάλληλη ώρα» της κατάθεσης του νομοσχεδίου. Η κατάλληλη ώρα εικάζεται ότι μπορεί να κρύβεται στις αρχές του έτους, έτσι ώστε ο δημόσιος διάλογος να ξεδιπλωθεί και το νομοσχέδιο να ψηφιστεί πριν αρχίσει η άτυπη προεκλογική περίοδος για τις ευρωεκλογές του Ιουνίου. Αυτό, όμως, προϋποθέτει ότι δεν θα παρεμβληθεί κάποιο απρόβλεπτο γεγονός, που θα αναδιατάξει τις προτεραιότητες (όπως συνήθως συμβαίνει μια-δύο φορές τον χρόνο).
«Γιατί τόση πρεμούρα; Δεν αρκεί το σύμφωνο συμβίωσης;» θέτουν το ερώτημα κορυφαία στελέχη της Ν.Δ., όπως ο πρώην πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς και ο υπουργός Επικρατείας Μάκης Βορίδης. Ο γάμος πρόκειται να θεσμοθετηθεί για τρεις λόγους. Πρώτον, η ορμή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Δύση παραμένει ισχυρή. Οι παλιές κοινωνικές οριοθετήσεις σήμερα εκλαμβάνονται ως διακρίσεις. Και δύσκολα νομιμοποιούνται πλέον δυτικές κυβερνήσεις που δικαιολογούν και συντηρούν τις διακρίσεις αυτές. «Καμία ένωση δεν είναι τόσο βαθιά όσο ο γάμος», αναφέρει η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ που αναγνώρισε τον γάμο ομοφύλων το 2015. Τα ομόφυλα ζευγάρια αξιώνουν ισότιμη πρόσβαση στον θεσμό αυτό.
Δεύτερον, οι θεσμοί διαμορφώνουν συμπεριφορές. Η ισότιμη πρόσβαση στον θεσμό του γάμου αποδυναμώνει τις προκαταλήψεις. Αν το κράτος σού επιτρέπει να παντρευτείς, τότε τα ομοφοβικά καρφιά μοιάζουν ξαφνικά αδύναμα, παράταιρα, κακόγουστα και ανόητα ακόμη και στα αυτιά εκείνων που τα εκστομίζουν. Σταδιακά, οι ομοφοβικοί (δηλαδή, εκείνοι που φοβούνται να αποδεχθούν την ομοφυλοφιλία ως μέρος της σεξουαλικής κανονικότητας) συνειδητοποιούν τη βία της γλώσσας (τους) και αναθεωρούν. Παράλληλα, η ορατότητα ενισχύεται αφού όλο και λιγότεροι «ουρανιστές» (για να θυμηθούμε τη σχετική λέξη του 19ου αιώνα) αισθάνονται ότι πρέπει να κρύβονται πίσω από ψευδεπίγραφες ετερόφυλες σχέσεις και προσχήματα – και τότε αρχίζουν να αποκαλύπτονται οι πραγματικοί αριθμοί, που έχουν σημασία και στην πολιτική.
Εικάζεται ότι το νομοσχέδιο μπορεί να έρθει στις αρχές του 2024, έτσι ώστε ο δημόσιος διάλογος να ξεδιπλωθεί και να ψηφιστεί πριν αρχίσει η άτυπη προεκλογική περίοδος για τις ευρωεκλογές.
Οσοι ανησυχούν μήπως πληγεί η κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας δεν έχουν παρά να θυμηθούν ότι η θετική ψήφος στο σύμφωνο συμβίωσης από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, το 2015, δεν αποδυνάμωσε την υποψηφιότητά του για την ηγεσία της Ν.Δ., αλλά αντιθέτως μπορεί να την ενίσχυσε. Λίγες εβδομάδες μετά, πραγματοποιήθηκαν οι εσωκομματικές εκλογές και ο Μητσοτάκης κέρδισε τον Ευάγγελο Μεϊμαράκη, ο οποίος δίστασε να «κόψει το μουστάκι» και ήταν απών στην ψηφοφορία για το σύμφωνο.
Τρίτον, ο γάμος συνοδεύεται από ρυθμίσεις θεμάτων οικογενειακού δικαίου και υιοθεσίας. Ομόφυλα ζευγάρια ανδρών και γυναικών που παντρεύτηκαν σε άλλη χώρα ή συνήψαν σύμφωνο συμβίωσης στην Ελλάδα ήδη αποκτούν παιδιά με όλους τους πιθανούς τρόπους και αξιώνουν να τα κατοχυρώσουν νομικά, μετατρέποντας τη βιολογική γονεϊκότητα (του ενός) σε ευθύνη γονεϊκότητας και για τους δύο (ο/η σύζυγος να μπορεί να υιοθετήσει τα παιδιά του/της συζύγου του).
Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Θα αποκτούν τα ομόφυλα ζευγάρια παιδιά στην Ελλάδα; Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η παρένθετη μητέρα απαγορεύεται για όλα τα ζευγάρια. Επιτρέπεται η δωρεά σπέρματος σε γυναίκες μόνες ή σε γυναίκες παντρεμένες με γυναίκες. Ετσι, στις χώρες όπου ισχύει ο γάμος ομοφύλων μία γυναίκα μπορεί να αποκτήσει παιδί που αυτόματα θα υιοθετήσει η σύζυγός της. Ο άνδρας που είναι παντρεμένος με άνδρα πηγαίνει στις ΗΠΑ, στην Κολομβία ή στο Μεξικό, αποκτά παιδί με παρένθετη μητέρα και στη συνέχεια επιστρέφει στη χώρα του και υιοθετεί το παιδί ο σύζυγός του. Οι ευρωπαϊκές χώρες όπου η παρένθετη μητρότητα επιτρέπεται σε όλα τα ζευγάρια είναι μόνον η Βρετανία, η Ολλανδία και το Βέλγιο, αλλά δεν προβλέπεται αμοιβή για την παρένθετη μητέρα, με αποτέλεσμα να υπάρχει ισχνή προσφορά.
Δύο ερωτήματα
Η Ελλάδα είναι πολύ προχωρημένη στο θέμα αυτό ένεκα δημογραφικού. Η παρένθετη μητρότητα για τα ετερόφυλα ζευγάρια και τις μόνες γυναίκες επιτρέπεται από το 2002 με νόμο που πρόσφατα αναθεωρήθηκε και μάλιστα προβλέπει αμοιβή για την παρένθετη μητέρα, της τάξης των 20.000 ευρώ. Δεν απαιτείται το παιδί να ανήκει βιολογικά σε κανέναν από τους δύο γονείς που θα το αποκτήσουν. Κατά συνέπεια, στην Ελλάδα υπάρχουν γυναίκες που ήδη επιστρατεύονται ως «τεκνοποιητικές μηχανές» για να βοηθήσουν ζευγάρια με αδυναμία φυσικής αναπαραγωγής να αποκτήσουν παιδιά. Απλώς βοηθούν μόνον ετερόφυλα ζευγάρια. Κι έτσι προκύπτουν δύο ερωτήματα.
Πρώτον, θα βοηθήσουν και τα ομόφυλα; Θα είναι ο ελληνικός γάμος ομοφύλων αρκετά συμπεριληπτικός; Θα εφαρμόζει πλήρως την αρχή της ισότητας; Θα επιτρέπει την ισοτιμία ανάμεσα στα ομόφυλα ζευγάρια ανδρών και στα ετερόφυλα ζευγάρια με αδυναμία φυσικής αναπαραγωγής; Θα επιτρέπει, δηλαδή, την ισότιμη πρόσβαση στον υφιστάμενο νόμο για την παρένθετη μητρότητα; Δεύτερον, ο γάμος θα επιτρέπει στη γυναίκα που θα παντρεύεται γυναίκα να αποκτά παιδί μετά τον γάμο της ή θα την αναγκάζει πρώτα να χωρίσει (για να ξαναγίνει «γυναίκα μόνη» και να ανακτήσει το δικαίωμα πρόσβασης στη δωρεά σπέρματος) και μετά να ξαναπαντρευτεί, έτσι ώστε η σύζυγός της να υιοθετήσει το βιολογικό παιδί της;
Μετά τον Κασσελάκη: «Μάνα, έχω κάτι να σου πω»
Παρότι συζητείται περισσότερο για τις διαλυτικές παρενέργειες της αιφνίδιας εφόδου του στο κόμμα του, ο Στέφανος Κασσελάκης έχει προκαλέσει και μια λιγότερο ορατή κοινωνική αναταραχή – μια σχάση στον πυρήνα της ομοφοβίας. Αγωνίες κρυμμένες κάτω από το χαλί εκφράζονται ευθέως: «Υπάρχει και στα ζώα ή μόνο στον άνθρωπο;». «Οι ενεργητικοί είναι κι αυτοί ομοφυλόφιλοι;». «Γιατί μας λένε τι κάνουν στο κρεβάτι τους;». Το «γιατί» της ομοφυλοφιλίας ξανασαλεύει στο συλλογικό υποσυνείδητο. Την ίδια ώρα παρατηρείται έξαρση αυτο-αποκάλυψης (coming out). Oταν ένας νέος δηλώνει ομοφυλόφιλος και εκλέγεται αρχηγός της αντιπολίτευσης, τι έχει να φοβηθεί πλέον ένας τυπικός νέος ή νέα που μέχρι πρότινος το κρατούσε κρυφό; «Μάνα, έχω κάτι να σου πω».
«Είμαι υπέρ του πολιτικού γάμου ομοφύλων διότι θα προσδώσει κοινωνική καταξίωση στα ομόφυλα ζευγάρια», λέει ο καθηγητής Ψυχιατρικής και σεξολόγος Θάνος Ασκητής. Παράλληλα παρατηρεί ότι η θυελλώδης εμφάνιση του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ και η πανηγυρική σύσταση σε ζωντανή σύνδεση του συζύγου του Τάιλερ Μακμπέθ ήταν (και) «γροθιά στο στομάχι μιας ομοφοβικής κοινωνίας». Ο κ. Ασκητής επισημαίνει ότι «η ελληνική κοινωνία δεν είναι μυημένη στην αποδοχή του γάμου. Ανοίγεται διστακτικά στο μέλλον, αλλά μέσα από φωνές που διαρκώς αντιδρούν». Συμφωνεί ότι η ομοφοβία εκκινεί από την παραδοχή (και τον φόβο) ότι η σεξουαλικότητα (η δική μας και των άλλων) μπορεί να είναι περισσότερο ρευστή από όσο υποψιαζόμαστε. Παρατηρεί ότι η κρίση του δημογραφικού στρέφει το κράτος στην ενθάρρυνση (και) των ομόφυλων ζευγαριών να αποκτήσουν παιδιά, αλλά προσθέτει ότι για τον μέσο γονέα ενήλικων τέκνων παραμένει ισχυρή η άποψη ότι «γαμήλια ευτυχία σημαίνει ένωση άνδρα με γυναίκα». Πάντως το ζήτημα του γάμου έχει τεθεί από το Μέγαρο Μαξίμου σε ομάδες εστίασης (focus groups). Το συμπέρασμα είναι ότι η Δεξιά δεν θα ενθουσιαστεί, αλλά θα το προσπεράσει εύκολα. Παράλληλα, η Ν.Δ. θα κερδίσει το Κέντρο.
Αφορισμοί και εξορκισμοί
Και τι θα γίνει με την Εκκλησία; Ακριβώς πριν από δέκα χρόνια ο Ευάγγελος Βενιζέλος ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κατέθεσε πρόταση του ΠΑΣΟΚ για το σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων (που όμως δεν ψήφισε η Ν.Δ. υπό τον Αντώνη Σαμαρά). Στον Ευάγγελο Βενιζέλο επιτέθηκε ο μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ, που τον απείλησε ότι «θα αποστερηθεί de facto τη χάρη και την ευλογία του Δικαιοκρίτου Κυρίου». Ο κ. Βενιζέλος είναι ο μόνος πολιτικός μέχρι σήμερα που απάντησε πολιτικά αλλά και θεολογικά σε μια επίθεση ιεράρχη: «Η σχέση μας με τον Θεό είναι προσωπική, αδιαμεσολάβητη, διαρκής και αδιάκοπη από την ώρα που γεννιόμαστε ως εικόνες της αρρήτου δόξης Του παρά τα πολλά στίγματα των πταισμάτων μας, έως την ώρα της κρίσης μέσα από την οποία προσδοκούμε και ελπίζουμε στην ετέρα μορφή μας». Ο Σεραφείμ δεν επανήλθε. Σήμερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης μάλλον μπορεί να προχωρήσει στην αναβίωση της ρωμαϊκής και πρωτοχριστιανικής «αδελφοποιήσεως» (δηλαδή του γάμου ομοφύλων) με τη σιγουριά ότι βρίσκεται υπό την προστασία και τη χάρη των Αγίων Σεργίου και Βάκχου.