Ορισμένες φορές η τεχνολογική πρόοδος επιτρέπει σε κοινωνίες να κόψουν δρόμο στην ανάπτυξη, υπερπηδώντας ενδιάμεσα τεχνολογικά βήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανάπτυξη της τηλεφωνίας στην Ελλάδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η χώρα είχε ένα απαρχαιωμένο τηλεφωνικό δίκτυο με πάνω από μισό εκατομμύριο εκκρεμείς αιτήσεις συνδέσεων. Δέκα χρόνια αργότερα οι Eλληνες μπορούσαν να συνδεθούν χωρίς καμία αναμονή σε ψηφιακά δίκτυα κινητής τηλεφωνίας της τότε τελευταίας γενιάς. Αξιοσημείωτα, αυτό το τεχνολογικό άλμα έγινε χωρίς η χώρα να περάσει από τα ενδιάμεσα στάδια της ψηφιοποίησης του δικτύου σταθερής τηλεφωνίας και των πρωτόλειων κινητών τηλεφώνων.
Αντίστοιχη ευκαιρία παρουσιάζεται τώρα με την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Εφαρμογές της μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ηλεκτρονική διακυβέρνηση σε τομείς όπου υστερεί, υπερσκελίζοντας την ανάγκη ανάπτυξης υποδομών που ποτέ δεν αναπτύξαμε ικανοποιητικά. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι πολυγλωσσικοί ιστότοποι και τα συστήματα αρωγής χρηστών (help-desk που λέμε στην Ελλάδα).
Θα θέλαμε η χώρα μας να εξυπηρετεί ψηφιακά τους τουρίστες, τους μετανάστες και τους ψηφιακούς νομάδες. Αυτό απαιτεί οι ιστότοποι των οργανισμών να λειτουργούν σε πολλαπλές γλώσσες· ένα δύσκολο και δαπανηρό εγχείρημα που ελάχιστοι φορείς το υποστηρίζουν ικανοποιητικά. Ομως πια η κοπιώδης χειροκίνητη μετάφραση δεν είναι απαραίτητη, διότι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν και μεταφράζουν αυτόματα ιστοσελίδες στη γλώσσα του κάθε χρήστη. Αντίστοιχα, λίγοι φορείς διαθέτουν οργανωμένη αρωγή χρηστών που απαντάει γρήγορα και ορθά σε μηνύματα μέσω τηλεφώνου, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και γραπτών μηνυμάτων. Και εδώ εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να αναλάβουν μεγάλο βάρος αυτού του έργου, αφήνοντας στα στελέχη τον χρόνο να ασχοληθούν με τις πιο δύσκολες και σπάνιες περιπτώσεις.
Για να εκμεταλλευτούμε ως κράτος τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να δώσουμε έμφαση σε τέσσερις τομείς:
Πρώτον, στην ανάπτυξη των δημόσιων ανοιχτών δεδομένων. Αυτά αποτελούν το κλειδί της εκπαίδευσης των λεγόμενων θεμελιωδών μοντέλων, στα οποία βασίζονται πολλές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Για να μπορούν τα δεδομένα να αντληθούν εύκολα θα πρέπει να είναι εμφανώς διαθέσιμα με σταθερούς καθαρούς δεσμούς (URL), και όχι, όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά, να είναι κρυμμένα πίσω από ιδιόκτητες μηχανές αναζήτησης και ιστοσελίδες που αλλάζουν «μαγικά» το περιεχόμενό τους.
Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά σε τομείς όπου υστερεί, υπερσκελίζοντας την ανάγκη ανάπτυξης υποδομών που ποτέ δεν αναπτύξαμε ικανοποιητικά.
Δεύτερον, στη διάχυση επεξεργάσιμων δεδομένων, σε μορφή δηλαδή απλού κειμένου και δομημένων αριθμών έναντι των σύνθετων μορφών PDF και φύλλων εργασίας. (Οι σύνθετοι μορφότυποι «μπερδεύουν» τα προγράμματα υπολογιστών που προσπαθούν να αναλύσουν τα δεδομένα.) Ειδικά για τη νομοθεσία θα πρέπει να θεσμοθετήσουμε, επιτέλους, τη διαρκή κωδικοποίησή της, και χρήση του κωδικοποιημένου κειμένου ως την κύρια έγκυρη πηγή.
Τρίτον, στην υλοποίηση ανοιχτών διεπαφών, τουτέστιν τρόπων με τους οποίους τα πληροφοριακά συστήματα του Δημοσίου θα διαθέτουν αυτόματα τα δεδομένα και τις υπηρεσίες τους σε άλλους υπολογιστές δημοσίων φορέων ή (με εξουσιοδότηση του πολίτη) εταιρειών. Οι διεπαφές αυτές θα επιτρέψουν την ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης που θα βασίζονται σε επίκαιρα δεδομένα και θα μπορούν να δρουν με βάση αυτά, π.χ. να αιτηθούν αυτόματα την ανανέωση του διπλώματος οδήγησης όταν λήξει το προηγούμενο και συντρέχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις.
Τέταρτον, στον σχεδιασμό και στη χρηματοδότηση διαρκώς βελτιούμενων συστημάτων έναντι της ανάπτυξης μεγάλων φαραωνικών έργων πληροφορικής. Ενα πληροφοριακό σύστημα διαφέρει από ένα υδροηλεκτρικό φράγμα που κατασκευάζεται με ορίζοντα λειτουργίας ενός αιώνα. Είναι ένα ζωντανό σύστημα που πρέπει διαρκώς να εξελίσσεται, ειδικά στις μέρες μας που η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει διαρκώς το πλαίσιο λειτουργίας του.
Κλείνω με το ερώτημα που αποτέλεσε την αφορμή για τη σύνταξη αυτού του άρθρου. Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να κάνει φορολογικούς ελέγχους ή να βελτιώσει τη διαχείριση της υγείας, της δικαιοσύνης ή των δημοσιονομικών; Η απάντηση εδώ είναι ότι η πηγή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε ως κράτος σε αυτούς και σε άλλους τομείς δεν είναι τόσο κάποιο τεχνολογικό έλλειμμα, αλλά διοικητική υστέρηση. Ιστορικά το πολιτικό σύστημα και η δημόσια διοίκηση συχνά δεν εκμεταλλεύονται ικανοποιητικά τις ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνολογία. Η πρόκληση λοιπόν είναι αυτή τη φορά να πραγματοποιήσουμε το άλμα που μας επιτρέπει η τεχνητή νοημοσύνη.
*Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών.