Πρόσφατα το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε νομοσχέδιο που επιτρέπει την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις που ακολούθησαν οδήγησαν στο κλείσιμο πολλών πανεπιστημιακών κτιρίων με αποτέλεσμα να εμποδίζονται οι εξετάσεις του χειμερινού εξαμήνου. Προκειμένου να μη χαθεί το εξάμηνο το υπουργείο απαίτησε από τα πανεπιστήμια να διεξάγουν τις εξετάσεις ηλεκτρονικά, εξ αποστάσεως, όπως είχε γίνει και τον καιρό της πανδημίας. Ομως από τότε μέχρι σήμερα έγιναν προσιτές σε όλες και όλους εφαρμογές παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης με συστήματα όπως το ChatGPT. Πόσο εύκολο και ρεαλιστικό είναι να διεξαχθούν σχετικά αδιάβλητες εξετάσεις σε ένα τέτοιο περιβάλλον;
Η εταιρεία OpenAI, κατασκευάστρια του ChatGPT, δοκίμασε το σύστημα σε διάφορες εξετάσεις που διεξάγονται στις ΗΠΑ και βρήκε ότι αυτό γενικά πετυχαίνει εξαιρετικούς βαθμούς και επιδόσεις. Για παράδειγμα, κατατάσσεται πάνω από περίπου το 90% των εξεταζόμενων σε εισαγωγικές εξετάσεις πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στην ανάγνωση, έκθεση, μαθηματικά (SAT) και νομική (LSAT). Παράλληλα, λαμβάνει πάνω από τη βάση σε όλες τις εξετάσεις εισαγωγικών πανεπιστημιακών μαθημάτων (AP) και άριστα σε πολλά από αυτά: Ιστορία, Βιολογία, Οικονομικά, Ψυχολογία και Στατιστική.
Ακόμα, η κατάταξή του στις εξετάσεις για μεταπτυχιακές σπουδές (GRE) κυμαίνεται από 54% έως 99%. Τέλος, στις εξετάσεις για την άσκηση του επαγγέλματος του δικηγόρου κατατάσσεται πάλι στην κορυφαία δεκάδα. Είναι συνεπώς προφανές ότι φοιτητές που έχουν πρόσβαση στο ChatGPT μπορούν να πετύχουν εξαιρετικούς βαθμούς σε πολλά μαθήματα, ειδικά αν πληρώσουν τη συνδρομή των 20 δολαρίων για να χρησιμοποιήσουν την πιο πρόσφατη και ισχυρή έκδοση αντί για τη δωρεάν.
Πώς θα μπορούσε ένα πανεπιστήμιο να εξετάσει τους φοιτητές εξ αποστάσεως διασφαλίζοντας ότι οι απαντήσεις θα προέλθουν από τους ίδιους και όχι (σε κάποιες λίγες ελπίζω περιπτώσεις) από το ChatGPT, ομαδικές συζητήσεις, ή φροντιστές; Πολλοί οργανισμοί, ειδικά αυτοί που δραστηριοποιούνται στην πιστοποίηση γνώσεων, διενεργούν εξετάσεις εξ αποστάσεως. Χρησιμοποιούν όμως εξειδικευμένο λογισμικό και επόπτες απομακρυσμένης επίβλεψης.
Το λογισμικό αυτό ταυτοποιεί τους εξεταζόμενους, παρακολουθεί τον χώρο της εξέτασης και την οθόνη τους, «κλειδώνει» τον υπολογιστή απαγορεύοντας τη χρήση άλλων προγραμμάτων, και τέλος καταγράφει και αναλύει όλη τη διαδικασία, συχνά με τη χρήση μηχανικής μάθησης. Ετσι, παράγει αναφορές για ενδεχόμενες παρασπονδίες, οι οποίες ελέγχονται από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό. Είναι προφανές ότι αυτές οι συνθήκες απέχουν πολύ από τις εξετάσεις που προγραμματίζουν να κάνουν τα ελληνικά πανεπιστήμια, βασιζόμενα απλώς σε λογισμικό τηλεδιάσκεψης.
Η υιοθέτηση τεχνικών μέσων απομακρυσμένης επίβλεψης θα απαιτούσε οι κρατικές υπηρεσίες (του υπουργείου ή των πανεπιστημίων) να συνεργαστούν γρήγορα και αποτελεσματικά με τον ιδιωτικό τομέα, κάτι το οποίο δυστυχώς οι κρατικοί φορείς –σε όλο τον κόσμο και ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα– δεν το καταφέρνουν καλά. Ο διαγωνισμός προμήθειας του εξειδικευμένου λογισμικού θα διαρκούσε μήνες, ενώ η ανάθεση της επίβλεψης των εξετάσεων σε εξειδικευμένη εταιρεία που διαθέτει τους απαιτούμενους τεχνικούς πόρους και εκπαιδευμένο προσωπικό θα ξεσήκωνε θύελλα αντιδράσεων.
Μια άλλη λύση θα ήταν στις εξετάσεις να δοθούν θέματα που δεν μπορούν εύκολα να απαντήσουν μηχανές παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Μια κατηγορία είναι εφαρμογή γνώσεων που δεν διαθέτουν, διότι δεν έχουν εκπαιδευτεί σ’ αυτές: μελέτες περίπτωσης σε μικρές ελληνικές επιχειρήσεις ή εξαιρετικά πρόσφατες μέθοδοι και ανακαλύψεις. Η άλλη κατηγορία περιλαμβάνει άγνωστα θέματα που απαιτούν σύνθετες σκέψεις και λογικούς συλλογισμούς, τομέα στον οποίο δυσκολεύεται το ChatGPT. Ομως και οι δύο κατηγορίες αφορούν κυρίως μαθήματα προηγμένων ετών· δεν εφαρμόζονται στις βασικές γνώσεις που διδάσκονται σε εισαγωγικά μαθήματα. Επιπλέον απαιτούν πολλούς πόρους για τη βαθμολόγησή τους, οι οποίοι συχνά απουσιάζουν.
Τελειώνω αναφερόμενος στον ελέφαντα που βρίσκεται στο δωμάτιο. Τι νόημα έχει λοιπόν η εκπαίδευση στην εποχή που η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη μοιάζει να έχει όλες τις απαντήσεις; Θα δώσω δύο εξηγήσεις. Αφενός, για τεχνικούς λόγους, συστήματα σαν το ChatGPT συχνά δίνουν εσφαλμένες ή ανακριβείς απαντήσεις, πολλές φορές αναφερόμενα σε ανύπαρκτα στοιχεία. (Σε εμένα το ChatGPT έχει ζητήσει συγγνώμη όταν του επισήμανα κάποια σφάλματα 162 φορές). Συνεπώς, χρειάζεται όποια και όποιος το χρησιμοποιεί επαγγελματικά να μπορεί να κατανοήσει πλήρως τις απαντήσεις του, ώστε να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι.
Αφετέρου, η χρήση του ChatGPT σε σύνθετα προβλήματα απαιτεί λεπτομερή καθοδήγησή του και κατανόηση των απαντήσεών του με βάση τις γνώσεις και τις αρχές του αντίστοιχου επιστημονικού χώρου. Για παράδειγμα, δεν μπορεί κάποια ή κάποιος να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά το ChatGPT για να κατευθύνει τον νομικό χειρισμό της συγχώνευσης δύο προβληματικών επιχειρήσεων αν δεν κατέχει τις βασικές αρχές του αστικού δικαίου, ή για να διαγνώσει και να περιθάλψει έναν πολυτραυματία αν δεν γνωρίζει ανατομία. Συμπερασματικά, η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για καλά εκπαιδευμένους επιστήμονες. Η διδασκαλία και η αδιάβλητη εξέταση των βασικών γνώσεων της κάθε επιστήμης είναι επίκαιρες όσο ποτέ.
Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.