«Η βλάβη μάς βρήκε στην καρδιά του Αιγαίου, χειμώνα, με δύο μέτρα κύμα. Ηταν τόσο σοβαρή, που δουλεύαμε ασταμάτητα για ώρες, μέσα στα λάδια, έξι άτομα, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο. Αλλά τι να περιμένεις από ένα πλοίο 40 ετών, το οποίο δεν έχει συντηρηθεί όπως πρέπει για πάνω από 10 χρόνια και είναι σε αποστολές 200 ημέρες τον χρόνο; Το αγαπάμε, το κρατάμε με νύχια και με δόντια ζωντανό και επιχειρησιακό, αλλά μας έχει πλέον εξουθενώσει».
«Πέρυσι, γυρνώντας από μια αποστολή, πήρα ξαφνικά απόσπαση σε άλλο πλοίο διότι είχαν έλλειψη προσωπικού. Ετσι έφυγα κατευθείαν για άλλες 15 ημέρες. Εκείνο το διάστημα, η γυναίκα μου αρρώστησε και χρειαστήκαμε βοήθεια από συγγενείς για τα παιδιά. Αν αυτό γινόταν μια στο τόσο, όπως παλιά, θα το αποδεχόμασταν ως μέρος της δουλειάς. Ομως, αυτή είναι η νέα κανονικότητα, την οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν οι οικογένειές μας».
Αυτές είναι δύο μόνο από τις μαρτυρίες αξιωματικών και υπαξιωματικών του Π.Ν. που περιγράφουν τις συνθήκες πίσω από το κύμα φυγής στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού. Οι παραιτήσεις –17 τους τελευταίους μήνες και τέσσερις τις τελευταίες ημέρες– από τη φρεγάτα «Υδρα», η οποία σχεδιάζεται να συμμετάσχει στην αποστολή «Prosperity Guardian» στην Ερυθρά Θάλασσα, έφεραν στο φως της δημοσιότητας τη δυσκολία που έχει πια ο Στόλος να κρατήσει τα στελέχη του, τα πιο έμπειρα αλλά και τα νέα, που εγκαταλείπουν με λίγα χρόνια υπηρεσίας.
Η «Κ» μίλησε με δέκα αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, μέχρι κυβερνήτες του Π.Ν., ηλικίας από 25 έως 45 ετών, οι οποίοι μοιράζονται τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και την ανησυχία τους για το μέλλον. Περιγράφουν τις πληγές που έχει αφήσει στο Πολεμικό Ναυτικό η δεκαετία της κρίσης, τις νέες συνθήκες εργασίας, αλλά και την αγάπη που έχουν για τον σκοπό που υπηρετούν παρ’ όλες τις προκλήσεις.
Οι νεότερες γενιές
Ενας αξιωματικός που τελείωσε τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων πριν από 30 χρόνια ήξερε περίπου πώς θα εξελιχθεί η καριέρα του, με εναλλαγές ανάμεσα σε πολύ νεότερα πλοία, υπηρεσίες ξηράς και τις πολυπόθητες μεταθέσεις και εκπαιδεύσεις εξωτερικού. Πλέον, αυτό έχει αλλάξει και οι νεότερες γενιές αξιωματικών έχουν μπροστά τους 20 συνεχή χρόνια θαλάσσιας υπηρεσίας σε πολύ απαιτητικές συνθήκες, με απαρχαιωμένο υλικό, μειωμένο πλήρωμα και ελάχιστες, ή σχεδόν καθόλου, πιθανότητες για μια θέση στο εξωτερικό.
«Η φύση της δουλειάς ήταν πάντα πολύ σκληρή και απαιτητική, αλλά τουλάχιστον όταν έβγαινες από τη Σχολή ένιωθες ότι είχες μια προοπτική εξέλιξης και ήξερες τι περίπου να περιμένεις. Τώρα καλούμαι να κάνω την ίδια δουλειά που έκανα πριν από 10 χρόνια, καθώς δεν υπάρχει νέο προσωπικό, αλλά σε λίγο σαρανταρίζω και δεν έχω τις ίδιες αντοχές», είπε στην «Κ» αξιωματικός του Π.Ν. με μακρά θητεία σε ταχέα σκάφη.
Την περίοδο της κρίσης, ο αριθμός εισακτέων στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων μειώθηκε από περίπου 60 ανά τάξη σε 30. «Υπάρχει τάξη που αποφοίτησε μέσα στην κρίση, από την οποία έχουν ήδη παραιτηθεί οι μισοί και έχουν μείνει μόνο 15 άτομα. Πώς να μπορέσεις να στελεχώσεις έτσι ένα στόλο 90 πολεμικών πλοίων;», αναρωτιέται κυβερνήτης ο οποίος συνυπηρέτησε με μερικούς από τους νεαρούς αξιωματικούς που παραιτήθηκαν. «Με το που πάνε στον στόλο, βλέπουν τι τους περιμένει. Είκοσι χρόνια θάλασσα, βλάβες, ελάχιστες απολαβές, σπίτι 3-4 μήνες τον χρόνο και η οικογένεια στο τηλέφωνο».
«Φέτος, ύστερα από σχεδόν δύο δεκαετίες, οι απολαβές μου έφτασαν πάλι αυτά που έβγαζα το 2005, όταν ορκίστηκα σημαιοφόρος. Ο σημαιοφόρος στο καράβι μου τώρα παίρνει 980 ευρώ, πώς να τα βγάλει πέρα με τα σημερινό κόστος ζωής, όταν οι ναυτιλιακές και ο ιδιωτικός τομέας υπόσχονται τα διπλάσια, με καλύτερη ποιότητα ζωής;».
Η ζωή έχει αλλάξει και έχουν αλλάξει και οι γενιές. Τα τελευταία χρόνια, το επίπεδο της Σχολής έχει ανέβει ακόμα περισσότερο και οι νέοι αξιωματικοί, μετά την αποφοίτησή τους, παίρνουν ένα και πολλές φορές δύο μεταπτυχιακά. Αυτοί οι νέοι αξιωματικοί έχουν επίγνωση της αξίας τους και του πόσο ανταγωνιστικοί είναι στην αγορά εργασίας, σε αντίθεση με τη δύσκολη καθημερινότητα του Π.Ν.
«Υπάρχει τάξη που αποφοίτησε μέσα στην κρίση, από την οποία έχουν ήδη παραιτηθεί οι μισοί. Πώς να μπορέσεις να επανδρώσεις έτσι ένα στόλο 90 πολεμικών πλοίων;».
Ολη αυτή η κατάσταση έχει επηρεάσει ακόμη περισσότερο τις τάξεις που βγήκαν πριν από 20 χρόνια, οι οποίες μπήκαν στη Σχολή έχοντας υπ’ όψιν την παλαιά πραγματικότητα, με καλές απολαβές και με μια σταδιοδρομία όπου η αρχή ήταν δύσκολη, αλλά σε νεότερα πλοία και με καλύτερες προοπτικές μετά. Αυτές οι τάξεις βίωσαν την αλλαγή της σχέσης αξιωματικού και Π.Ν. «Χωρίς να το περιμένουμε, βρεθήκαμε οι περισσότεροι από εμάς να είμαστε οι πρώτοι αξιωματικοί του Π.Ν. που έχουμε φτάσει 40 χρόνων χωρίς ούτε μία ημέρα σε υπηρεσία ξηράς ή στο εξωτερικό», λέει ένας από τους πιο έμπειρους αξιωματικούς των υποβρυχίων.
Αυτό που περιγράφουν όλοι είναι η αλλαγή του ψυχολογικού συμβολαίου με το Π.Ν. Πριν από μία δεκαετία ήταν σχεδόν αδιανόητο κάποιος νέος αξιωματικός να παραιτηθεί. Οι προηγούμενες γενιές είχαν την προσδοκία ότι η σχέση τους με το Π.Ν. θα λήξει με την αποστρατεία τους, όμως αυτό έχει αλλάξει τόσο λόγω των συνθηκών εσωτερικά στο ναυτικό, όσο και γενικά της κοινωνίας. Πλέον, όλοι είναι εξοικειωμένοι με την κινητικότητα. Αντίστοιχα προβλήματα υπάρχουν και στο Πολεμικό Ναυτικό της Αμερικής, της Αγγλίας και της Ιταλίας. Συγκεκριμένα, στην Αμερική είναι δεδομένο ότι η πλειοψηφία των στελεχών θα έχει αποχωρήσει από το όπλο μέσα σε 10 χρόνια. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι στρατιωτικές σχολές δέχονται αριθμό εισακτέων πολύ μεγαλύτερο των άμεσων οργανικών αναγκών, ώστε το ποσοστό που θα παραμείνει μετά 10 χρόνια να μπορεί να διατηρήσει μία βιώσιμη ισορροπία στη στελέχωση των υπηρεσιών.
Η νέα ηγεσία του Π.Ν. έχει εντοπίσει αυτό το πρόβλημα και σύμφωνα με πληροφορίες κινείται ώστε να αυξηθεί ο αριθμός των εισακτέων στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και στη Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού, ανάλογα με τις μελλοντικές ανάγκες.
Απόνερα της κρίσης
«Καθημερινά πολεμάμε το θηρίο. Τρυπούν δίκτυα εν πλω, αργούν τα συνεργεία να επιδιορθώσουν το υλικό, δεν υπάρχουν ανταλλακτικά», λέει στην «Κ» έμπειρος μηχανικός του Π.Ν. Μέχρι πρότινος, οι αξιωματικοί του Ναυτικού έβαζαν μέσο για να γίνουν κυβερνήτες σε φρεγάτα, η ύψιστη στιγμή στην καριέρα ενός μάχιμου αξιωματικού. Με τις περισσότερες φρεγάτες να είναι άνω των 40 ετών και με μόλις 90 άτομα πλήρωμα, αντί για 160, «τώρα βάζουν μέσο για να μην πάνε», λέει στη Κ ένας πλωτάρχης με μακρά θητεία σε φρεγάτες.
Ο προϋπολογισμός για τα λειτουργικά έξοδα του Π.Ν. ήταν περίπου 90 εκατ. ευρώ για το 2023. Αυτό το ποσό έπρεπε να καλύψει τα καύσιμα, τη συντήρηση και τα ανταλλακτικά για 90 πολεμικά πλοία, μεγάλης παλαιότητας που επιχειρούν σε πολύ δύσκολες συνθήκες όλο τον χρόνο. Αν αφαιρεθεί το κόστος των καυσίμων, το ποσό που μένει είναι αντίστοιχο του να οδηγεί κανείς ένα αυτοκίνητο 20 ετών, 13 ώρες την ημέρα για 12 μήνες και να διαθέτει 50 ευρώ τον χρόνο για συντήρηση και βλάβες.
Το δεύτερο μεγάλο λάθος είναι η απώλεια εμπειρίας και γνώσης. Τα τελευταία 15 χρόνια δεν έχουν γίνει προσλήψεις πολιτών τεχνιτών για τα συνεργεία τα οποία συντηρούν κρίσιμα εξαρτήματα για τα πλοία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνταξιοδότηση έμπειρου τεχνίτη ειδικού σε συγκεκριμένο ναυτιλιακό βοήθημα, ο οποίος προειδοποιούσε την υπηρεσία να του στείλει κάποιους να τους εκπαιδεύσει. Τελικά, η υπηρεσία διέθεσε δύο άτομα μόνο τον τελευταίο χρόνο, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να μεταλαμπαδευτεί όλη η γνώση εγκαίρως.
Το ίδιο πρόβλημα εντοπίζεται και σε κρίσιμες μονάδες, όπως τα ΟΥΚ και η Διοίκηση Ελικοπτέρων, οι οποίες δεν ενισχύθηκαν σε προσωπικό κατά την περίοδο της κρίσης σε ικανό βαθμό. Τα επόμενα χρόνια, πάρα πολλά στελέχη τους πρόκειται να συμπληρώσουν τα συντάξιμα και προτίθενται να φύγουν. Αυτό το κενό εμπειρίας θα είναι αδύνατο να συμπληρωθεί όσο κι αν αυξηθεί αριθμητικά το δυναμικό σε αυτές τις δύο μονάδες, εκτός αν ληφθούν ριζικές αποφάσεις.
Αποστολές καταπόνησης
Μία από τις απαιτήσεις του προσωπικού είναι η πιο ορθολογική επιλογή των αποστολών, κάτι που δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το Π.Ν. Ενα από τα παραδείγματα που έχουν κάνει κακή εντύπωση στα πληρώματα είναι αυτό που συνέβη τον Σεπτέμβριο του 2023. Είχε ληφθεί η απόφαση να αποσταλούν τέσσερις από τις πιο σύγχρονες τορπιλακάτους στο ανατολικό Αιγαίο, οι οποίες στοιχίζουν 1 δισ. συνολικά, επανδρωμένες με 180 άτομα εκπαιδευμένα σε πολύ εξειδικευμένες επιχειρήσεις. Η αποστολή τους ήταν απλά να παρατηρούν αν πλησιάζει κάποια βάρκα με μετανάστες ώστε να ειδοποιούν το Λιμενικό. Τον Σεπτέμβριο πράγματι υπήρχαν αυξημένες ροές, οπότε υπήρχε ανάγκη, αλλά τους επόμενους μήνες εντόπιζαν το πολύ μία βάρκα ανά δύο εβδομάδες.
Τα σκάφη αυτά είναι σχεδιασμένα να επιχειρούν σε υψηλές ταχύτητες και καταπονούνται όταν καλούνται να κινηθούν με ελάχιστες στροφές σε μια απόσταση 2 έως 5 ναυτικών μιλίων για εβδομάδες. «Εχεις μια Φεράρι να κάνει τη δουλειά που θα έπρεπε να κάνει ένα παπάκι;», αναρωτιέται έμπειρος αξιωματικός που συμμετείχε στις επιχειρήσεις και είχε ήδη πάνω από 150 ήμερες πλεύσιμες πριν από τον Σεπτέμβριο. Ετσι, το ελληνικό Δημόσιο ξόδεψε 1 με 1,5 εκατ. ευρώ για τέσσερις μήνες, τους τρεις από τους οποίους δεν υπήρχαν ροές. Αυτό σημαίνει ότι με τα χρήματα που ξοδεύτηκαν θα μπορούσαν να είχαν αγοραστεί πέντε μικρά σκάφη επιτήρησης με θερμικές κάμερες, τα οποία θα βοηθούσαν μόνιμα το έργο επιτήρησης των συνόρων. Η νέα ηγεσία του Π.Ν. κατάφερε να σταματήσει αυτή την επιχείρηση πριν από λίγες ημέρες, καθώς είχε αποφασιστεί πέρυσι από ανώτερα κλιμάκια.
«Οποιος δεν γουστάρει…»
Οι αξιωματικοί σήμερα είναι αφοσιωμένοι, καταρτισμένοι, αλλά όχι δεδομένοι. Τα περασμένα χρόνια, οι ηγεσίες του Π.Ν. δεν ήταν όλες στο ίδιο μήκος κύματος όσον αφορά την αντιμετώπιση της κρίσης προσωπικού που φαινόταν ότι έρχεται. Συγκεκριμένα, η προ-προηγούμενη ηγεσία του Π.Ν. έκανε προσπάθειες ώστε να δοθούν οικονομικά κίνητρα, τα οποία όμως υπονομεύτηκαν από την τότε ηγεσία του ΓΕΕΘΑ. Η προηγούμενη ηγεσία του ΓΕΝ επέλεξε άλλη στάση, η οποία αποτυπώνεται σε ένα περιστατικό που έκανε όλο το Π.Ν. να βουίζει. Τον Οκτώβριο του 2023, ο τότε αρχηγός είχε επισκεφθεί μια σειρά από πλοία, ανάμεσά τους και μία φρεγάτα που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για την 28η Οκτωβρίου. Σε αυτές τις επισκέψεις ήταν αποδέκτης των ανησυχιών των αξιωματικών για τα ζητήματα προσωπικού, υλικού και αποδοχών. Η απάντηση του αρχηγού ήταν ξεκάθαρη: «Οποιος δεν γουστάρει, να παραιτηθεί». Αμέσως μετά παραιτήθηκε ένας πλωτάρχης από τη φρεγάτα.
«60 ετών σκαρί. Σαν το σπίτι μας»
Πίσω από τον αρνητικό απόηχο των παραιτήσεων κρύβονται εκατοντάδες ιστορίες από μικρά καθημερινά θαύματα, όπου, με μηδενική υποστήριξη αλλά με μεράκι και ευρηματικότητα, πληρώματα πλοίων 30, 40, 50, ακόμη και 60 ετών λύνουν πολύ δύσκολα τεχνικά προβλήματα, διατηρώντας τα πλοία αξιόμαχα. «Δεν υπήρχαν ανταλλακτικά, οπότε φτιάξαμε τα δικά μας με υλικά του εμπορίου», λέει στην «Κ» ένα μέλος πληρώματος περιπολικού στο ανατολικό Αιγαίο, ο οποίος δηλώνει ερωτευμένος με το σκάφος του. «Μπορεί να είναι σχεδόν 60 ετών πλοίο, αλλά ντρέπεσαι να μπεις μέσα. Είναι το σπίτι μας». Η τωρινή ηγεσία του Π.Ν. έχει ξεκινήσει ήδη τις διαδικασίες για μια σειρά διορθωτικών κινήσεων. Ομως, η κατάσταση είναι κρίσιμη και ίσως θα ήταν καλό να ερωτηθούν κατευθείαν ειδικά τα νέα στελέχη για τις ανησυχίες και τα προβλήματά τους, ώστε τουλάχιστον να έχουν την ηθική ικανοποίηση ότι κάποιος τους ακούει.